Conceptual Analysis of the Concepts of “Generality of Majaz”, “Umūm al-Majaz” and “Unity of Truth and Majaz” Formed around the Concept of Majaz

Year 2023, Volume: 23 Issue: 23, 191 - 228, 30.06.2023

Ünal Şahin

https://doi.org/10.51553/bozifder.1189542

Cited By: 1

Abstract

As a natural consequence of the fact that Arabic is the language of the Book and Sunnah, the source of sharīʿah rulings, issues related to the Arabic language were also the subject of study by the jurists. It is seen that the methodologists, whose approach to the Arabic language is more specific to istinbat, classify the words differently from the linguists. In Ḥanafī jurisprudence, the classification made in terms of the usage of the word in a meaning is one of these classifications. In this respect, words are divided into four parts: literal and metaphor, and each of them is divided into explicit and allegorical. In this study, “the umūm of metaphor (its signification to its members)”, the understanding of “umūm al-majaz”, “the possibility of the combination of truth and metaphor” and the points of distinction between these concepts are discussed primarily in terms of the Ḥanafī approach. Due to its importance, the disagreements between the Ḥanafīs and Shāfi’īs are also mentioned. However, it should be noted that it is mainly based on Ḥanafī method’s sources. In addition, an effort has been made to clarify the concepts and the differences between them by giving examples on the subject. The issue of metaphor, which is one of the controversial issues between the Ḥanafī and Shāfi’ī madhhabs, is one of the important issues that the scholars emphasize meticulously. While it is generally accepted in the Ḥanafī school that umūm of metaphor exist, the Shāfi’ī school has adopted the idea that umūm of metaphor does not exist. The study, based on the works of methods of the Ḥanafī madhhab, also includes the problems in the attribution of this view to Imam Shāfi’ī, the explanations of the Shāfi’ī jurists on the subject, and the relevant quotations are given in the text.

Keywords

Majaz, Umūm of Majaz, Umūm al-majaz, Islamic Law, Combination of Truth and Majaz

Mecaz Kavramı Etrafında Oluşan “Mecazın Umûmu”, “Umûmu’l-mecaz” ve “Hakikat ile Mecazın Cemʻi” Istılahlarının Kavramsal Analizi

Abstract

Şerʻî hükümlerin kaynağı Kitap ve Sünnetin dilinin Arapça olmasının doğal bir sonucu olarak, Arap diline dair mesâil de fakihler tarafından inceleme konusu yapılmıştır. Arap diline yaklaşımları daha çok istinbat özelinde olan usulcüler, lafızları dilbilimcilerden farklı bir şekilde taksimata tâbi tutmuşlardır. Hanefî usulünde lafzın bir manada istimali (kullanımı) açısından yapılan taksim de bu kabil tasniflerdendir. Bu itibarla lafızlar, hakikat ve mecaz, bunların her biri de sarih ve kinaye olmak üzere toplam dört kısımda ele alınmıştır. Lafzın mecazî anlamda kullanımı çerçevesinde “mecazın (fertlerine delaletinin) umûmu”, “umûmu’l-mecaz” ve “hakikat ile mecazın cemʻi” gibi birtakım alt kavramlar oluşmuştur. Bu çalışmada “mecazın (fertlerine delaletinin) umûmu”, “umûmu’lmecaz” anlayışı, “hakikat ile mecazın cemʻinin imkânı” ve bu kavramlar arasındaki ayrım noktaları Hanefîlerin yaklaşımı özelinde ele alınmaktadır. Bununla birlikte ehemmiyetine binaen Hanefîler ve Şâfiîler arasındaki ihtilaflara da değinilmektedir. Ancak ağırlıklı olarak Hanefî usul kaynaklarının temel alındığı belirtilmelidir. Ayrıca konuyla ilgili örnekler verilmek suretiyle kavramlar ve aralarındaki farkların netleştirilmesine gayret gösterilmiştir. Hanefî ve Şâfiî mezhebi arasında ihtilaflı konulardan olan mecaz bahsi, ulemanın üzerinde titizlikle durduğu önemli hususlardandır. Mecazın umûmu olduğu Hanefî mezhebinde genel kabul görürken, Şâfiî mezhebinde ise mecazın umûmu olmadığı fikri benimsenmiştir. Çalışmada ayrıca Hanefî mezhebinin usul eserlerindeki bu görüşün İmam Şâfiî’ye aidiyetindeki problemlere, Şâfiî fakihlerinin konu hakkındaki açıklamalarına ve ilgili nakillere metin içerisinde yer verilmiştir.

Keywords

Mecaz, Mecazın Umûmu, Umûmu’l-mecaz, Hakîkat ile Mecazın Cemʻi, İslam Hukuku

References

• Ahmed b. Hanbel, Ebû Abdullah Ahmed b. Muhammed eş-Şeybanî. Müsnedu el-İmam Ahmed b. Hanbel. Beyrut: Müessesetü’r-Risâle, 1998.
• Aktaş, Osman-Samar, Mahmut. “Fıkıh Usulü ve Arap Dilinde Hakikat ve Mecazın Bir Lafızda Birleştirilmesi Meselesi”. Mevzu – Sosyal Bilimler Dergisi 7 (Mart 2022), 151-174.
• Aynî, Ebû Muhammed Bedreddin Mahmûd b. Ahmed b. Musa el-. el-Binâye fi şerhi’l-Hidâye. Beyrut: Darü’l-Kütübi’l-İlmiyye, 2000.
• Aynî, Ebû Muhammed Bedreddin Mahmûd b. Ahmed b. Musa el-. Umdetü’l-kârî şerhu Sahîhi’l-Buhârî. Beyrut: Dâru İhyai’t-Türâsi’l-Arabi, ts.
• Ayran, Şükrü. Hanefi Fıkıh Usulcülerinin Hakikat ve Mecaz Anlayışı. İnönü Üniversitesi, Doktora Tezi, 2017.
• Bencladişi, Muhammed Amim İhsan Hüseyni Müceddidi. et-Ta’rîfâtü’l-fıkhıyye. Beyrut: Darü’l-Kütübi’l-İlmiyye, 2003.
• Bilmen, Ömer Nasûhî. Hukukı İslamiyye ve Istılahatı Fıkhiyye Kamusu. İstanbul: Bilmen Yayınevi, 1967.
• Buhârî, Alâüddîn Abdülazîz b. Ahmed b. Muhammed el-. Keşfü’l-esrâr. Dersaâdet : Şirket-i Sahafiyye-i Osmaniye, 1308.
• Buhârî, Burhânüddîn (Burhânü’ş-Şerîa) Mahmûd b. Ahmed b. Abdilazîz. el-Muhîtü’l-burhânî fî’l-fıkhi’n-Nu’mânî. Beyrut: Darü’l-Kütübi’l-İlmiyye, 2003.
• Büyük Ali Haydar Efendi. Usul-i Fıkıh Dersleri. İstanbul: Asitâne Yayınları, ts.
• Cessâs, Ebû Bekr Ahmed b. Alî er-Râzî el-. el-Fusûl fi’l-usûl. Kuveyt: Vizaretü’l-Evkaf ve’ş-Şuuni’l-İslamiyye, 1985.
• Cessâs, Ebû Bekr Ahmed b. Alî er-Râzî el-. Şerhu Muhtasari’t-Tahâvî. Beyrut-Medine: Dârü’l-Beşâiri’l-İslâmiyye -Dârü’s-Sirac, 2010.
• Debûsî, Ebû Zeyd Abdullah (Ubeydullah) b. Muhammed b. Ömer b. Îsâ ed-. Takvîmü’l-edille fî usûli’l-fıkh. Beyrut: Dârü’l-Kütübi’l-İlmiyye, 2001.
• Emîr Padişah, Muhammed b. Mahmûd Buhârî. Teysîrü’t-tahrîr şerhi ala kitâbi’t-tahrîr. Mustafa el-Babi el-Halebi, 1931.
• Esʻadî, Muhammed Ubeydullah el-. el-Mûcez fî usûli’l-fıkh. Dârü’s-Selam, 1990.
• Hamevî, Ebü’l-Abbas Şehabeddin Ahmed b. Muhammed el-. Gamzu uyûni’l-besâir: şerhu Kitâbi’l-Eşbâh ve’n-nezâir. Beyrut: Dârü’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1985.
• Haskefî, Alaeddin Muhammed b. Ali b. Muhammed ed-Dımaşkî el-. İfâzatü’l-envâr ala usûli’l-Menâr (Haşiyetu Nesemâtü’l-eshâr’la birlikte). Karaçi: İdaretü’l-Kur’ân ve’l-Ulûmu’l-İslâmiyye, 1418.
• İbn Âbidîn, Muhammed Emin b. Ömer b. Abdülazîz ed-Dımaşkî. Reddü’l-muhtâr ale’d-Dürri’l-muhtâr. Beyrut-İstanbul: Daru’l-Fikr-Kahraman Yayınları, 1992.
• İbn Melek, İzzeddin Abdüllatif b. Abdülaziz b. Emineddin. Şerhü’l-Menâr li-İbni’l-Melek (İbnü’l-Aynî şerhiyle birlikte). İstanbul: Salah Bilici, 1292.
• İbn Nüceym, Zeynüddin. Fethü’l-ğaffâr bi şerhi’l-Menâr. Beyrut: Darü’l-Kütübi’l-İlmiyye, 2001.
• İbn Nüceym, Zeynüddin Zeyn b. İbrâhim b. Muhammed. el-Bahrü’r-râik şerhu Kenzi’d-dekâik. Dâru’l-kitabi’l-islâmî, ts.
• İbn Nüceym, Zeynüddin Zeyn b. İbrâhim b. Muhammed el-Mısri el-Hanefi. Lübbü’l-usûl. İstanbul: Vakfü’d-Diyaneti’t-Türkiyye Merkezü’l-Buhusü’l-İslamiyye (Türkiye Diyanet Vakfı İslam Araştırmaları Merkezi (İSAM), 2020.
• İbnü’s-Sââtî, Muzafferüddin Ahmed b. Ali el-Bağdadî. Bedîʿu’n-nizâm (Nihâyetü’l-vüsûl ilâ ʿilmi’l-usûl). Câmiatü Ümmü’l-Kura, 1985.
• Kârî, Ebü’l-Hasan Nureddin Ali b Sultan Muhammed Ali el-. Şerhu Muhtasari’l-menâr. Beyrut: Daru Sadır, 2006.
• Kemalpaşazade, İbn Kemal Ahmed Şemseddin. Tağyîrü’t-tenkîh fi’l-usûl. İstanbul: Cemâl Efendi Matbaası, 1308.
• Kudûrî, Ebü’l-Hüseyin Ahmed b. Ebî Bekr Muhammed b. Ahmed el-. et-Tecrîd. Kahire: Dârü’s-Selam, 2004.
• Kübeysî, Hamed Ubeyd el-. Usûlü’l-ahkâm ve turuku’l-istinbât fi’t-teşrîi’l-İslâmî. Dımaşk: Dâru’s-selâm, 2004.
• Leknevî, Abdülali Muhammed b. Nizameddin Muhammed Sehâlevî el-Ensârî el-. Fevâtihü’r-rahamût bi-şerhi Müsellemi’s-sübût. Beyrut: Dârü’l-Kütübi’l-İlmiyye, 2002.
• Leknevî, Muhammed Abdülhalim el-. Kameru’l-Akmâr Haşiye li Nûru’l-Envâr. İstanbul: Mektebetü’l-Mahmudiyye, ts.
• Molla Cîven. Nûru’l-Envâr (Keşfü’l-esrâr’la birlikte). İstanbul: Mektebetü’l-Mahmudiyye, ts.
• Molla Fenârî, Şemseddin Muhammed b. Hamza b. Muhammed. Fusûlü’l-bedâyiʿ fî usûli’ş-şerâyiʿ. Beyrut: Darü’l-Kütübi’l-İlmiyye, 2006.
• Molla Hüsrev. Mir’âtü’l-usûl şerh-i Mirkâti’l-vüsûl (Tarsûsî Haşiyesiyle birlikte). Mektebetü’l-Hanefiyye, ts.
• Molla Hüsrev, Hüsrev Mehmed Efendi. Mir’âtü’l-usûl şerh-i Mirkâti’l-vüsûl (Tarsûsî Haşiyesiyle birlikte). y.y., ts.
• Râzî, Fahreddîn Muhammed b. Ömer b. el-Hüseyn er-. el-Mahsûl fî ilmi usûli’l-fıkh. Beyrut: Müessesetü’r-Risâle, 1992.
• Sami, İsmetullah. İslam Hukuk Usulünde Mecaz. İstanbul: Marmara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Vakfı, 2018.
• Sami, Ömer Faruk. Hakikat ve Mecazın Tek Bir Lafızda Ortak Kullanılması. Bayburt Üniversitesi, Yüksek Lisans Tezi, 2017.
• Serahsî, Ebû Bekr Şemsüleimme Muhammed b. Ahmed b. Sehl. Usûlü’s-Serahsî. Beyrut: Daru’l-Marife, ts.
• Serahsî, Ebû Bekr Şemsüleimme Muhammed b. Ahmed b. Sehl es-. el-Mebsût. Beyrut: Dâru’l-Marife, 1414.
• Sübkî, Taceddin Ebi Nasr Abdülvehhab b. Ali b. Abdilkafi es-. Ref’ü’l-hâcib an Muhtasari İbni’l-Hâcib. Beyrut: Âlemü’l-Kütüb, 1999.
• Şâşî, Ebû Alî Ahmed b Muhammed b İshâk. Usûlü’ş-Şâşî. Beyrut: Dârü’l-Kitâbi’l-Arabi, 1982.
• Şeybânî, Muhammed b. Hasen eş-. el-Asl. Beyrut: Daru İbn Hazm, 2012.
• Şeyhîzâde, Damad Abdurrahman Gelibolulu. Mecmaʿu’l-enhur fî şerhi Mülteka’l-ebhur. Beyrut: Dârü’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1998.
• Teftâzânî, Sa‘deddîn. Şerhü’t-Telvîh ale’t-tavzîh li-metni’t-Tenkîh fi usûli’l-fıkh. Beyrut: Darü’l-Kütübi’l-İlmiyye, ts.
• Zerkeşî, Ebû Abdullah Bedreddin Muhammed b. Bahadır b. Abdullah ez-. el-Bahrü’l-muhît fî usûli’l-fıkh. Dâru’l-kütübî, 1994.
• Zerkeşî, Ebû Abdullah Bedreddin Muhammed b. Bahadır b. Abdullah ez-. Teşnîfü’l-mesâmiʿ bi-Cemʿi’l-cevâmiʿ li-Tâceddin es-Sübkî. Kahire: Müessesetu Kurtuba, 1999.
• Zeylaî, Fahreddin Osman b. Ali b. Mihcen ez-. Tebyînü’l-hakâik fî şerhi Kenzi’d-dekâik. Bulak: el-Matbaatü’l-Kübra’l-Emiriyye, 1314.
• Zühaylî, Muhammed Mustafa. el-Vecîz fî usûli’l-fıkhi’l-İslâmî. Dımaşk: Dârü’l-Hayr, 2006.
• Zühaylî, Vehbe ez-. Usûlü’l-fıkhi’l-İslâmî. Dımaşk: Dârü’l-Fikr, 2011.
• el-Mevsuatü’l-fıkhiyye. Kuveyt: Vizaretü’l-Evkaf ve’ş-Şuuni’l-İslâmiyye, 1994.