Ahilik Sisteminin Gelişimi ve Mali Yapısı ile 1872-1875 Yıllarına Ait Ahi Evran Vakfının Muhasebe Kayıtlarının İncelenmesi

Yıl 2021, Sayı: 46, 273 - 304, 31.12.2021

İsmail Bekci , Ali Apalı , Tuğba Çulcu

https://doi.org/10.28949/bilimname.998260

Cited By: 2

Öz

Ahilik Arapçada kardeş manası taşırken Türkçe’deki karşılığı ise cömert, konuksever ve yiğitliktir. Ahilik sisteminin amacı, insanların dayanışma ve yardımlaşma içinde bulunarak dürüst, gayretli, hayırsever, konuksever, cömert bireylerin oluşmasını sağlamaktır. Ayrıca ahilik sistemi, Türk topluluğunda birlik ve beraberliği de güçlendirdiği bilinmektedir. Ahilik sistemi zamanla iş ve meslek ahlakında uyulması gerekli olan kuralları yansıtmakta ve güçlü bir eğitim kuruluşu olduğu da görülmektedir. Sistem, XIII. asırda Anadolu Selçuklu Devleti döneminde doğmuş, Osmanlı Devleti döneminde 700 sene varlığını devam ettirmiş ve XVIII. asırdan sonra adının değişmesi ile “esnaf birliği” biçiminde kurumsallaşmıştır.
Bu çalışmada konu ahilik sistemi, ahilik sisteminin fonksiyonları, mali yapısı, vakıfları, Osmanlı Devleti öncesi ve Osmanlı Devleti dönemindeki ahilik sistemi olarak belirlenmiştir. Bu konu kapsamında 1872 ve 1875 yıllarına ait Kırşehir Sancağı’nda faaliyet göstermiş olan Ahi Evran Vakfı’nın Muhasebe Kayıtlarının incelenmesi çalışmanın amacını oluşturmuştur. Çalışmada, ahilik sisteminde ahi zaviye ve vakıflarının büyük öneme sahip olduğu ve Osmanlı Devleti’nde XX. asra kadar devam eden ahilik sisteminin saygınlığı ve kâr oranlarının azalması ile varlığını zamanla kaybettiği sonucuna ulaşılmıştır. Çalışma kapsamında incelenen belgelerin ağırlıklı olarak arazi gelirlerinin muhasebe kayıtlarının olduğu ve Der Liva-yı Kırşehri’ne ait 224 musakkafat ve 183 müstegallat olduğu ve 7 tane müstegallatın başkalarının sorumluluğunda olduğu ortaya çıkmıştır. Ayrıca vakıflarda görev yapan kişilerin, maaş ve diğer ödemelerinin görevli oldukları bölgelerden tahsil edilen gelirlerden kesinti yapılarak karşılandığı sonucuna ulaşılmıştır.

Anahtar Kelimeler

Muhasebe Tarihi, Ahi, Ahilik Sistemi, Mali Yapı.

The Development of The Ahi System And Its Fınancial Structure, and The Review of Accounting Records Belong To The Years Of 1872-1875 Of Ahi Evran Foundation

Öz

In Arabic, ahi-order means brother, while in Turkish, it means compassionate, hospitable, and brave. Through unity and cooperation, the ahi-order system aims to produce honest, vigilant, benevolent, hospitable, and generous individuals. It is also known that the ahi system strengthens the unity and solidarity in the Turkish community. The Ahi system reflects the rules that must be followed in business and professional ethics over time, and it is seen that it is a strong educational institution. It is known that the ahi system was born in the period of Anatolian Seljuk State in the XIIIth century, continued its existence for 700 years during the Ottoman Empire period, institutionalized in the form of "artisans union" with the change of its name after the XVIIIth century.
The definition of the ahi system, its functions, financial structure, foundations, and ahi system in the Pre-Ottaman State and the during the Ottoman Empire are the focus of this research. The Accounting Records of 1872 and 1875 of the Ahi Evran Foundation, which was active in the Kırşehir Sanjak, will be examined within the context of this subject. It is revealed in the study that the ahi system, ahi hermitages having great importance and carried until XXth century in Ottoman Emperor, have been demolished in time as its prestige and profit decreased. The documents examined within the study are mainly accounting records of the income belonging to the land, and it has been revealed that there are 224 canopied places (musakkafat) 183 belong to Der Liva-yı Kırşehri and that seven of them are under the responsibility of others. Also, it was concluded that the salaries and other payments of the foundation workers were covered by deducting from the income collected from their assigned positions.

Anahtar Kelimeler

Accounting History, Ahi, Ahi System, Financial Structure.

Kaynakça

• AKBAŞ, H. E., BOZKURT, S. ve YAZICI, K. (2018). Osmanlı Devleti’nde Lonca Teşkilatı Yapısı ve Yönetim Düşüncesi İle Karşılaştırılması. Muhasebe Ve Finans Tarihi Araştırmaları Dergisi, (09), 165-202.
• AKYILDIZ, Y., ve ABAY, A. (2017). Vakıf Müessesesinin Gelişimi Ve Mahiyeti Tarihsel Bir Değerlendirme. Yalova Sosyal Bilimler Dergisi, 7(15), 141-157.
• APALI, A. ve BEKCİ, İ. (2019). Osmanlı Devleti’nde Vakıf Bütçelerine 1030 (H.) Yılı Muhasebe Kayıtları Nezaretinde Bir Örnek. Karadeniz Teknik Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Sosyal Bilimler Dergisi, 9(18), 291-317.
• ARI, M. (2009). Ahiliğin Siyasal Boyutları ve Günümüzde Yeniden Yorumlanması. Abant İzzet Baysal Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 16(1), 38-55.
• BAŞBAKANLIK OSMANLI ARŞİVLERİ, Defter No: 22481, Fon Kodu: EV.d.
• BAŞBAKANLIK OSMANLI ARŞİVLERİ, Defter No: 23699, Fon Kodu: EV.d.
• BEKCİ, İ. ve APALI, A. (2019), Aydın Sancağı Tire Kazasında Bulunan Vakıfların 1275 (H.) Tarihli Muhasebe Defteri, Akademik Araştırmalar Ve Çalışmalar Dergisi (AKAD), 11(20), 231-245.
• BAYRAM, S. (2012). Osmanlı Devleti'nde Ekonomik Hayatın Yerel Unsurları: Ahilik Teşkilâtı Ve Esnaf Loncaları. İstanbul Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, (21), 81-114.
• CEYLAN, K. (2014). Türk-İslâm Medeniyetinin Öncülerinden Ahi Evran Velî ve Medeniyetimize Etkileri. Türk Dünyası Bilgeler Zirvesi: Gönül Sultanları Buluşması, Eskişehir: Türk Dünyası Kültür Başkenti Ajansı (TDKB). Eskişehir, 131-144
• ÇEKER, F. (2017). Ahlaki Ve Sosyo-Ekonomik Bir Teşkilat Olarak Ahilik. Dicle Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Dergisi, 12, 84-99.
• ÇELİK, R. İ. (2018). Ahi Evran Vakfı ve Vakfiyelerinin Sosyo-Kültürel Açıdan Değerlendirilmesi/An Evaluation Of Akhi Evran Waqf And Waqfıyyas From Socio-Cultural Perspective. Vakıflar Dergisi, (50), 9-22.
• ÇOLAKLAR, H. (2019). Ahilik Geleneği ve Kütüphanecilik. Electronic Turkish Studies, 14(2).
• DÖĞÜŞ, S. (2015). Osmanlı Beyliği Topraklarında Ahi Zaviyeleri Ve Şeyh Ede Balı Meselesi. 61-86.
• DURAK, İ. ve YÜCEL, A. (2010), Ahiliğin Sosyo-Ekonomik Etkileri ve Günümüze Yansımaları, Süleyman Demirel Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Dergisi, 15(2), 151-168.
• ERDEM, E. (2019). Ahilik Teşkilatı ve Anadolu Türk Şehirlerinin İktisadi Yapısı: Kayseri Üzerine Bir Değerlendirme. Erciyes Üniversitesi Iktisadi Ve Idari Bilimler Fakültesi Dergisi, (54), 208-230.
• GEMİCi, N. (2010). Ahilikten Günümüze Meslek Eğitiminde Model Arayışları Ve Sonuçları. Değerler Eğitimi Dergisi, 8(19), 71-105.
• GUNDUZ, A., Y., KAYA, M. ve AYDEMİ̇R, C. (2012). Ahilik Teşkilatında ve Günümüzde Tüketicilerin Korunmasına Yönelik Çalışmalar Üzerine Bir Değerlendirme. Afyon Kocatepe Üniversitesi İktisadi Ve İdari Bilimler Fakültesi Dergisi, 14(2) , 37-54.
• GÜNAY, E., AĞIR, H. ve TÜRKMEN, S. (2018). Ortaçağ İslam ve Batı Toplumlarının Sosyal Statülerinin Ekonomik Belirleyiciliği ve Ortaçağın Ekonomik Uygulamalarını Etkileyen Kurumların Mukayesesi. Inınternatıonal Congress Oef Islamıc Economy, Fınance And Ethıcs Proceedings Book, April, 7(8), 93-114.
• GÜVEMLİ, O. (1995). Türk Devletleri Muhasebe Tarihi Osmanlı İmparatorluğu’na Kadar, 1. Cilt, 2. Baskı, İstanbul: Süryay Sürekli Yayınları A.Ş.
• HACIGÖKMEN, M. (2012). Anadolu’da Ahiliğin Esnaf Teşkilatı Hâline Dönüşmesi ve Tımar Sistemine Yansımaları (Ankara Örneği). Selçuk Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Dergisi, (32) , 263-91.
• HACI, M. G. (2012). Vakıf, TDV İslâm Ansiklopedisi, 42, 479-486. https://islamansiklopedisi.org.tr/vakif#1 05.02.2021.
• HIZLI, M. (2011). Ahiliğin Anadolu’daki Gelişim Süreci. İstanbul: Kırklareli Üniversitesi Yayınları. (17-40).
• KARAGÜL, M. (2019). Türk İslam Medeniyetinde Ahilik ve Devlet Anlayışı. Ayrıntı Dergisi, 7(74), 69-73.
• KILINÇ, M. (2012). Türkiye'de Mesleki Teknik Eğitimi Şekillendiren Eğitim Kurumlarından Ahilik, Gedik, Lonca, Enderun Mektebi'nin Tarihi Gelişimleri NWSA: Vocational Education, 7(4), 63-73.
• KIZILER, H. (2015). Osmanlı Toplumunun Sosyal Dinamiklerinden Ahilik Kurumu. Itobiad: Journal Of The Human & Social Science Researches, 4(2), 408-423.
• MADEN, F. (2015). Kırşehir Şer’iyye Sicillerinde Ahi Evran Ve Ahi Mesud Zaviyeleri. Türk Kültürü Ve Hacı Bektaş Velî Araştırma Dergisi, (76), 133-146.
• MAHİ̇ROĞULLARI, A. (2011). Selçuklu/Osmanlı Döneminde Kurumsal Bir Yapı: Ahilik/Gedik Teşkilatı ve Sosyo-Ekonomik İşlevleri. Journal Of Social Policy Conferences, (54), 139-154.
• NİRAY, N. (2002). Anadolu Ahiliği’nin Sosyo-Ekonomik Yönleri. Türk Kültürü ve Hacı Bektaş Velî Araştırma Dergisi, 24, 7-15.
• ÖZTÜRK, F., KAYA, Ö. ve GEDİK, S. (2012). Geçmişten Günümüze Ahilikte Zenaat-Sanat ve Ticaret İlişkileri. II. Uluslararası Ahilik Sempozyumu Bildiriler, 425-434.
• ÖZTÜRK, N. (1991), Vakıflar Arşiv Kayıtlarına Göre Niksar Vakıfları, Vakıflar Dergisi, 22, 45-68.
• ÖZTÜRK, N. (1985). Toplum Devlet İlişkilerinde Vakıfların Yeri." Vakıf Haftası Dergisi, 2, 32-35.
• ÖZTÜRK, N. (2015). Ahilik Teşkilatı Ve Günümüz Ekonomisi, Çalışma Hayatı Ve İş Ahlakı Açısından Değerlendirilmesi. Dumlupınar Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, (7), 1-12.
• PAPATYA, G., PAPATYA, N. ve HAMŞIOĞLU, B. (2012). Ahilik Modern İşletmecilik Düşüncesini Ne Kadar Karşılamak Zorundadır? -Etik Bir Tartışmanın Emik Düzlemi-, Iı. Uluslararası Ahilik Sempozyumu Bildiriler, 485-498.
• SARIKAYA, M, S,. (2008). Ahilik Kültürü Üzerine. Yenises Dergisi, (154), 24-27.
• ŞAHİN, İ., (1988), Ahi Evran, Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, 1.Cilt, İstanbul.
• TANSÜ, Y. E., ve ÖZDEMİR, A. (2018). Selçuklularda Ahi Teşkilatı Ve Ekonomik Yapı. 1st Internatıonal Economıcs And Busıness Symposıum, 779- 780
• TEKİN, M. (2006). Bir Sosyal Kontrol Aracı Olarak Ahîlik ve Toplumsal Dinamikleri. Necmettin Erbakan Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 21(21), 219-235.
• TURAN, A. ve GÜMÜŞ, K. S. (2015). Türk Dünyasında Kültür, Sosyal Dayanışma ve Birlik Köprüsü Olarak Ahilik Teşkilatı ve Bu Bağlamda Türk Devletlerine Öneriler. Journal Of International Social Research, 8(41), 597-612.
• ULUYOL, O. (2019). 19. Yüzyılda Osmanlı Devleti'nde Bankacılığın Gelişimi. Accounting & Financial History Research Journal, (16), 19-40.
• YAVUZ, F. (2013). Dünden Bugüne Kalite Anlayışı Hakkında Bazı Tespit ve Düşünceler. Arşiv Dünyası, (14-15), 51-54.
• YILDIZ, H. (2012). Hacı Bektaş Velî İle Ahi Evran İlişkisi. Turkish Culture & Haci Bektas Veli Research Quarterly, (61),187- 206.
• YİĞİT, İ. (2013). XVI. Yüzyıl Türkiyesi'nde Ahi Adlı Zaviyelerin Dağılışı. Electronic Turkish Studies, 8(5), 959-973.
• YÖRÜK, D. (2008). Xv. Yüzyılda Karaman Topraklarında Ahiler ve Ahi Vakıfları. Selçuk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, (20), 665-684.
• YURDU, H. (2013). Anadolu’da İlk Esnaf Teşkilatı. Düşünce-Yorum Sosyal Bilimler Araştırma Dergisi, 6 (12), 253-266.