18. YÜZYIL TEKİRDAĞ’INDA SİROZÎ MUSTAFA AĞA’NIN DAMADI VELİ VE KIZI HATİCE ÖRNEĞİNDE STATÜ-SERVET EDİNİMİNDE AİLE BAĞLARININ ROLÜ

Year 2021, , 195 - 227, 27.12.2021

Fadimana Fidan

https://doi.org/10.30517/cihannuma.1040308

Abstract

Tekirdağ, Trakya bölgesinin hububatını İstanbul’a ulaştıran limanıyla dikkat çeken bir şehir. Hububatın İstanbul’a sevk edilmesi işinde çoğu zaman bostanî hasekilerden mübaşir olarak yararlanılmıştır. 18. yüzyılda da bostanî hasekilerden yararlanılmakla beraber bu dönemdeki en önemli fark hasekilerin daha çok servet sahibi ailelerden çıkıyor olmasıdır. Onlardan biri olan Sirozî Mustafa Ağa, 18. yüzyılda İstanbul’un iaşe ihtiyacının karşılanmasında önemli görevleri yerine getirmiş bir a’yândır. Ticarethaneleri, çiftlikleri ve vakıflarıyla devletin ve ahalinin tanıdığı biridir. Sadece Tekirdağ’da değil aynı zamanda İstanbul’da da tanınmaktadır. Zira kendisi Mustafa Paşa’nın torunu ile evlidir. Bu akrabalık ve zenginlik ona zahire mübaşirliği, Edirne Bostancıbaşılığı gibi görevlerin verilmesini sağlamıştır. Ancak serveti ve statüsünü emanet edeceği bir oğlu olmadığından damatları kendisine verilen görevleri devam ettirmiştir. Kızlarından birini Tekirdağlı başka bir a’yânın tek oğluyla, diğerini yine a’yân olarak belirtilen bir haseki ile diğer kızı Hatice’yi ise Habib Ağa oğlu Veli ile evlendirmiştir. Sirozî, damatlar içinden Veli’nin önündeki hem isim hem kariyer hem de servet açısından en iyi örnektir. Nitekim Veli, Hatice ile evliliği neticesinde Tekirdağ’ın zenginlerinin arasına girebilmiş, zaman içinde kayınpederinin görevlerine getirilmiştir. Çalışma Mustafa Ağa’nın servetinin bir kısmını tasarrufunda bulunduran damadı Veli ve kızı Hatice üzerinde yoğunlaşmakta, karı-kocanın devraldıkları servetleri, yaşam standartları anlatılmakta ve bu servet etrafındaki ilişkiler ağına değinilmektedir. Makale, 18. yüzyılın statü-servet ilişkisinde ailelerin rolüne mikro ölçekte katkı sağlamayı hedeflemekte olup hem Tekirdağ’ın aile tarihine katkı sunulacak hem de Osmanlı toplumunda ilişkiler ağına bir örnek oluşturacaktır

Keywords

Sirozî Mustafa Ağa, Tekirdağ, Mübaşir, Edirne Bostancıbaşısı, Haseki Veli, Hatice

References

• Cumhurbaşkanlığı Devlet Arşivleri Başbakanlığı Osmanlı Arşivi (BOA)
• Bâb-ı Âsafi Divân-ı Hümâyûn Sicilleri Tevziât, Zehair, Esnaf ve İhtisab Defterleri (A.(DVNS.TZEİ.d.) 9, 10, 11.
• Özi ve Silistre Ahkâm Defterleri (A.DVNS.AHK.ÖZSİ.d.), 24. Rodosçuk Şer’iyye Sicilleri (RŞS), 7367/1656; 7384/1673; 7387/1676; 7389/1678; 7393/1682; 7395/1684; 7396/1685; 7406/1695; 7412/1701.
• Vakıflar Genel Müdürlüğü Arşivi (VGMA) , 626-2/715/738; 628/487/254, 652-2/24/28.
• Açık, Turan, “Kara Mehmed Ağa’nın Ardından: 17. Yüzyılın İlk Yarısında Amasya’da Bir Kapıkulu Sipahisinin Düşündürdükleri”, Gaziosmanpaşa Üniversitesi Sosyal Bilimler Araştırmaları Dergisi, 11/1, Yaz, (2016), s. 1-46.
• Adıyeke, Nuri, “Girit Nikâh Defterleri ve Girit’teki Evlilikler”, Kebikeç, 13, (2002), s. 39-47.
• Akyüz, Jülide, “Evlenme Sözleşmesinin Önemli Bir Öğesi Olan “Mehir”, Tarih Araştırmaları Dergisi, C. 24, S. 37, (2005), s. 213-230.
• Artan, Tülay, “18. Yüzyıl Başlarında Yönetici Elitin Saltanatın Meşruiyet Arayışına Katılımı”, Toplum ve Bilim, 83, (Kış 1999/2000), s. 292-322.
• __________, “Terekeler Işığında 18. Yüzyıl Ortasında Eyüp’te Yaşam Tarzı ve Standartlarına Bir Bakış: Orta Halliliğin Aynası”, 18. Yüzyıl Kadı Sicilleri Işığında Eyüp’te Sosyal Yaşam, (Ed. Tülay Artan), Tarih Vakfı Yurt Yayınları, İstanbul 1998, s. 49-64.
• Ateş, Hacer, Kuzey Marmara Sahilleri ve Ard Alanında Şehirleşmenin Tarihi Süreci: XVI.-XVII. Yüzyıllarda Tekirdağ ve Yöresi, Doktora Tezi, İstanbul Üniversitesi, İstanbul 2009.
• ____________, “Kuzey Marmara’da Bir Liman Kentinde Ticaret: XVI. Yüzyılda Tekirdağ-Rodosçuk Limanı”, Trakya Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Dergisi, C. 3, S. 6 (Temmuz 2013), s. 21-38.
• Aydın, Mehmet Akif, “Osmanlı Hukukunda Nikâh Akitleri”, Osmanlı Araştırmaları III, C.3, S. 3, (1982), s. 1-12.
• Başarır, Özlem, “Muhallefât Kayıtları Işığında XVII. ve XVIII. Yüzyıllarda Osmanlı Taşra Görevlilerinden Diyarbekir Voyvodalarının Terekeleri”, Belleten, LXXX, S. 287, (Nisan 2016), s. 59-84.
• ____________, “XVIII. Yüzyıl Osmanlı Taşrasında Statü-Servet İlişkisi Üzerine Bir Değerlendirme”, History Studies, 3/3, (2011), s. 49-67.
• Bozkurt, Fatih Tereke Defterleri ve Osmanlı Maddî Kültüründe Değişim (1785-1875 İstanbul Örneği), Sakarya Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Doktora Tezi, Sakarya 2011.
• Büke, Sümeyye Hoşgör, Changes in The Consumptıon Of Ottomans in The Eıghteenth Century, Ortadoğu Teknik Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Doktora Tezi, Ankara 2019.
• Canbakal, Hülya, 17. Yüzyılda Ayntâb-Osmanlı Kentinde Toplum ve Siyaset, İletişim Yayınları, İstanbul 2009.
• Cengiz, Emine, 1751 No’lu Rodosçuk (Tekirdağ) Şeriye Sicili Transkripsiyon ve Tahlili, Trakya Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, Edirne 2008.
• Çiçek, Fatih, “Erzurum Valisi Vezir Süleyman Paşa’nın 1784 Erzincan Depremi Sonrası Yağmalanan Muhallefatı”, Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü Dergisi, 60, (Eylül 2017), s. 415-440.
• Ekin, Ümit, “17. Yüzyılın Sonlarında Rodosçuklu Ailelerin Sahip Oldukları Çocuk Sayıları”, Türk Tarihinde Balkanlar, C. I, (Ed. Zeynep İskefiyeli-Bilal Çelik-Serkan Yazıcı), Sakarya Üniversitesi Balkan Araştırmaları Uygulama ve Araştırma Merkezi Yayınları, Sakarya 2013, s. 567-580.
• __________, “Rodosçuk Örneğinde XVII. Yüzyıl Osmanlı Toplunda Mehr”, Hidayet Yavuz Nuhoğlu Armağanı, (Haz. İshak Keskin-Muhammed Hanefi Kutoğlu-Sabriye Serap Kurbanoğlu), Pamuk yayıncılık, İstanbul 2009, s. 197-207.
• Ergenç, Özer. “Ayân ve Eşrâf” Diye Anılan Seçkinler Grubunun XVIII. Yüzyılda Osmanlı Toplumundaki Rolü Üzerine”, Şehir, Toplum, Devlet Osmanlı Tarihi Yazıları, Tarih Vakfı Yurt Yayınları, İstanbul 2012, s. 396-416.
• Ergene- Kaygun, Boğaç-Atabey, “Spouse Selection and Marital Mobility in the Ottoman Empire Observations From Eighteenth-Century Kastamonu”, Hıstorıcal Methods, (January–March 2012), Volume 45, Number 1, s. 3-20.
• Ertürk, Volkan, “Orta Dereceli Bir Osmanlı Memurunun Mal Varlığı: Edirne Bostancıbaşısı Hacı Veliyüddîn B. Habib’in Terekesi”, HUMANITAS, 2, Güz, (2013), s. 87-103.
• Fann, Mary Ann, “Kadınlar ve Vakıflar: 18. Yüzyıl Mısır’ında Mülkiyet, İktidar ve Toplumsal Cinsiyetin Nüfuz Alanı”, Modernleşmenin Eşiğinde Osmanlı Kadınları, (Çev. Necmiye Alpay), (Ed. Madeline Zilfi), Tarih Vakfı Yurt Yayınları, s. 27-46.
• Faroqhi, Suraiya, “İstanbul’un İaşesi ve Tekirdağ-Rodosçuk Limanı (16.-17. Yüzyıllar), ODDÜ Gelişme Dergisi Özel Sayı, (1979-1980) s. 139-153.
• _____________, “18. Yüzyıl Anadolu Kırsalında Suç, Kadınlar ve Servet”, Modernleşmenin Eşiğinde Osmanlı Kadınları, (Çev. Necmiye Alpay), (Ed. Madeline Zilfi), Tarih Vakfı Yurt yayınları, s. 7-26.
• _____________, “18. Yüzyıl Bursa’sında Zengin Olmak: Debbağ Hacı İbrahim’in Serveti”. Osmanlı Dünyasında Üretmek, Pazarlamak ve Yaşamak, (Çev. Gül Çağalı Güven-Özgür Türesay), YKY, İstanbul 2008, s. 199-216.
• _____________, “Varlıklı İki Kadın”, Osmanlı Dünyasında Üretmek, Pazarlamak ve Yaşamak, (Çev. Gül Çağalı Güven-Özgür Türesay), Yapı Kredi Yayınları, İstanbul 2008, s. 249-264.
• ______________, “Zeytin Diyarında Güç ve Servet: Edremit Âyânından Müridzade Hacı Mehmed Ağa’nın Siyasî ve Ekonomik Faaliyetleri”, Osmanlı’da Toprak ve Mülkiyeti ve Ticari Tarım, (Çev. Zeynep Altok), (Ed. Çağlar Keyder-Faruk Tabak), Tarih Vakfı Yurt Yayınları, İstanbul 2012, s. 81-100.
• Fidan, Fadimana, 18. Yüzyıl Tekirdağı’nda Bir Aile: Şabanzâdeler, İdeal Kültür Yayınları, İstanbul 2020.
• Gara, Eleni “Marryıng Seventeenth-Century Mostar”, The Ottoman Empıre, The Balkans, The Greek Lands: Towar a Socıal and Economıc Hıstory-Studies in Honor of John C. Alexander, (Ed.
• Ellias Kolovos, Phokion Kotzageorgis, Sophia Laiou and Marinos Sariyannis), The Isis Press, İstanbul 2007, s. 115-134.
• Gerber, Haim, “Social and Economic Position of Women in a Ottoman City Bursa 1600- 1700”, International Journal of Middle Eastern Studies, 12, (1980), s. 231-244.
• Ghitulescu, Constanta, “Women in Church, Men at the Puplic House: Religious Experience in Romanian Society, 1700-1830”, The History of the Family, Vol. 17, No. 2 (2012), s. 220-235.
• Güçer, Lütfi, “18. Yüzyıl Ortalarında İstanbul’un İaşesi İçin Lüzumlu Hububatın Temini Meselesi”, İstanbul Üniversitesi İktisat Fakültesi Mecmuası, Cilt 11, İstanbul (1952), s. 397-416.
• Gül, Abdülkadir, “Antakya’da Ailenin Sosyal ve Ekonomik Yapısı Hakkında Bazı Değerlendirmeler (XVIII. Yüzyıl)”, Erzincan Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, C. 6, S. 2, (2013), s. 399-426.
• Güldür, Kadir “Tereke Defterlerine Göre Rodosçuk Kazasında Sosyo-Ekonomik Hayat (1788-1790), Balıkesir Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, Balıkesir 2016.
• Güleç, Cansu, “Thorstein Veblen ve Gösterişçi Tüketim Kavramı”, Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 38 (2015), s. 62-82.
• Hathaway, Jane, Osmanlı Mısır’ında Hane Politikaları-Kazdağlıların Yükselişi, (Çev. Nalan Özsoy) Tarih Vakfı Yurt Yayınları, İstanbul 2002.
• İnalcık, Halil,“Centralization and Decentralization in Ottoman Administration”, Studies in Eighteenth Century Islamic History, Southern Illinois University Press, USA, (1977), s. 27-52.
• Josebh de Tournefort, Tournefaort Seyahatnamesi, Birinci Kitap (Çev. Ali Berktay), (Ed. Stefanos Yerasimos), Kitap Yayınevi, İstanbul 2005.
• Kınlı, İrem Özgören, “Elitlerin Gösterişçi Tüketimi ve Elias’ın Saray Toplumu”, Süleyman Demirel Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Dergisi, (2018), C. 23, S. 3, s. 1023-1037.
• Kıvrım, İsmail, “Kilis ve A‘zaz Voyvodası Daltaban-zâde Mehmed Ali Paşa ve Muhallefâtı”, OTAM, C. 24, S. 24, (2008), s. 147-173.
• Küpeli, Özer, “Tire Voyvodası Yeğen Mehmed Ağa ve Muhallefatı”, Cihanüma Tarih ve Coğrafya Araştırmalar Dergisi, IV/I, (Temmuz 2018), s. 19-33.
• Maydaer, Saadet, “Osmanlı Klâsik Döneminde Kadınların Servet Edinme Yolları (Bursa Örneği)”, Uludağ Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, C.15, S. 2, (2006), s. 30-46.
• Mikes, Kelemen, Türkiye Mektupları, Terc. Sadrettin Karatay, Türk Tarih Kurumu Yayınları, Ankara 2014.
• Neumann, Chrıstoph K., “Birey Olmanın Alameti Olarak Tüketim Kalıpları: 18. Yüzyıl Meta Evreninden Örnek Vakalar, Tarih ve Toplum Yeni Yaklaşımlar, 8, (Bahar 2009), İletişim Yayınları, s. 7-47.
• Oğuz, Gülser, Bir Osmanlı Kentinde Taşınır ve Taşınmaz Mal Varlığına Dayalı Servet Analizi Edirne Örneği, Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Doktora Tezi, Ankara 2013.
• _____________, “Giyinmek mi Gösteriş mi?-1720-1722 Yıllarında İstanbul’da Kürk Kullanımı”, Modern Türklük Araştırmaları Dergisi, C. 15, S. 1, (Mart 2018), s. 114-141.
• Ortaylı, İlber, “16. Yüzyılda Rodosçuk (Via Aegnetia’nın Marmara Uzantısı”, Osmanlı İmparatorluğu’nda İktisadî ve Sosyal Değişim Makaleler I, Turhan Kitapevi, Ankara 2000, s. 85-93.
• Özaba, Fatma, “Osmanlı Mahkemelerinde Rodosçuklu (Tekirdağlı) Kadınlar”, ABAD, 1(2), (2018), s. 159-173.
• Özcan, Tahsin, “Muhallefât”, Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, Cilt 30, İstanbul 2005, s. 406-407.
• Pakalın, Mehmet Zeki, Osmanlı Tarih Deyimleri ve Terimleri Sözlüğü I, Milli Eğitim Basımevi, İstanbul 1971.
• Pehlivan, Zozan, The Rıch and The Poor: Wealth Polarızatıon in Late Eighteenth-Century ‘Ayntâb, Sabancı Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, İstanbul 2008.
• Reindel-Kiel, Hedda, “Osmanlı Yöneticileri, Lüks Tüketimi ve Hediyeleşme”, İSAM Konuşmaları, (Haz. Seyfi Kenan), İstanbul 2013, s. 137-151.
• Serez, Mehmet Saim, Tekirdağ Çeşmeleri, Şadırvanları, Selsebilleri, Dönmez Ofset, Ankara 2014.
• Şemseddin Sâmi, Kâmûs-ı Türkî, Enderun Kitapevi, İstanbul 1989.
• Tamdoğan, Zehra Gözütok, “Tekirdağ’ın Hayra Vâkıf Kadınları”, Tekirdağ’da Dinî ve Kültürel Hayat, (Ed. Hasan Keskin-Özkan Öztürk-Halil İbrahim Delen-Ali Sever), Ensar Neşriyat, İstanbul 2019, s. 101-124.
• Taşkın, Ünal, Osmanlı Devleti’nde Kullanılan Ölçü ve Tartı Birimleri, Fırat Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, Elazığ 2005.
• Tat, Mahmut, Şeriye Sicillerine Göre Manisa’da Sosyal Değişim ve Evlilik Kalıpları (1710-1750), İzmir Kâtip Çelebi Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, İzmir 2017.
• ___________,“Erken Modern Manisa’da Prestij, Statü ve Servet Arasında Mihr (1700-1819)”, Cihannüma Tarih ve Coğrafya Araştırmaları Dergisi, Sayı V/1-Temmuz (2019), s. 77-109.
• Temel, Şeyma Nur, “Beshara B. Doumani Familiy Life in the Ottoman Mediterranean:ASocialHistory”,https://www.academia.edu/42129507/Book_Review_Beshara_Doumani_Family_Life_in_the_Ottoman_Mediterranean_A_Social_History.Erişim Tar. 10.09.2021.
• Uludağ, Süleyman. “Hankah”, Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, Cilt 16, İstanbul 1997, s. 42-43.
• Veblen, Torstein, Aylak Sınıfın Teorisi, (Çev. Zeynep Gültekin-Cumhur Atay), Babil Yayınları, İstanbul 2005.
• Yıldız, Aysel, Kenar Adamları ve Bendeleri- Tirsinikli İsmail Ağa ve Alemdar Mustafa Paşa’nın Adamları-Mamuk Mirziyan ve Köse Ahmed Efendi, Kitap Yayınevi, İstanbul 2018.
• Yıldız, Murat, “15.-19. Yüzyıllarda Edirne’de Asayişi Sağlayan Bir Kurum: Edirne Bostancı Ocağı”, History Studies, 3/3, (2011), s. 383-394.
• Ze’evi, Dror, Kudüs-17. Yüzyılda Bir Osmanlı Sancağında Toplum ve Ekonomi, (Çev. Sepil Çağlayan), Tarih Vakfı Yurt Yayınları, İstanbul 2000.