Sustainability of Public Areas: A Study on the Post-Disaster Use of Mosque Courtyards

Year 2025, Volume: 8 Issue: 2, 496 - 506, 15.03.2025

Melih Ak , Ceyda Fesci , Ebru Melis Özdemir , Bedizhan Başkan , Hilal Aycı

https://doi.org/10.34248/bsengineering.1606002

Abstract

Natural disasters such as earthquakes, floods, fires, and epidemics significantly impact densely populated cities and people's lives. Preparing for these disasters and responding quickly to subsequent needs are extremely necessary for post-disaster management. The decrease or even disappearance of urban open spaces that can be used for functions such as gathering and temporary shelter after disasters due to urbanization leads to the search for other potential spaces. In this context, the use of public buildings and open spaces for post-disaster shelter and similar needs, the accessibility of these spaces that will be used for a short period, and their potential to meet the needs in many areas are critical. Within the scope of this study, the utilization potentials of the mosque courtyard, a public building element, were investigated after the earthquake. In this context, the physical and social needs that may arise after a possible earthquake were determined within the scope of the study, and the potential use of mosque courtyard elements for these needs was evaluated. As a result of the study, mosque courtyards potential to be assessed for post-disaster use.

Keywords

Mosque courtyard, Natural disaster, Flexibility, Earthquake, Open space

Kamusal Alanların Sürdürülebilirliği: Cami Avlusunun Afet Sonrası Esnek Kullanımı Üzerine Bir İnceleme

Abstract

Deprem, sel, yangın gibi doğal afetler ve salgınlar nüfusun yoğun olarak bulunduğu kentleri ve kentte yaşayan insanların hayatlarını önemli derecede etkilemektedir. Bu afetlere hazırlıklı olmak ve sonrasında ortaya çıkan ihtiyaçlara hızlıca cevap vermek, afet sonrası yönetim için son derece gereklidir. Afet sonrasında toplanma, geçici barınma gibi işlevlerde kullanılabilecek kentsel açık alanların kentleşmenin etkisiyle azalması, hatta yok olması başka potansiyel mekânlar bulma arayışını ortaya çıkarmaktadır. Bu bağlamda afet sonrası barınma ve benzeri ihtiyaçlar için kamusal yapıların ve açık alanlarının kullanılması; kısa süreliğine kullanılacak olan bu mekânların erişilebilir olması ve birçok konuda ihtiyaçları karşılama potansiyeli son derece önemlidir. Bu çalışma kapsamında kamusal bir yapı elemanı olan cami avlusunun deprem sonrasında kullanım potansiyelleri araştırılmıştır. Bu bağlamda olası bir deprem sonrası ortaya çıkabilecek fiziksel ve sosyal ihtiyaçlar belirlenerek; cami avlusunun elemanları bu ihtiyaçlar doğrultusunda esnek kullanım potansiyelleri bakımından değerlendirilmiştir. Çalışma sonucunda cami avlularının afet sonrası kullanımına yönelik potansiyelleri değerlendirilmiştir.

Keywords

Cami avlusu, Doğal afet, Esneklik, Deprem, Açık alan

Ethical Statement

Bu araştırmada hayvanlar ve insanlar üzerinde herhangi bir çalışma yapılmadığı için etik kurul onayı alınmamıştır.

Thanks

Makalenin İngilizce bölümlerini dil bilgisi ve yazım kuralları bakımından kontrol eden Gazi Üniversitesi Akademik Yazma Uygulama ve Araştırma Merkezi'ne teşekkür ederiz. Çalışma boyunca ufuk açıcı yönlendirmeleri ile makaleye katkıda bulunan değerli hocamız Doç. Dr. Hilal Aycı’ya teşekkür ederiz.

References

• Ak M, Karamağaralı CN. 2023. Anadolu Türk Camilerinde avlunun gelişimi. Türkiye Cumhuriyeti’nin 100. Yılında Uluslararası Genç Araştırmacılar Sempozyumu: Dünden Bugüne Türk Mimarlığı Sempozyumu Bildirileri, 22-24 Mart, Ankara, Türkiye, ss: 299-317.
• Ak M. 2022. Anadolu Türk Camilerinde mimari öğe olarak su kullanımı (11-15. yüzyıl). Yüksek Lisans Tezi, Gazi Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü, Ankara, Türkiye, ss: 182.
• Akgül (Karamağaralı) N. 1997. Some cosmic motifs and elements in Seljuk and Ottoman Architecture. Erdem, 9(27): 903-910.
• Akın G. 1990. Asya merkezi mekân geleneği. Kültür Bakanlığı, Ankara, Türkiye, ss: 264.
• Aksoy Y, Turan AÇ, Atalay H. 2009. İstanbul Fatih ilçesi yeşil alan yeterliliğinin Marmara Depremi öncesi ve sonrası değerleri kullanılarak incelenmesi. Uludağ Üniv Müh-Mim Fak Derg, 14(2): 137-150.
• Allan P, Bryant M. 2011. Resilience as a framework for urbanism and recovery. J Landsc Archit, 6(2): 34-45.
• Alpak EM, Düzenli T. 2018. Kentsel tasarımda esneklik ve adaptasyon: Kentsel meydan senaryoları üretimi. Int Soc Hum Sci Res, 5(16): 16-22.
• Aslanapa O. 1989. Türk Sanatı. Remzi Kitabevi, İstanbul, Türkiye, ss: 454.
• Atalay H. 2008. Deprem durumunda kentsel açık ve yeşil alanların kullanımı - Küçükçekmece Cennet Mahallesi örneği. Yüksek Lisans Tezi, İstanbul Teknik Üniversitesi, Fen Bilimleri Enstitüsü, İstanbul, Türkiye, ss: 154.
• Aydın Ö. 2000. Anadolu mimarlığında avlu (neolitik dönemden tunç çağı sonuna). Yüksek Lisans Tezi, Gazi Üniversitesi, Fen Bilimleri Enstitüsü, Ankara, Türkiye, ss: 119.
• Bayramoğlu E, Cındık Akıncı Y. 2018. Kentsel açık alanlarda dönüşümlü etkinlik yaratıcılığı. J Int Soc Res, 11(59): 448-454.
• Blair S, Bloom J. 2007. Isfahan Cuma Camisi. Hattstein M, Delius P. (editörler), İslam Sanatı ve Mimarisi. Literatür Yayınları, İstanbul, Türkiye, ss: 368-369.
• Bodruk B, Sincar Hİ, Kaplan A. 2023. Diyarbakır'da tarihi camiler depremzedeleri misafir ediyor. URL: https://www.aa.com.tr/tr/gundem/diyarbakirda-tarihi-camiler-depremzedeleri-misafir-ediyor/2812961# (erişim tarihi: 23 Aralık 2024).
• Cantay T. 1991. Avlu. İslâm Ansiklopedisi IV, Türkiye Diyanet Vakfı, İstanbul, Türkiye, ss: 120-123.
• Çelik M. 2022. Avlu bahçelerinin termal konforunun envi-met ile belirlenmesi; Diyarbakır örneği. Yüksek Lisans Tezi, Atatürk Üniversitesi, Fen Bilimleri Enstitüsü, Erzurum, Türkiye, ss: 108.
• Çelik N. 1993. Bursa Ulu Camii’nin mimarlık tarihi bakımından analizi ve değerlendirilmesi. Yüksek Lisans Tezi, Gazi Üniversitesi, Fen Bilimleri Enstitüsü, Ankara, Türkiye, ss: 152.
• Çınar AK, Akgün Y, Maral H. 2018. Afet sonrası acil toplanma ve geçici barınma alanlarının planlanmasındaki faktörlerin incelenmesi: İzmir-Karşıyaka örneği. Planlama, 28(2): 179-200.
• Doostvandi M, Akbari M, Ketabollahi K. 2022. The flexibility of urban spaces during the Covid-19 pandemic. J Place Space Res, 4(23): 25-44.
• Ekşi A. 2015. Afet yönetiminde içsel denetim aracı olarak etik. Int J Econ Admin Stud, 8(15): 89-102.
• Ekşi A. 2016. Afetlerden sonra ortaya çıkabilecek çevresel risklerin yönetimi. Hastane Öncesi Derg, 1(2): 15-25.
• Elfallah S. 2023. Energy efficient housing: Through the courtyard concept in Benghazi Libya. Yüksek Lisans Tezi Bahçeşehir Üniversitesi, Lisansüstü Eğitim Enstitüsü, İstanbul, Türkiye, ss: 137.
• Erdin HE, Zengin Çelik H, Sılaydın MB, Partigöç NS. 2023. Afet ve acil durumlarda sosyal altyapı alanlarının toplanma alanı olarak belirlenme kriterleri ve yöntemi. Türk Deprem Araş Derg, 5(1): 1-21.
• Erdoğan E. 1996. Anadolu avlularının özellik ve düzenleme ilkeleri üzerinde karşılaştırmalı bir araştırma. Doktora Tezi, Ankara Üniversitesi, Fen Bilimleri Enstitüsü, Ankara, Türkiye, ss: 259.
• Fesci C, Aycı H. 2024. A bibliometric study on the flexible use potentials of courtyards. BSJ Eng Sci, 7(6): 1118-1130
• Gebel Ş, Koç D, Aycı H. 2023. Spor komplekslerinin deprem sonrası kullanımı ve potansiyelleri: Kahramanmaraş ve Gaziantep örnekleri. J Archit Sci Appl, 8(Special Issue): 198-22.
• Gerdan S, Şen A. 2019. Afet ve acil durumlar için belirlenmiş toplanma alanlarının yeterliklerinin değerlendirilmesi: İzmit örneği. İdealkent, 10(28): 962-983.
• Gökşen F, Takva Ç, Takva Y, İlerisoy ZY. 2024. Post-earthquake fires: risk assessment and precautions. Mehran University Res J Eng Technol, 43(1): 1-16.
• Grabar O. 2007. İslam Dünyasında sanat ve kültür. Hattstein M, Delius P (Editör) İslam Sanatı ve Mimarisi. Literatür Yayınları, İstanbul, Türkiye, ss: 34-43.
• Güleç Demirel BN, Kara Pilehvarian N. 2018. Osmanlı Sultan Camilerinde ‘Avlu’. Yakın Mim Derg, 1(2): 11-33.
• Halı Kabataş F, Ak CN, Işıldak NA, Aycı H. 2023. Tabhaneli Camilerin afet sonrası süreçte çok fonksiyonlu kullanım potansiyelleri üzerine bir değerlendirme. J Architect Sci Appl, 8(Special Issue): 298-317.
• Hasol D. 1990. Ansiklopedik Mimarlık Sözlüğü. Yem Yayın, İstanbul, Türkiye.
• Japon Uluslararası İşbirliği Ajansı ve İstanbul Büyükşehir Belediyesi. 2002. Türkiye Cumhuriyeti İstanbul İli Sismik Mikro-Bölgeleme Dahil Afet Önleme/Azaltma Temel Planı Çalışması Sonuç Raporu (Doküman V). Japon Uluslararası İşbirliği Ajansı (JICA) ve İstanbul Büyükşehir Belediyesi (İBB), İstanbul, Türkiye.
• Kılıç Özkaynar G. 2023. Afet döneminde yönetim fonksiyonlarının uygulanma sürecine yönelik bir araştırma: Kahramanmaraş Depremi özelinde Sivas Cumhuriyet Üniversitesi örneği. Türk Deprem Araş Derg, 5(2): 105-127.
• Kuban D. 2007. Osmanlı mimarisi. YEM Yayın, İstanbul, Türkiye, ss: 720.
• Maral H, Akgün Y, Çınar AK, Karaveli AS. 2015. İzmir’deki afet sonrası toplanma ve acil barınma alanları üzerine bir değerlendirme. 3. Türkiye Deprem Mühendisliği ve Sismoloji Konferansı, 14-16 Ekim, İzmir, Türkiye.
• Melikoğlu Y, Sevinç Kayıhan K. 2023. Günümüz kentlerinde camilerin deprem yönetiminde kullanım potansiyelleri: Diyarbakır örneği. J Architect Sci Appl, 8(Special Issue): 1-25.
• Montejano-Castillo M, Moreno-Villanueva M. 2016. The adaptability of public space in Mexico City after an earthquake: a preliminary classification. Int J Saf Secur Eng, 6(2): 104-113.
• Mousighichi P. 2023. Comparison of courtyards in traditional Iranian houses in different climates of Iran. Yüksek Lisans Tezi, İzmir Ekonomi Üniversitesi, Lisansüstü Eğitim Enstitüsü, İzmir, Türkiye, ss: 108.
• Okuyucu ŞE. 2011. Çağdaş eğitim yapılarında avlunun göstergebilimsel açıdan değerlendirilmesi. Doktora Tezi, Selçuk Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü, Konya, Türkiye, ss: 286.
• Ögel S. 1994. Anadolu’nun Selçuklu çehresi. Akbank Yayınları, İstanbul, Türkiye.
• Önsüz MF, Işıktekin Atalay B. 2015. Afet lojistiği. Osmangazi Tıp Derg, 37(3): 1-6.
• Özbudak Akça B, Halifeoğlu FM. 2018. Avlunun kentsel yerleşim düzenindeki rolünün tarihi Diyarbakır camileri üzerinde değerlendirilmesi. Tasarım Koruma (Prof. Dr. Zülküf Güneli’ye Armağan). Birsen Yayınevi, İstanbul, Türkiye, ss: 107-119.
• Özdede S, Hazar Kalonya D, Aygün A. 2021. Pandemi sonrası dönemde kişi başına düşen kentsel yeşil alan ihtiyacını yeniden düşünmek. İdealkent, 12(Covid-19 Özel Sayısı): 362-388.
• Özdemir H. 2002. İstanbul Avrupa Yakası olası afet sonrası geçici iskan alanlarının coğrafi etüdü, Yüksek Lisans Tezi, İstanbul Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, İstanbul.
• Özköse A. 1995. Avluların tarihsel süreç içindeki evrimi. Doktora Tezi, Gazi Üniversitesi, Fen Bilimleri Enstitüsü, Ankara, Türkiye, ss: 358.
• Saçlı ZA, Arı BN, Aycı H. 2023. Deprem sonrası kültürel miras varlıklarının kullanımı: Hatay örneği, Cumhuriyetimizin 100. yılı anısına peyzaj mimarlığı, mimarlık ve çevre, Platanus Publishing, Ankara, Türkiye, ss: 231-252.
• Sanei M, Khodadad S, Khodadad M. 2018. Flexible urban public spaces and their designing principles. J Eng Urban, 8(4): 39-43.
• Sepe M. 2021. Covid-19 pandemic and public spaces: improving quality and flexibility for healthier places. Urban Des Int, 26(2): 159-173.
• Sınmaz S. 2015. Gelişen iletişim teknolojilerinin kentsel yaşam ve kamusal mekânlar üzerindeki yansımaları. Tasarım+Kuram, 11(20): 63-75.
• Şengün H, Küçükşen M. 2019. Afet yönetimi eğitimi niçin gerekli? Erciyes Üniv Sos Bil Enst Derg, 33(46): 193-211.
• T.C. Cumhurbaşkanlığı Diyanet İşleri Başkanlığı. 2021. Cami Planlama ve Tasarımı Kılavuzu, Yönetim Hizmetleri Genel Müdürlüğü Yatırım Emlak ve Teknik Hizmetler Daire Başkanlığı.
• Uyar HE, Özkan E. 2023. Deprem sonrası ilk durak: İstanbul’da toplanma alanlarına dair bir inceleme. Afet Risk Derg, 6(1): 226-242.
• Ünkaracalar SS, Aycı H. 2023. Open urban spaces for flexible urbanism: An analysis of parks in Gaziantep, Hatay, and Kahramanmaras as earthquake parks. Gazi Univ J Sci Part B: Art Human Design Plan, 11(2): 337-352.
• Wang Z, Huang T, Wang Y, Dai S, Zeng Y, Chen J, Tang F. 2024. Evaluation of the ımpact of courtyard layout on wind effects on coastal traditional settlements. Land, 13(11): 1813.
• Yetkin SK. 1984. İslâm ülkelerinde sanat. Cem Yayınevi, İstanbul, Türkiye, ss: 245.
• Yılmaz E, Göbel İE, Aycı H. 2023. Deprem parkları: Hatay örneği, Cumhuriyetimizin 100. yılı anısına peyzaj mimarlığı, mimarlık ve çevre. Platanus Publishing, Ankara, Türkiye, ss: 117-137.
• Zengin Çelik H, Özcan NS, Erdin HE. 2017. Afet ve acil durumlarda halkın toplanma alanlarının kullanılabilirliğini belirleyen kriterler. 4. Uluslararası Deprem Mühendisliği ve Sismoloji Konferansı, 11-13 Ekim, Eskişehir, Türkiye.
• Zhang M, Fang Z, Liu Q, Zhang F. 2024. Simulation and analysis of factors influencing climate adaptability and strategic application in traditional courtyard residences in hot-summer and cold-winter regions: a case study of Xuzhou, China. Sustain, 16(19): 8676.