MAİŞET VE MEVACİB: EGE ADALARINDAKİ OSMANLI KALELERİNDE GEÇİM MÜCADELESİ

Year 2021, , 253 - 273, 27.12.2021

Orçun Nalezen

https://doi.org/10.30517/cihannuma.1040316

Abstract

Makalede Ege Adalarındaki Osmanlı kalelerinde XVI. yüzyıl sonu ile XVII. yüzyıl başlarında görev yapan askerlerin verdikleri geçim mücadelesine odaklanılmaktadır. Kalede görev yapmayı tercih eden bir reaya başka her türlü mesleki ve gelir getirici sivil uğraştan kopmuş oluyordu. Dolayısıyla görev yaptıkları bölgenin sahip olduğu iş gücü ve insan kaynağının parçası olup kalede görev yapan bu bireyler, müdafaası kalenin varlığına terk edilmiş olan sahada yaşayan doğrudan vergi mükellefi olan reayanın arasından çekilmiş oluyorlardı. Kalelerde görev yapan askerlerin karşı karşıya kaldığı ekonomik sıkıntılar bu bağlamda ele alınmaktadır. Askerlerin yaşadıkları mali sorunların iki temel sebebi vardı. Bunlardan ilki asker maaşları ile enflasyon arasındaki kopuş, ikincisi ise gedik usulsüzlüklerinin yol açtığı gelir adaletsizliğiydi. Ayrıca kalede görevli askerleri etkisi altına alan ekonomik sıkıntıların sebepleri ile yaşanmakta olan sorunlara karşı karar alıcılar tarafından geliştirilen çözüm arasındaki ilişki gözler önüne serilmektedir. Çözüm için atılan adımlar üzerinden sorunların kökenine yönelik bakış açısı ele alınmaktadır. Ege Adaları’ndaki Osmanlı kaleleri, Akdeniz sathında takip edilen kapsamlı stratejik hedeflere hizmet veriyordu. Dolayısıyla askerlerin yaşadığı maddi sorunların çözümü yalnız insani değil, askerî ve statejik önem arz ediyordu.

Keywords

Ege, Osmanlı, kaleler, maaş, geçim

References

• BOA (Cumhurbaşkanlığı Devlet Arşivleri Başkanlığı Osmanlı Aşivi).TT.d. (Tapu Tahrir Defteri Fonu) nr. (numara) 25, 75, 261, 264, 307, 367, 434, 594.
• BOA.A.DVNSMHM.d. (Divan-ı Hümayun Sicilleri Mühimme Defterleri Fonu) nr. 8, 33, 45.
• BOA.MAD.d. (Maliyeden Müdevver Defterler Fonu) nr. 233, 619, 731, 4378, 4634, 5228, 5683, 6166, 7186, 7365, 7385, 12760.
• 12 Numaralı Mühimme Defteri (978-979 / 1570–1572) <Özet-Transkripsiyon ve İndeks> (Haz. H. O. Yıldırım, V. Atik, M. Cebecioğlu vdğr.), Ankara 1996.
• Barkan, Ömer Lütfi, XV ve XVinci Asırlarda Osmanlı İmparatorluğunda Ziraî Ekonominin Hukukî ve Malî Esasları, I: Kanunlar, İstanbul 1943.
• Sofyalı Ali Çavuş Kanunnamesi, (Haz. Mithat Sertoğlu), İstanbul 1992.
• Şahin, İlhan, “Timar Sistemi Hakkında Bir Risale”, Tarih Dergisi, 32 (Mart 1979), s. 926.
• Akdağ, Mustafa, Mustafa Akdağ, “Yeniçeri Ocak Nizamının Bozuluşu”, Ankara Üniversitesi Dil ve Tarih-Coğrafya Fakültesi Dergisi, 5/3 (1947), s. 291-313.
• _____, Türkiye’nin İktisâdi ve İçtimaî Tarihi, II (1453-1559), İstanbul 1979.
• Beydilli, Kemal, “Yeniçeri”, DİA, Cilt 43, İstanbul 2013, s. 450-462.
• Bostan, İdris, “Azeb”, DİA (Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi), Cilt 4, İstanbul 1991, s. 311-312.
• Braudel, Fernand, Spooner, Frank, “Prices in Europe from 1450 to 1750”, The Cambridge Econonic History, Cilt IV (Ed. E. E. Rich, C. H. Wilson), Cambridge 1967, s. 378-486.
• Bröckling, Ulrich, Disiplin: Askeri İtaat Üretiminin Sosyolojisi ve Tarihi, (çev. Veysel Atayman), İstanbul 2008.
• Celâl-zâde Mustafa, Selim-nâme, (Haz. A. Uğur, M. Çuhadar), Ankara 1990.
• Danişmend, İsmail Hâmi, Osmanlı Devlet Erkânı, İstanbul 1971.
• Demircan, Yasemin, Tahrir Defterlerine Göre Boğazönü Adaları (XV ve XVII. Yüzyıllar), Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Doktora Tezi, Ankara 1992.
• _______, Osmanlı İdaresinde Limni Adası, Ankara 2014.
• Ege Adalarının Egemenlik Devri Tarihçesi, (ed. Cevdet Küçük), Ankara 2001.
• Ege Adaları'nın İdarî, Malî ve Sosyal Yapısı, (ed. İdris Bostan), Ankara 2003.
• Erdoğru, Mehmet Akif, Rodos’un Sosyal ve Ekonomik Tarihi, İzmir 2018.
• Feyzioğlu, Hamiyet Sezer, “III. Selim Dönemi’nde Humbara Ocağı’nda Yapılan Düzenlemeler”, Tarih Araştırmaları Dergisi, 35/60 (2016), s. 141 - 156.
• Genç, Mehmet, Osmanlı İmparatorluğunda Devlet ve Ekonomi, İstanbul 2010.
• Gezer, Ömer, Kale ve Nefer: Habsburg Sınırında Osmanlı Askerî Gücünün Yeniden Örgütlenmesi (1699-1715), Hacettepe Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Ankara 2016.
• Haritalar ve Coğrafya Eserlerine Göre Ege Denizi ve Ege Adaları, (Ed. İdris Bostan, v.dğr.), Ankara 2003.
• Káldy-Nagy, Gyula, “The First Centuries of the Ottoman Military Organization”, Acta Orientalia Academiae Scientiarum Hungaricae, 31/2 (1977), s. 147-183.
• Kâtib Çelebi, Tuhfetü’l-Kibâr fî Esfâri’l-Bihâr, (Haz. İdris Bostan), Ankara 2008.
• Kütükoğlu, Mübahat, “Narh (Osmalılar’da)”, DİA, Cilt 32, İstanbul 2006, s. 390-391.
• Nalezen, Orçun, Ege Adalarında Osmanlı Hâkimiyetinin Kurulmasında ve Sürdürülmesinde Kalelerin Rolü, Gazi Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Doktora Tezi, Ankara 2021.
• Nar, Mehmet Şükrü, “Jean-Jeacques Rousseau’nun Doğal Hukuk Anlayışı Üzerine Antropolojik Bir Değerlendirme”, Bilgi, 30 (2015 Yaz), s. 42-68.
• Özcan, Abdülkadir, “Humbaracı Ahmed Paşa”, DİA, Cilt 18, İstanbul 1998, s. 351-353.
• Özmucur, Süleyman, Pamuk, Şevket, “Real Wages and Standards of Living in the Ottoman Empire, 1489-1914, The Journal of Economic History, 62/2 (2002), s. 293-321.
• Pamuk, Şevket, A Monetary History of the Ottoman Empire, Cambridge 2003.
• Sennett, Richard, Otorite, (çev. Kamil Durand), İstanbul 2014.
• Şakiroğlu, Mahmut H., “Cigalazâde Sinan Paşa”, DİA, Cilt 7, İstanbul 1993, s. 525-526.
• Türk Hâkimiyetinde Ege Adaları'nın Yönetimi, (ed. Cevdet Küçük), Ankara 2002.
• Unat, Faik Reşit, “Sadrazam Kemankeş Kara Mustafa Paşa Lâyihası”, Tarih Vesikaları, 6/1 (Nisan 1642), s. 443-480.
• Uzunçarşılı, İsmail Hakkı, Osmanlı Devleti Teşkilâtından Kapıkulu Ocakları, I: Acemi Ocağı ve Yeniçeri Ocağı, Ankara 1988.
• Ünal, Ayhan Afşın, (XVI. Yüzxyılda Cezair-i Bahr-i Sefid Eyaleti’nde) Midilli Sancağı, Erciyes Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Doktora Tezi, Kayseri 2002.
• Von Clausevitz, Carl On War, (çev. Michael Howard, Peter Paret), Oxford 2007.
• Yaşar Keskin, Filiz, Bir Osmanlı Adasında Toplum ve Ekonomi (XVI. Yüzyıldan XVIII. Yüzyıla Sakız), Hacettepe Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Doktora Tezi, Ankara 2013.