BİLEÇ HÖYÜK KURTARMA KAZISINDAN ELE GEÇEN BİR GRUP İÇİ SİYAH - DIŞI DEVETÜYÜ ÇANAK-ÇÖMLEK VE ARKEOMETRİK ANALİZLERİ

Yıl 2024, Sayı: 23, 93 - 122, 29.12.2024

K. Serdar Girginer , Çağıl İstanbulluoğlu Kaya

https://doi.org/10.58488/collan.1557275

Öz

Bu yazı Kizzuwatna Araştırmaları Projesi kapsamında 2002-2006 yılları arasında gerçekleştirilmiş olan Kayseri ve Adana illeri yüzey araştırmaları sırasında 2005 yılında keşfedilen, ancak arazi sahipleri tarafından çok hızlı bir şekilde yok edilen bir höyüğün zemin kodunda açılan açmalarda ele geçen içi siyah - dışı devetüyü renkli çanak çömleklerin arkeolojik ve arkeometrik araştırma ve analizlerini içermektedir. Bileç Höyük’te yapılan bu kazılarda bimsli ana toprak üzerindeki ilk yerleşimin Geç Kalkolitik (GKÇ) - Eski Tunç Çağı I (ETÇ)’na ait olduğu tespit edilmiş, K 9 ve L 9-10 açmalarında ele geçen maden işleme atölyesindeki veriler ise Orta Anadolu Arkeolojisi ve Antik Metalürjisine çok önemli katkılar sunmuştur. Bu çalışmada, Bileç Höyük içi siyah - dışı devetüyü ve/veya black-topped çanak çömleklerinin üretim teknolojisini ortaya koymak amacıyla seçilen parçalar X-Işını Floresans (XRF) ile kimyasal, ince kesitten Optik Mikroskop (OM) ile petrografik, X-Işını Difraktometresi (XRD) ile mineralojik, Taramalı Elektron Mikroskobu (SEM) ile mikromorfolojik ve Enerji Dağılımlı X-Işını Spektrometresi (EDS) ile mikrokimyasal olarak analiz edilmiştir. Sonuçlar, çanak çömlek parçalarının çoğunun fırınlama sıcaklığının, mikroyapısal analizle desteklenen yüksek sıcaklık fazlarının varlığı nedeniyle 900℃ veya üzerinde olduğunu göstermektedir. Petrografik ve mineralojik analizler, örneklerin tamamının kuvars, bazılarının biyotit, metamorfik kaya parçaları ve opak mineraller içerdiğini ortaya koymaktadır.

Anahtar Kelimeler

Bileç Höyük, Geç Kalkolitik, Eski Tunç Çağı, İçi Siyah - Dışı Devetüyü Renkli Mallar, Siyah Ağız Kenarlı Çanak-Çömlekler, Arkeometrik Analizler

Destekleyen Kurum

Çukurova Üniversitesi

Teşekkür

Bu çalışma aynı zamanda Çukurova Üniversitesi Bilimsel Araştırma Projeleri Birimi’nin SYL-2020-12895 proje koduyla ve Kayseri / Develi Bileç Höyük Kazısından Ele Geçen Bir Grup İçi Siyah Dışı Devetüyü Çanak Çömlek ve Arkeometrik Analizleri konulu Yüksek Lisans tez projesiyle desteklenmiştir. Desteklerinden dolayı BAP Birimi’ne teşekkür ederiz.

Kaynakça

• Alkım, U. B., Alkım, H., Bilgi, Ö. 1988 İkiztepe I, Birinci ve İkinci Dönem Kazıları 1976-1980, Türk Tarih Kurumu Yayınları, Ankara.
• Aluç, A. 2017 Geology – Mineralogy and Genetic Investigation Of Öksüt Epihermal Gold Mineralization in Kayseri Region, Muğla Sıtkı Koçman Üniversitesi, Fen Bilimleri Enstitüsü, Jeoloji Mühendisliği Anabilim Dalı, (Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi), Muğla.
• Aluç, A., Kuşçu, İ., Peytcheva, I., Cihan, M., von Quadt, A. 2020 The Late Miocene Öksüt High Sulfidation Epithermal Au-Cu Deposit, Central Anatolia, Turkey: Geology, Geochronology, and Geochemistry, Ore Geology Reviews 126: 1-21.
• Arık, R. O. 1944 Bitik Kazısı ve Hatay Tetkikleri Hakkında Kısa Rapor, Belleten, VIII/30: 341-384.
• -1948 Karaoğlan Höyüğü Bakır Çağı Mimarlığındaki Özellikler, III. Türk Tarih Kongresi, Türk Tarih Kurumu, Ankara: 47-59.
• Ay, D. Ş. M. 1998 Küllüoba İlk Tunç Çağı 1 Çanak Çömleği, İstanbul Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Protohistorya ve Önasya Arkeolojisi Bilim Dalı, (Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, İstanbul.
• Baydur, N. 1994 Anadolu’daki Kutsal Dağlar, Dağ – Tanrılar, Klasik Çağ, Graphis Yayınları, İstanbul.
• Bertram, J.-K., İlgezdi-Bertram, G. 2021 The Late Chalcolithic and Early Bronze Age in Central Anatolia. Introduction, Research History, Chronological Concepts Sites, their Characteristics and Stratigraphies, Arkeoloji ve Sanat Yayınları, Istanbul.
• Bilgi, Ö. 1984 Metal Objects of İkiztepe-Turkey, Beiträge zur allgemeinen und vergleichenden Archäologie 6, 31-96.
• Brown, G. H. 1967 Prehistoric Pottery from Antitaurus, Anatolian Studies XVII: 123-164. Cultrone, G., Rodriguez-Navarro, C., Sebastian, E., Cazalla, O., De La Torre, M. J. 2001 Carbonate and Silicate Phase Reactions During Ceramic Firing, European Journal of Mineralogy 13: 621-634.
• Çalışkan-Akgül, H. 2013 East Anatolian Red-Black Burnished Ware And Central Anatolian Relations at the End of the 4 th and the Beginning of the 3rd Millennium BC, PhD Theses Sapienza Universita Di Roma, Roma.
• Dengiz, O. 2019 Batı ve Orta Anadolu’da İlk Tunç Çağı’nda Siyah Ağız Kenarlı (Black-Topped) Kaseler, Bilecik Şeyh Edebali Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, (Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Bilecik.
• Efe, T. 1988 Demircihüyük. Band III, Die Keramik 2, Die Frühebronzezeitliche Keramik der Jüngeren Phasen (a-b Phase H), Mainz am Rhein.
• -1996 1994 Yılında Kütahya, Bilecik ve Eskişehir İllerinde Yapılan Yüzey Araştırmaları, XIII. Araştırma Sonuçları Toplantısı: 131-153.
• -2001 The Settlement, Its Architecture and Pottery. The Salvage Excavations at Orman Fidanlığı. A Chalcolithic Site in lnland Northwestern Anatolia.,T. Efe (ed.), TASK Yayınları, İstanbul.
• Efe, T., Ay-Efe, D. Ş., M. 2000 Early Bronze Age I Pottery from Küllüoba Near Seyitgazi, Eskişehir, Anatolia Antiqua VIII, İstanbul: 1-87.
• Ekmen, H. 2021 İnönü Mağarası Erken Tunç Çağı Çanak Çömleği, TÜBA-AR 28: 81-101.
• Emre, K. 1979 Maşathöyük’te Eski Tunç Çağı, Belleten XLIII/169: 1-20.
• French, D. 1967 Prehistoric Sites in Northwest Anatolia I: The Iznik Area, Anatolian Studies XVII: 49-100.
• Gabriel, A. 1980 Monuments Turcs D’Anatolie, Kayseri-Niğde, Arkeoloji ve Sanat Yayınları, İstanbul.
• Garrison, E. 2016 Techniques in Archaeological Geology. Natural Science in Archaeology, Springer-Verlag Berlin, Heidelberg.
• Genç, E. 2019 Karadeniz Bölgesi’nde Bir Erken Tunç Çağı Madenci İşliği: Kastamonu-Kınık, International Social Sciences Studies Journal 5 (51): 6818-6837.
• -2020 Kastamonu-Kınık ‘Madenci İşliği’ Üzerine Yeni Düşünceler, Metallurgica Anatolica Festschrift für Ünsal Yalçın anlässlich seines 65. Geburtstags/Ünsal Yalçın 65. Yaşgünü Armağan Kitabı, H.G. Yalçın, O. Stegemeier (eds.), Herausgeber Bochum: 111-116.
• Girginer, K. S. 2003 Adana ve Çevresi Kizzuwatna Araştırmaları Projesi: M.Ö. 2. Binde Develi ve Tufanbeyli’nin Arkeolojik Önemi, Bütün Yönleriyle Develi I. Bilgi Şöleni, 26-28 Ekim 2002, K. Özdamarlar (ed.), Kayseri: 231-249.
• -2007 2005 Yılı Adana (Ceyhan) ve Kayseri (Develi) Yüzey Araştırmaları, 24. Araştırma Sonuçları Toplantısı 2: 173-196.
• Girginer, K.S., Oyman-Girginer, Ö., Erhan, F. 2006 2004 Yılı Adana ve Kayseri Yüzey Araştırmaları (Sarız ve Kozan), 23. Araştırma Sonuçları Toplantısı 2: 293-308.
• Girginer, K. S., Özdemir, H. F., Kaplan, B. 2008 2020-2006 Yılları Kapadokya ve Kilikya Yüzey Araştırmaları: Genel Bir Değerlendirme, Doğudan Yükselen Işık, Arkeoloji Yazıları, Atatürk Üniversitesi 50. Kuruluş Yıldönümü Arkeoloji Bölümü Armağanı, (Eds. B. Can – M. Işıklı), İstanbul: 231-266.
• Girginer, K. S., Oyman-Girginer, Ö. 2024 A Miners’ Settlement in the South of Mount Erciyes: Bileç Höyük Rescue Excavations, The 6 th International Meeting at Kültepe, August 2nd-5th 2024, Change and Continuity, Innovation and Tradition throught Time and Space at Kültepe and Neighbouring Region, Poster Presentations & Abstract Book, Kayseri: 38-39.
• Güneri, S. 2005 Orta Anadolu Höyükleri 1998 Yılı Çalışmaları: Kayseri’de Arkeolojik Keşifler, Arkeoloji, Anadolu & Avrasya 1: 47-86.
• Hacar, A. 2016 Kapadokya Bölgesi İlk Tunç Çağı Çanak Çömleği: Göltepe ve Kestel Kazıları ile Aksaray, Nevşehir, Niğde illeri Yüzey Araştırması Buluntuları, Dokuz Eylül Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Arkeoloji Anabilim Dalı, (Yayınlanmamış Doktora Tezi), İzmir.
• Hakman, M. 2015 Kapadokya’da Zeus Kültü, Arkeoloji ve Sanat Yayınları, İstanbul. Hendricks, S., Friedman, R., Loyens, F., 2000 Experimental Archaeology concerning Black-Topped Pottery from Ancient Egypt and the Sudan, Cahiers de le Céramique Egyptienne, 6: 171-187.
• İncaman, E. 2018 Frigya ve Beycesultan İlk Tunç Çağı I Kültür Bölgeleri Çanak Çömleğinin Karşılaştırılması, Bilecik Şeyh Edebali Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Arkeoloji Anabilim Dal, (Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi), Bilecik.
• İstanbulluoğlu, Ç. 2023 Kayseri-Develi Bileç Höyük Kazısından Ele Geçen Bir Grup İçi Siyah-Dışı Devetüyü Çanak Çömlek ve Arkeometrik Analizleri, Çukurova Üniversitesi, Fen Bilimleri Enstitüsü, Arkeometri Anabilim Dalı, (Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Adana.
• Kansu, Ş. A. 1940 Etiyokuşu Hafriyatı Raporu 1937, Türk Tarih Kurumu Yayınları, Ankara.
• Kiepert, R. 1911 Karte von Kleinasien: CIV Kaisarije, 1.400 000, Berlin.
• Kontani, R., Sudo, H., Yamaguchi, Y., Hayakawa, Y. S., Kulakoğlu, F., Emre, K.2012 Preliminary Report for the Archaeological Survey in Kayseri Province, Turkey (KAYAP), Fourth Season (2011), Bulletin of the Okayama Orient Museum 26: 15-29.
• Kontani, R., Sudo, H., Yamaguchi, Y., Hayakawa, Y. S., Odaka, T. 2014 An Archaeological Survey in the Vicinity of Kültepe, Kayseri Province, Turkey, Current Research at Kültepe-Kanesh. An Interdisciplinary and Integrative Approach to Trade Netwoks, Internationalism, and Identity, L. Atıcı, F. Kulakoğlu, G. Barjamovic, A. Fairbain (Eds.), JCS Supplemental Series No. 4, Atlanta: 95-106.
• Koşay, H. Z. 1934 Ahlatlıbel Hafriyatı, Türk Tarih Arkeologya ve Etnografya Dergisi II: 3-101.
• -1938 Türk Tarih Kurunu Tarafından Yapılan Alaca Höyük Hafriyatı 1936’daki Çalışmalara ve Keşiflere ait İlk Rapor, Türk Tarih Kurumu Yayınları, Ankara.
• -1941 Pazarlı Hafriyatı Raporu, Türk Tarih Kurumu Yayınları, Ankara.
• -1951 Türk Tarih Kurumu Tarafından Yapılan Alaca Höyük Kazısı 1937-1939’daki Kazılara ve Keşiflere Ait İlk Rapor, Türk Tarih Kurumu Yayınları, Ankara.
• Kökten, İ. K., Özgüç, N., Özgüç, T. 1945 1940-1941 Yılında Türk Tarih Kurumu Adına Yapılan Samsun Bölgesi Kazıları Hakkında İlk Kısa Rapor, Belleten IX/35, 61-401.
• Kulakoğlu, F., Kontani, R., Tsumura, H., Ezer, S. 2010 Kayseri Arkeolojik Yüzey Araştırması Projesi (KAYAP): 2008 Yılı Çalışmaları Sonuç Raporu, 27. Araştırma Sonuçları Toplantısı 3: 305-317.
• Kulakoğlu, F., Emre, K., Kontani, R., Ezer, S. 2011 Kayseri Arkeolojik Yüzey Araştırması Projesi (KAYAP): 2009 Yılı Çalışmaları Sonuç Raporu, 28. Araştırma Sonuçları Toplantısı 3: 409-428.
• Lucas, A. 1932 Black and Black-Topped Pottery, ÁSÁE 32/1: 94-96.
• Omura, S. 1992 1990 Yılı Orta Anadolu’da Yürütülen Yüzey Araştırmaları, IX. Araştırma Sonuçları Toplantısı: 541-560.
• Orthmann, W. 1963 Die Keramik der Früher Bronzezeit aus Inneranatolien, Verlag Gebr. Mann, Berlin.
• Özdoğan, M. 2023. The Making of The Early Bronze Age in Anatolia, Old World: Journal of Ancient Africa and Eurasia, Vol. 3, Iss. 1: 1-58.
• Özgüç, T. 1943 Samsun Hafriyatının 1941-1942 Yılı Neticeleri, III. Türk Tarih Kongresi, Türk Tarih Kurumu, Ankara: 393-419.
• Palumbi, G. 2003 Red-Black Pottery: Eastern Anatolian and Transcaucasian Relationships Around the Mid-Fourth Millennium BC., ANES 40: 80-134.
• Palumbi, G. 2012 Bridging the Frontiers. Pastoral Groups in the Upper Euphrates Region in the Early Third Millennium BCE., Origini XXXIV: 261-278.
• Rice, P. M. 1987 Pottery Analysis: A Sourcebook, University Chicago Press, Chicago.
• Santacreu, D. A. 2014 Materiality, Techniques and Society in Pottery Production. The Technological Study of Archaeological Ceramics Through Paste Analysis, de Gruyter, Warsaw/Berlin.
• Sarı, D. 2007 Küllüoba’da Ele Geçirilen Siyah Ağız Kenarlı (Black- Topped) Kaselerden Birkaç Örnek, Vita/Hayat Belkıs Dinçol ve Ali Dinçol’a Armağan, M. Alparslan - M. Doğan-Alparslan - H. Peker (Eds.), Ege Yayınları, İstanbul: 647-655.
• -2012 İlk Tunç Çağı ve Orta Tunç Çağı’nda Batı Anadolu’nun Kültürel ve Siyasal Gelişimi, MASROP E-DERGİ 7: 112-249.
• Schoop, U-D. 2015 Çamlıbel Tarlası: Late Chalcolithic Settlement and Economy in the Budaközü Valley (NorthCentral Anatolia), S.R. Steadman – G. McMahon (eds), The Archaeology of Anatolia I. Recent Discoveries (2011–2014), Cambridge Scholars Publishing, Newcastle: 46–68.
• Seeher, J. 1987 Demircihüyük: die Ergebnisse der Ausgrabungen 1975-1978; III; 1; Die Keramik 1, Phillip von Zabern, Mainz am Rhein.
• Steadman, S. R., McMahon, G., Ross, J. C. 2007 The Late Chalcolithic at Çadır Höyük in Central Anatolia, Journal of Field Archaeology 32: 385-406.
• Steadman, S. R., Ross, J. C., McMahon, G., Gorny, R. L. 2008 Excavations on the North-Central Plateau, The Cahalcolithic and Early Bronze Age Occupation at Çadır Höyük, AnSt. 58: 47-86.
• Süme, M. 2008 Develi Kazası (1839-1910), Gazi Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Tarih Anabilim Dalı, (Yayınlanmamış Doktora Tezi), Ankara.
• Trindade, M. J., Dias, M. I., Coroado, J., Rocha, F. 2009 Mineralogical Transformations of Calcareous Rich Clays With Firing: a Comparative Study Between Calcite and Dolomite Rich Clays from Algarve, Portugal, Applied Clay Science 42: 345–355.
• Tuna, Y. 2017 Keçiçayırı İlk Tunç Çağı Çanak Çömleği, Bilecik Şeyh Edebali Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Arkeoloji Anabilim Dalı, (Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi), Bilecik.
• Tunçel, H. 1994 Develi İlçesinin Beşeri ve İktisadi Coğrafyası, Ankara Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Coğrafya Anabilim Dalı, (Yayınlanmamış Doktora Tezi), Ankara.
• Ünal, A. 1966 1966 Çengeltepe (Yozgat) Sondajı Önraporu, Türk Arkeoloji Dergisi XV (I): 119-142.
• von der Osten, H. H. 1937 The Alishar Hüyük Seasons of 1930-32. Part I-III, University of Chicago Press, Chicago.
• Yalçın, H. G. 2020 Karaz-/Kura-Aras-/Khirbet Kerak- Kültür Olgusu ve Tarihöncesi Bölgelerarası İlişkiler, Colloquium Anatolicum 19: 169-182.
• Yalçın, H. G., Yalçın, Ü. 2019 Derekutuğun Madenci Yerleşmesi Kalkolitik Çağ Çanak Çömleği, Half a Century Dedicated to Archaeology. A Festschrift in Honor of Sevil Gülçur, P. Çaylı, I. Demirtaş - B. Eser (eds), , Ankara: 263-280.
• Yener, K. A. 2021 Göltepe Excavations. Tin Production at an Early Bronze Age Mining Town in the Central Taurus Mountains, Philadelphia, Pennyslvania.
• Yıldız, F. E. 2007 Kayseri-Sultansazlığı Sulak Alanı’nda Yeraltı ve Yerüstü Suları İlişkisinin Belirlenmesi, Gazi Üniversitesi, Fen Bilimleri Enstitüsü, İnşaat Mühendisliği Anabilim Dalı, (Yayınlanmamış Doktora Tezi), Ankara.
• Yılmaz, D. 2009 M.Ö. III. Binde Batı ve Orta Anadolu Kültürel İlişkileri, Ankara Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Arkeoloji Anabilim Dalı, (Yayınlanmamış Doktora Tezi), Ankara.