Tip 1 Diabetes Mellitus Tanısı Olan Adölesanlarda Sosyal Kaygı ve Hemşirelik Yaklaşımı

Yıl 2016, Cilt: 1 Sayı: 2, 77 - 89, 30.12.2016

Çiğdem Ceylan , Naime Altay

Öz

Tip 1 Diabetes Mellitus (DM), adölesanlarda en sık görülen kronik hastalıklardan biridir ve son yıllarda tip
1 DM tanısı alan çocuk ve adölesanların sayısı giderek artmaktadır. Bu derleme, tip 1 DM tanısı olan
adölesanlarda sosyal kaygı nedenleri ve önlemeye yönelik hemşirelik yaklaşımlarını derinlemesine
incelemek amacıyla hazırlanmıştır. Adölesan dönem; fiziksel, bilişsel, emosyonel ve sosyal değişimlerin
olduğu hayattaki en zor dönemlerden biri olarak kabul edilmektedir. Diyabet nedeniyle, adölesanın benlik
saygısında azalma, kendini akranlarından farklı hissetme, akran grubuna dahil olamama ve akran
ilişkilerindeki bozulmalar gibi sorunlar adölesanda sosyal kaygıya neden olabilir. Sosyal kaygı, kişinin daha
önce tanışmadığı insanlar tarafından olumsuz değerlendirilmekten korkma ve korkulan durumlardan
kaçınma eğilimi ile tanımlanabilecek yaygın bir kaygı bozukluğudur. Adölesan dönemin gelişimsel özellikleri
ve bu dönemde tip 1 DM gibi kronik bir hastalığın varlığı adölesanda sosyal kaygıyı daha da artırmaktadır.
Multidisipliner bir ekip (diyabet eğitim hemşiresi, pediatrik endokrin uzmanı, psikolog ve diyetisyen)
tarafından tip 1 DM tanısı olan adölesanın izlemi aile temelli olarak yürütülmelidir. Hemşire bu multidisipliner
ekibin önemli bir üyesidir ve adölesanın gelişimsel özelliklerini dikkate alarak özellikle psikososyal uyumunu
geliştirmeyi hedeflemelidir. Tip 1 DM tanısı olan adölesanın psikososyal uyumunu geliştirmeye ve sosyal
kaygıyı önlemeye yönelik hemşirelik yaklaşımları akran desteğinin sağlanmasını, aile temelli girişimleri ve sosyal kaygının değerlendirilmesini içerir. Böylece diyabet tanısı olan adölesanlarla çalışan hemşire, tip 1
DM tanısı olan adölesandaki sosyal kaygıya yönelik sorunları önleyebilir ve sosyal kaygının erken dönemde
belirlenmesini sağlayabilir.

Anahtar Kelimeler

Sosyal kaygı, adölesan, tip 1 diabetes mellitus, hemşirelik yaklaşımı

Kaynakça

• Abualula, N. A., Jacobsen, K. H., Milligan, R. A., Rodan, M. F., & Conn, V. S. (2016). Evaluating Diabetes Educational Interventions with a Skill Development Component in Adolescents with Type 1 Diabetes: A Systematic Review Focusing on Quality of Life. The Diabetes Educator, 42(5), 515-528. doi: 10.1177/0145721716658356
• Adal, E., Onal, Z., Ersen, A., Yalcin, K., Onal, H., & Aydin, A. (2015). Recognizing the psychosocial aspects of type 1 diabetes in adolescents. Journal of Clinical Research in Pediatric Endocrinology, 7(1), 57- 62. doi: 10.4274/jcrpe.1745
• Altundag, S., & Bayat, M. (2016). Peer interaction and group education for adaptation to disease in adolescents with Type 1 diabetes mellitus. Pakistan Journal of Medical Sciences, 32(4), 1010-1014. http://dx.doi.org/10.12669/pjms.324.9809
• American Diabetes Association (2002). Management of Diabetes at Diabetes Camps. Diabetes Care, 25(1), 127-129. http://dx.doi.org/10.2337/diacare.25.2007.S127
• Amerikan Psikiyatri Birliği (2007). Ruhsal Bozuklukların Tanısal ve Sayımsal El Kitabı: (DSM-IV-TR), yeniden gözden geçirilmiş üçüncü baskı. Çev. Ed. E Köroğlu, Ankara: Hekimler Yayın Birliği.
• Atkinson, M. A., Eisenbarth, G. S., & Michels, A. W. (2014). Type 1 diabetes. Lancet, 383, 69-82. doi: 10.1016/S0140-6736(13)60591-7
• Bahalı, M. K., Yolga Tahiroğlu, A., Fırat, S., Avcı, A., & Yüksel, B. (2006). Bir diyabet kampı etkinliği. Anadolu Psikiyatri Dergisi, 7, 218-222.
• Berlin, K. S., Hains, A. A., Kamody, R. C., Kichler, J. C., & Davies, W. H. (2015). Differentiating peer and friend social information-processing effects on stress and glycemic control among youth with type 1 diabetes. Journal of Pediatric Psychology, 40(5), 492-499. doi: 10.1093/jpepsy/jsu111
• Boztepe, H. (2012). Tip 1 Diyabetin Yönetiminde Riskli Bir Dönem: Ergenlik. Sağlık Bilimleri Fakültesi Hemşirelik Dergisi, 82-89.
• Carlson, K. T., Carlson, G.W., Tolbert, L., & Demma, L.J. (2013). Blood glucose levels in children with Type 1 diabetes attending a residential diabetes camp: a 2-year review. Diabetic Medicine, 30(3), 123- 126. doi: 10.1111/dme.12070
• Tip 1 Diabetes Mellitus Tanısı Olan Adölesanlarda Sosyal Kaygı ve Hemşirelik Yaklaşımı 87 Cohen, J. S., & Kendall, P.C. (2015). Peer Victimization among Children and Adolescents with Anxiety Disorders. Child Psychiatry & Human Development, 46(3), 393-405. doi: 10.1007/s10578-014-0479- x.
• Compas, B. E., Jaser, S. S., Dunn, M. J., & Rodriguez, E. M. (2012). Coping with Chronic Illness in Childhood and Adolescence. Annual Review of Clinical Psychology, 27(8), 455-480. doi: 10.1146/annurev-clinpsy-032511-143108.
• Cox, B. J., Fleet, C., Stein, M. B. (2004). Self-criticism and social phobia in the US national comorbidity survey. Journal of Affective Disorders, 82(2), 227-234.
• Craig, M. E., Jefferies, C., Dabelea, D., Balde, N., Seth, A., & Donaghue, K. C. (2014). ISPAD Clinical Practice Consensus Guidelines 2014 Compendium: Definition, epidemiology, and classification of diabetes in children and adolescents. Pediatric Diabetes, 15(20), 4-17. doi: 10.1111/pedi.12186
• Çavuşoğlu, H. (2013a). Çocuk Sağlığı Hemşireliği, Cilt 1 (11. Baskı). Ankara: Sistem Ofset Basımevi.
• Çavuşoğlu, H. (2013b). Çocuk Sağlığı Hemşireliği, Cilt 2 (10. Baskı). Ankara: Sistem Ofset Basımevi.
• Demir, T., Eralp-Demir, D., Özmen, E., & Uysal, Ö. (1999). Çapa Çocuk ve Ergenler için Sosyal Fobi Ölçeğinin Geçerlilik ve Güvenilirliği. Düşünen Adam, 12(4), 23-30.
• Ege Üniversitesi Tıp Fakültesi. (2015). Şeker Çocuklar Diyabet Kampı. Erişim: http://www.cocukendokrindiyabet.org/index.php/8-haber-arsivi/509-ege-universitesi-nin-diyabetkampi- basariyla-gerceklesti Erişim tarihi: 22.09.2016.
• García-Pérez, L., Perestelo-Pérez, L., Serrano-Aguilar, P., & del Mar Trujillo-Martín, M. (2010). Effectiveness of a Psychoeducative Intervention in a Summer Camp for Children with Type 1 Diabetes Mellitus. The Diabetes Educator, 36(2), 310-317. doi: 10.1177/0145721710361784.
• Hains, A. A., Berlin, K. S., Davies, W. H., Smothers, M. K., Sato, A. F., & Alemzadeh, R. (2007). Attributions of adolescents with type 1 diabetes related to performing diabetes care around friends and peers: The moderating role of friend support. Journal of Pediatric Psychology, 32(5), 561-570. doi: 10.1093/jpepsy/jsl040.
• Haller, S. P. W., Kadosh, K. C., Scerif, G., & Lau, J. Y. F. (2015). Social anxiety disorder in adolescence: How developmental cognitive neuroscience findings may shape understanding and interventions for psychopathology. Developmental Cognitive Neuroscience, 13, 11-20. doi: 10.1016/j.dcn.2015.02.002.
• Hemşirelik Yönetmeliği (2011). Hemşirelik Yönetmeliğinde Değişiklik Yapilmasina Dair Yönetmelik. Resmi Gazete, No: 27910, Tarih: 19 Nisan 2011 Salı.
• Helgeson, V. S., Synder, P. R., Escobar, O., Siminerio, L., & Becker, D. (2007). Comparison of Adolescents with and without Diabetes on Indices of Psychosocial Functioning for Three Years. Journal of Pediatric Psychology, 32(7), 794-806. doi: 10.1093/jpepsy/jsm020.
• International Diabetes Federation. (2011). Global IDF/ISPAD Guideline for Diabetes in Childhood and Adolescence. Erişim: https://www.idf.org/sites/default/files/Diabetes-in-Childhood-and-Adolescence- Guidelines.pdf Erişim tarihi: 23.09.2016.
• International Diabetes Federation. (2015). IDF Diabetes Atlas, Seventh Edition. Erişim: http://www.diabetesatlas.org/resources/2015-atlas.html Erişim tarihi: 23.09.2016.
• Jaser, S. S. (2010). Psychological Problems in Adolescents with Diabetes. Adolescent Medicine: State of the Art Reviews, 21(1), 138-151.
• Kakleas, K., Kandyla, B., Karayianni, C., & Karavanaki, K. (2009). Psychosocial problems in adolescents with type 1 diabetes mellitus. Diabetes & Metabolism, 35(5), 339-350. doi: 10.1016/j.diabet.2009.05.002.
• Kalyva, E. Malakonaki, E., Eiser, C., & Mamoulakis, D. (2011). Health-related quality of life (HRQoL) of children with type 1 diabetes mellitus (T1DM): self and parental perceptions. Pediatric Diabetes, 12, 34-40. doi: 10.1111/j.1399-5448.2010.00653.x.
• Kılıçarslan Törüner, E., & Büyükgönenç, L. (2011). Çocuk Sağlığı: Temel Hemşirelik Yaklaşımları (1. Basım). Ankara: Göktuğ Yayıncılık.
• Kocaeli Üniversitesi Tıp Fakültesi. (2014). Kocaeli Üniversitesi Tıp Fakültesi Çocuk Endokrin ve Diyabet Bilim Dalı’nın Düzenlediği Diyabetli Çocuklar Kampı İznik’te Yapıldı. Erişim: http://tip.kocaeli.edu.tr/haberler/agustos11.14.php Erişim tarihi: 22.09.2016.
• La Greca, A. M., & Lopez, N. (1998). Social Anxiety Among Adolescents: Linkages with Peer Relations and Friendships. Journal of Abnormal Child Psychology, 26, 83-94. doi: 10.1023/A:1022684520514.
• La Greca, A. M., & Harrison, H. M. (2005). Adolescent peer relations, friendships, and romantic relationships: do they predict social anxiety and depression? Journal of Clinical Child Adolescent Psychology, 34(1), 49-61.
• Lord, J. H., Young, M. T., Gruhn, M. A., Grey, M., Delamater, A. M., & Jaser, S. S. (2015). Effect of Race and Marital Status on Mothers’ Observed Parenting and Adolescent Adjustment in Youth with Type 1 Diabetes. Journal of Pediatric Psychology, 40(1), 132-143. doi: 10.1093/jpepsy/jsu078.
• Mancuso, M., & Caruso-Nicoletti, M. (2003). Summer Camps and Quality of Life in Children and Adolescents with Type 1 Diabetes. Acta Bio Medica, 74(1), 35-37.
• Markowitz, J. T., Garvey, K. C., & Laffel, L. M. B. (2015). Developmental Changes in the Roles of Patients and Families in Type 1 Diabetes Management. Current Diabetes Reviews, 11(4), 231-238.
• McCarvill, R., & Weaver, K. (2014). Primary care of female adolescents with type 1 diabetes mellitus and disordered eating. Journal of Advanced Nursing, 70(9), 2005-2018. doi: 10.1111/jan.12384.
• Miers, A. C., Blöte, A. W., de Rooij, M., Bokhorst, C. L., & Westenberg, P. M. (2013). Trajectories of Social Anxiety during Adolescence and Relations with Cognition, Social Competence, and Temperament. Journal of Abnormal Child Psychology, 41, 97-110. doi: 10.1007/s10802-012-9651-6.
• Moussa, M. A. A., Alsaeid, M., Abdella, N., Refai, T. M. K., Al-Sheikh, N., & Gomez, J. E. (2005). Social and Psychological Characteristics of Kuwaiti Children and Adolescents with Type 1 Diabetes. Social Science & Medicine, 60(8), 1835-1844. doi: 10.1016/j.socscimed.2004.08.018.
• Pinar, R. (2005). Disordered Eating Behaviors Among Turkish Adolescents with and without Type 1 Diabetes. Journal of Pediatric Nursing, 20(5), 383-388. doi: 10.1016/j.pedn.2005.07.001.
• Scaini, S., Belotti, R., Ogliari, A., & Battaglia, M. (2016). A comprehensive meta-analysis of cognitivebehavioral interventions for social anxiety disorder in children and adolescents. Journal of Anxiety Disorders, 42, 105-112. http://dx.doi.org/10.1016/j.janxdis.2016.05.008.
• Schraml, K., Perski, A., Grossi, G., & Simonsson-Sarnecki, M. (2011). Stress symptoms among adolescents: The role of subjective psychosocial conditions, lifestyle, and self-esteem. Journal of Adolescence, 34(5), 987-996. doi: 10.1016/j.adolescence.2010.11.010.
• Stein, M. B., & Stein, D. J. (2008). Social anxiety disorder. Lancet, 371, 1115-1125.
• Storch, E. A., Lewin, A., Silverstein, J. H., Heidgergen, A. D., Strawser, M. S., … Geffken, G. R. (2004). Peer Victimization and Psychosocial Adjustment in Children with Type 1 Diabetes. Clinical Pediatrics, 43(5), 467-471.
• Sullivan-Bolyai, S., Crawford, S., Johnson, K., Huston, B.,& Lee, M.M. (2012). Educating diabetes camp counselors with a human patient simulator: A pilot study. Journal for Specialists in Pediatric Nursing, 17(2), 121-128.doi: 10.1111/j.1744-6155.2011.00322.x.
• Taşkın, E., Yılmaz, E., Kılıç, M., & Ertuğrul, S. (2007). İnsüline Bağımlı Diyabetes Mellitusun Epidemiyolojik Özellikleri. Fırat Üniversitesi Sağlık Bilimleri Dergisi, 21(2), 75-79.
• Türk Diyabet Cemiyeti. (2016). 51. Türk Diyabet Cemiyeti Yaz Eğitim Kampı. Erişim: http://www.diabetcemiyeti.org/c/50-turk-diyabet-cemiyeti-yaz-egitim-kampi Erişim tarihi: 22.09.2016.
• Wang, Y. C. A., Stewart, S., Tuli, E., & White, P. (2008). Improved glycemic control in adolescents with type 1 diabetes mellitus who at tend diabetes camp. Pediatric Diabetes, 9(1), 29-34. doi: 10.1111/j.1399- 5448.2007.00285.x.
• Williams, C., Sharpe, L., & Mullan, B. (2014). Developmental challenges of adolescents with type 1 diabetes: The role of eating attitudes, family support and fear of negative evaluation. Psychology, Health & Medicine, 19(3), 324-334.http://dx.doi.org/10.1080/13548506.2013.808750