DEWIRANÊ MODERNAN Ê EDEBİYATÊ ZAZAKİ SER YO ONAYİŞO CEMATKİ

Yıl 2021, Cilt: 7 Sayı: 13, 81 - 110, 16.12.2021

İbrahim Dağılma

Öz

Benateyê tarix u dewıranê edebiyati dı her tım yo mınasebet esto. Dewıri edebiyati qasê weziyetê cemat, hediseyi tarixi, iklime mıntıqa u şiyayişê edediyati belu beni. Tarixê edebiyat, yo disiplino ilmi yo. Ino disiplin her het ra xetanê yo dewırê edebiyati belu keno, sınorê ey onceno. Yo edebiyat seni yo şekil destpê keno u dıma seni yo şekil geno ey ra behs keno. Tarixê edebiyati, edebiyati yo raşiyayişi ra xelısneno. Eser, name, cereyan u qefleyi edebiyi ya bı yo tarixo belu ya zi dewıro belu yo duzen geni; beni mehsuli yo avayiya cemat. Qey her dewıri tıkê usul, norm u şekıli esti. Ini çiyi xetanê esılan ê o dewıri belu keni. Etudkerdış, belubiyayiş u tespitkerdışê dewıran ê edebiyan dı ıni hiri çiyi muhim i:
Tespitkerdışê sınoranê wextiyan ê o dewıri u hişa ey i, wareyê edebiyati dı biyayişê u caguretışê ıni dewıran dı zanayişê hemı tesiran u dımakotışê vılabiyayişê ıni dewıran.
Goreyê ıni melımatan edebiyato modern ê Zazaki dı dewıran beluyan u tesirdaran ra behs zor o. Teyna qasê hediseyan cematkiyan, tesirê qanun u hukumatan u hişa zıwani qey dewıran zereyê ixtimalan dı tıkê çiyi bela biyi vatış u nuştış. Ina meqala zi seba edebiyato modern ê Zazaki belukerdışê dewıran yo gam u vate ya.

Anahtar Kelimeler

Zazaki, edebiyat, modern, zıwan, dewır

Kaynakça

• Alanoğlu Murat, “Zazalar”, TDV İslâm Ansiklopedisi, TDV Yayınları, Ankara 2019, Cilt: EK-2, r. 688-690.
• Aldatmaz Nadire Güntaş, “Milliyetçilik, Dil ve Bellek Kıskacında Kırmancca(Zazaca)”, Yazınsal Varoluştan Akademik Literatüre Kırmancca(Zazaca), Weşanxaneyê Vateyî, İstanbul 2020, r. 190-191.
• Anuk Nevzat, “Türk Kültürünü Araştırma Enstitüsü ve Zazalar”, Yazınsal Varoluştan Akademik Literatüre Kırmancca(Zazaca), Weşanxaneyê Vateyî, Îstanbul 2020, r. 158-161.
• Aslan Zeynep, “Zazaca ve Zaza Kimliğinin Algılanması ve Yansımaları Üzerine Bir Tartışma Metni”, Border Crossıng, Volume: 8, London Mayıs 2018, r. 267-296 Assmann Jan, Kültürel Bellek, Ayrıntı, İstanbul 2015.
• Aydın Ertuğrul, “Edebiyatın Siyasetle Kesişen Noktasında Yazar ve Şairlerin Tutumları”, Muhafazakâr Düşünce Dergisi, Serr: 4, Humar: 13-14, Yaz-Güz 2007, r. 141-146.
• Bariçiçek Roşan, “Tiya Adır Vareno”, Rojname, humar: 199, r. 4-5.
• Boschele Filiz Aydoğan & Ay Aysel, “Çokkültürlülük Bağlamında Türkiye’de Çok Kültürcü Medya ve TRT Kürdi”, İnsan&İnsan, (3/9), 2016, r. 45.
• Bozbuğa Rasim, “Milliyetçilik Teorileri Bağlamında Zaza Kimliği ve Zaza Hareketi”, Bingöl Üniversitesi Bingöl Araştırmalar Dergisi, Serr: 2020, Cilt: 6, Humar: 2, r. 43-78.
• Calhoun Craig, Milliyetçilik, (Tadayoğ: Bilgen Sütçüoğlu), İstanbul Bilgi Üniversitesi Yayınları, İstanbul 2009, r. 93-94.
• Can Mutlu, “Kürtçe Süreli Yayınlarda Kırmanca(Zazaca) Üzerine Bir İzlek(1963-2017)”, Sözden Yazıya Zazaca, Peywend Yayınları, İstanbul 2019.
• Çağla Kubilay, “Türkiye’de Anadillere Yönelik Düzenlemeler ve Kamusal Alan: Anadil ve Resmi Dil Eşitlemesinin Kırılması”, İletişim: Araştırmalar Dergisi, 2004, r. 55-86.
• Demir Zafer, “Sosyolojik Açıdan Edebiyat ve Din”, Nosyon: Uluslararası Toplum ve Kültür Çalışmaları Dergisi, Yıl: 2018, cilt: 1, r. 13- 30.
• Deniz Dilşa, Yol/Rê: Dersim İnanç Sembolizmi Antropolojik Bir Yaklaşım, İletişim, İstanbul 2012
• Dervişyan ‘Eli Eşref, “Bey”, Hêvî Kovara Çandîya Gıştî, İnstıtut Kurde de Parıs, humar: 6, r. 95-103.
• Dewrimci Demokrat Gençlik, http://ontwikkel2.mvanlaar.net/en-us/AK?author=Devrimci%20Demokrat%20Gen%C3%A7lik, Tarixê cı resayiş: 05.09.2021
• Diljen A., “Denduga Erugi”, Berbang Kovara Federasyona Komelen Kurdistane Li Swede, humar: 5/88, r. 50;
• Durgun Şenol, Ulus İnşası ve Milliyetçilik, Binyıl Yayınevi, Ankara 2014.
• Ebubekir Pamukçu, Dersim Zaza Ayaklanmasının Tarihsel Kökenleri, Yön, 1992.
• Erkan Rüstem & Aydın Deniz, Doğu’da Siyasetin Dinamikleri, Vadi, Ankara 2012.
• Erözden Ozan, Ulus-Devlet, Dost Kitabevi, Ankara 1997.
• Eskarıj Muhammed Egid, “Vir”, Vatı, Humar: 1, r. 4
• Gunduz Deniz, “Tarihsel Fonetik Bakımından Kırmanca ve Kurdca”, Yazınsal Varoluştan Akademik Literatüre Kırmancca(Zazaca), Vate Yayınevi, İstanbul 2020, r. 107.
• http://www.zazaki.net/haber/vate-calisma-grubu-ve-vate-dergisi-calismalari-775.htm, Tarixê cıonayişi: 02.04.2020.
• J. Îhsan Espar(08.02.2011), Vate Çalışma Grubu ve Vate Dergisi Çalışmaları, Tarixê cıresayişi: 02.04.2020,
• Karabeyeser Ayetullah, “Bir Kitle İletişim Aracı Olarak Televizyonun Zazaca İçin Önemi”, I. Uluslararası Zaza Dili Sempozyumu, 13-14 Mayıs 2011, Ankara 2011, r. 386. Koçak Cemil, 27 Mayıs Bakanlar Kurulu Tutanakları, Yapı Kredi, Cilt: I (2 Haziran 1960-6 Ocak 1961), İstanbul 2010, r. 158.
• Ma ‘Derdê Marê Derman’, Yön Basım Yayın, İstanbul.
• Malmisanij, “Bibliyografya Dimilî(Zaza): 1858-1985”, Hêvî Kovara Çandîya Gıştî, İnstıtut Kurde de Parıs, (bıonên) humari: 3, 4, 5, 6 u 7.
• Malmîsanij, “Mi Şêx Se’îd Dî” Armanc Rojnameya Mehane, humar: 133
• Miraz ‘Felsefe u Edebiyat’, İtaki Kitabevi, Malatya 2006.
• Resmi Gazete, 13 Teşrinopeyin 2009, humar: 27405
• Resmi Gazete, 9 Nisan 2002, humar: 24721
• Roja Newé: Kürtçe-Türkçe Gazete, Serr: 1, Humar: 1, 15 Mayıs 1963.
• Roja Welat, Rojnameya Siyasi û Çandi ya 15 Roji, Ankara.
• Sadoğlu Hüseyin, “Türkiye’de Yakın Dönem Dil Politikaları”, Pesa Uluslararası Araştırmalar Dergisi, Serr: 2017, Cilt: 3, Humar: 1, r. 57-65.
• Sadoğlu Hüseyin, Türkiye’de Ulusçuluk ve Dil Politikaları, İstanbul Bilgi Üniversitesi Yayınları, İstanbul 2010.
• Safi İhsan, “Edebiyatçı Siyasetçi İlişkisi”, Turkish Studies International Periodical For the Languages, Literature and History of Turkish or Turkic, Volume 4/3, Spring 2009, r. 1863-1878.
• Salihpaşaoğlu Yaşar, “Türkiye’nin Dil Politikaları ve TRT 6”, Gazi Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi, Ankara 2007, cilt: 11, humar: 1-2, r. 1033-1048.
• Say Ahmet, “Mehmed Şerif Efendiyo Goruzij”, Hêvî Kovara Çandîya Gıştî, İnstıtut Kurde de Parıs, humar: 5, r. 112-117.
• Selcan Zılfi, “Zaza Milli Meselesi”, Desmala Sure, Humar: 9, Almanya 1993, r. 25-33.
• Söylemez İsmail, “Geçmişten Günümüze Zazaca Dergiler: Kronoloji, Sorunlar ve Çözümler”, I. Uluslararası Zaza Dili Sempozyumu, Bingöl Üniversitesi Yayınları 2011, r. 13-14.
• Şendeniz Özlem, “Erken Cumhuriyet Dönemi Dil Politikaları: Güneş Türk Dil Teorisi’nin Türk Basınında Yansımaları”, CTAD, serr: 10, humar: 20, 2014, r. 307-326.
• Şewçila ‘Kovara Edebi Huneri’, Berdan Matbaacılık İstanbul.
• Tarixê cırêsayişi: 18.04.2021https://www.diyarbakirsoz.com/diyarbakir/uc-dilde-mevlit-okundu-23477,
• Tezerdi Erkut (11.05.2017), Dergiler Edebiyatın Laboratuvarıdır, Tarixê cırêsayişi: 07.04.2020, https://www2.karar.com/hayat-haberleri/dergiler-edebiyatin-laboratuvaridir-476995.
• Tirêj, Kovara Çandi u Pişeyi, Doğan Basımevi, 1.Sayı, İzmir 1979.
• Tunçel Harun, “Türkiye’de İsmi Değiştirilen Köyler”, Fırat Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, Elazığ 2000, cilt: 10, humar: 2, r. 23-34
• Varol Murat, “UNESCO’nun Dil Raporlarına Göre Zazaca’nın Durumu ve Geleceği”, Turkish Studies - International Periodical for the Languages, Literature and History of Turkish or Turkic, Cilt: 10/2, Serr: 2015, r. 997-1006
• Veng u Vaj ‘Piseroka Sanat u Edebiyatê Zazaki’, Tarîxê cırêsayişi: 03.04.2020, https://vengvaj.tr.gg/
• Vir ‘Edebiyat u Folklor’, Berdan Matbaacılık, İstanbul.
• Yıldız Pınar, “Kırmanca(Zazaca) Hikâyeciliği”, Yazınsal Varoluştan Akademik Literatüre Kırmanca (Zazaca), Weşanxaneyê Vateyî, Îstanbul 2020, r. 210-212.
• Zürcher Erik Jan, Modernleşen Türkiye’nin Tarihi, İletişim, İstanbul 2007.