Vergi Açığını Etkileyen Faktörler: Seçilmiş OECD Ülkelerine Yönelik Bir Analiz

Yıl 2023, Cilt: 21 Sayı: 49, 526 - 558, 31.07.2023

Semra Taş , Selçuk İpek

https://doi.org/10.35408/comuybd.1271386

Öz

Gerek izlenen vergi politikaları gerekse mükelleflerin vergiye uyumsuz davranmaları sonucunda ortaya çıkan vergi açığı, idarelerin potansiyellerinin altında vergi tahsil etmesine neden olmaktadır. Bu bağlamda vergi açığı, politika açığı ve uyum açığı şeklinde ele alınmaktadır. Politika açığında hükümetler vergi gelirlerinin bir kısmından esasen kendi iradeleri ile vazgeçmektedirler. Önceden tahmin edilemeyen uyum açığında ise ekonomik, mali, sosyo-psikolojik, yönetsel, siyasal vb. pek çok sebepten dolayı mükellefler vergiye düşük oranda uyum göstermektedirler. Bu yüzden, uyum açığında idare açısından vazgeçilen gelirden ziyade kaybedilen vergi geliri söz konusudur. Ayrıca uyum açığının idarenin etkinsizliğinin bir göstergesi olması, vergi sistemini adaletsiz hale getirmesi, ekonomik-mali politikaların başarısını olumsuz etkilemesi ve sosyal adaletsizliğe yol açması gibi hususlar, vergi açığının tahmin edilmesinin ve azaltılmasının gerekliliğini ortaya koymaktadır. Bu çerçevede vergi açığının boyutlarının aşağıya çekilmesi için vergi uyumsuzluğundan kaynaklanan gelir kaybının mümkün olduğunca azaltılması gerekmektedir. Çalışmada vergi açığının tahmin edilerek, mükelleflerin vergileme karşısında tutum ve davranışlarına yön veren ve tahmin edilen bu vergi açığı üzerinde etkili olan potansiyel faktörlerin saptanması amaçlanmıştır. Bu amaç kapsamında öncelikle, verilerin elde edilebilirliği göz önünde bulundurularak seçilmiş 34 OECD ülkesinde 2005 ve 2018 yılları arasındaki vergi açığı tahmin edilmiştir. Tahminler makro yöntemlerden hareketle kayıt dışı ekonomi, gayrisafi yurt içi hasıla ve toplam vergi oranı değişkenleri kullanılarak gerçekleştirilmiştir. Vergi açığı tahmin edildikten sonra “ekonomik özgürlükler, enflasyon, gelir dağılımında adalet, hükümet etkinliği, idari kalite ve yolsuzluk algısı” faktörlerinin vergi açığı üzerindeki etkisinin belirlenmesi için panel veri analizi uygulanmıştır. Bu çalışma sonucunda, vergi açığı üzerinde “enflasyon oranı” ve “yolsuzluk algısı” faktörlerinin pozitif yönde anlamlı, “gelir dağılımında adalet”, “hükümet etkinliği” ve “idari kalite” faktörlerinin ise negatif yönde anlamlı etki gösterdikleri saptanmıştır. Buna karşın, “ekonomik özgürlüklerin” vergi açığı üzerindeki etkisinin istatistiki açıdan anlamlı olmadığı sonucuna varılmıştır.

Anahtar Kelimeler

Vergi Açığı, Uyum Açığı, OECD, Panel Veri Analizi

Kaynakça

• Abu Bakar, M. A. A., Palil, M. R. ve Maelah, R. (2021). Governance Quality and Tax Compliance Behaviour in East Malaysia. Asian Journal of Accounting and Governance, 15, 77–89.
• Adeyeye, B. G. ve Otusanya, J. O. (2015). The Impact of Taxpayers’ Perception of Government’s Accountability, Transparency and Reduction in Fiscal Corruption on Voluntary Tax Compliance in Nigeria. International Journal of Economics and Accounting, 6(3), 276–299
• Ahmed, R. A. ve Rider, M. (2013). Using Microdata to Estimate Pakistan’ s Tax Gap by Type of Tax. Public Finance Review, 41(3), 334–359.
• Akbey, F. (2014). Türkiye’de Vergi Denetimi ve Gelirleri Üzerine Bir İnceleme. Dokuz Eylül Üniversitesi İktisadi İdari Bilimler Fakültesi Dergisi, 29(1), 63–103.
• Alm, J. ve Borders, K. (2014). Estimating the “Tax Gap” at the State Level: The Case of Georgia’s Personal Income Tax. Public Budgeting and Finance, 34(4), 61–79.
• Alm, J. ve Soled, J. A. (2017). W (h) ither the Tax Gap? Wash. L. Rev., 92(2), 521–566.
• Alp, B. ve Töngör, Ü. (2018). Vergi Dairesi Başkanlığı Çalışanlarının Vergi Algıları: Antalya Örneği. Akdeniz İ.İ.B.F. Dergisi, (38), 151–172.
• Argentiero, A., Casal, S., Mittone, L. ve Morreale, A. (2021). Tax Evasion and Inequality: Some Theoretical and Empirical Insights. Economics of Governance, 22, 309–320.
• Baltagi, B. H. (2005). Econometric Analysis of Panel Data. John Wiley &Sons.
• Bejaković, P. (2000). Improving the Tax Administration in Transition Countries, https://www.umar.gov.si/fileadmin/user_upload/konference /06/10_bejakovic.pdf
• Belkaoui, A. R. (2004). Relationship between Tax Compliance Internationally and Selected Determinants of Tax Morale. Journal of International Accounting, Auditing and Taxation, 13, 135–143.
• Bingöl, O. (2019). Vergi Sistemini Anlama Klavuzu. İstanbul: Tekin Yayınevi.
• Bloomquist, K. M. (2003). Tax Evasion, Income Inequality and Opportunity Costs of Compliance. Annual Conference of the National Tax Association, November 2003, Chicago. 1-26
• Book, L. (2007). Freakonomics and the Tax Gap: An Applied Perspective. American University Law Review, 56(5), 1163–1185.
• Breusch, T. S. ve Pagan, A. R. (1980). The Lagrange Multiplier Test and its Applications to Model Specification in Econometrics. The Review of Economic Studies, 47(1), 239–253.
• Buehn, A. ve Schneider, F. (2012). Shadow Economies Around the World: Novel Insights, Accepted Knowledge, and New Estimates. International Tax and Public Finance, 12, 139–171.
• Butu, L., Brezeanu, P., Porumboiu, A. ve Ştefoni, S. E. (2021). The Relationship between Vat Gap and Economic or Institutional Variables. The Annals of the University of Oradea, Economic Sciences, 30(2), 250–259.
• Caballé, J. ve Panadés, J. (2004). Inflation, Tax Evasion, and the Distribution of Consumption. Journal of Macroeconomics, 26, 567–595.
• Canıkalp, E., Ünlükaplan, İ. ve Çelik, M. (2016). Estimating Value Added Tax Gap in Turkey. International Journal of Innovation and Economic Development, 2(3), 18–25.
• Cansız, H. (2015). Defterdarlık Çalışanlarının Vergi Algıları: Afyonkarahisar Örneği. Yönetim ve Ekonomi, 22(2), 433–450.
• Cheng, D. ve Zeng, Q. (2017). The Correlation between Corruption, Tax Compliance and Tax Loss. Journal of Chinese Tax and Policy, 17, 1–13.
• Chow, G. (1960). Tests of Equality Between Sets of Coefficients in Two Linear Regressions. Econometria, 28(3), 591–605.
• Crane, S. E. ve Nourzad, F. (1986). Inflation and Tax Evasion: An Empirical Analysis. The Review of Economics and Statistics, 68(2), 217–223.
• Çağdaş, Y., Eralp, A. ve Şahin, S. (2020). Vergi Açığı Üzerinde Sosyo-Ekonomik ve Finansal Gelişmişliğin Etkisi: Bölgesel Bir Analiz. Ekonomik ve Sosyal Araştırmalar Dergisi, 16(1), 283–294.
• Çataloluk, C. (2008). Vergi Karşısında Mükelleflerin Tutum ve Davranışları. Selçuk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, (20), 213–228.
• Çolak, Y. (2022). Türkiye’de Vergi Açığı ve İşsizlik. Vergi Raporu, (276), 115–124.
• Danquah, M. ve Assıbey, E. O. (2018). The Extent and Determinants of Tax Gap in the Informal Sector: Evidence from Ghana. Journal of International Development, (30), 992–1005.
• Das-Gupta, A., Lahiri, R. ve Mookherjee, D. (1995). Income Tax Compliance in India: An Empirical Analysis. World Development, 23(12), 2051–2064.
• Dreher, A. ve Schneider, F. (2010). Corruption and the Shadow Economy: An Empirical Analysis. Public Choice, 144, 215–238.
• Durán-Cabré, J. M., Esteller Moré, A., Mas-Montserrat, M. ve Salvadori, L. (2019). The Tax Gap as a Public Management Instrument: Application to Wealth Taxes. Applied Economic Analysis, 27(81), 207–225.
• Ekici, M. S. (2009). Vergi Gelirlerini̇ Etkileyen Ekonomik ve Sosyal Faktörler. Elektronik Sosyal Bilimler Dergisi, 8(30), 200–223.
• Finardi, S. ve Vančurová, A. (2014). Estimation of a Tax Gap in the Personal Income Tax by Means of National Accounts. European Financial and Accounting Journal, 9(2), 66–78.
• Fiscalis Tax Gap Project Group. (2016). The Concept of Tax Gaps- Report on VAT Gap Estimations. Erişim: 20 Mart 2022, https://taxation-customs.ec.europa.eu/system/files/2016-08/tgpg_report_en.pdf
• Fishlow, A. ve Friedman, J. (1994). Tax Evasion, Inflation and Stabilization. Journal of Development Economics, 43, 105–123.
• Fortin, J. (2010). A Tool to Evaluate State Capacity in Post-Communist Countries, 1989 – 2006. European Journal of Political Research, 49(5), 654–686.
• Gemmell, N. ve Hasseldine, J. (2012). The Tax Gap: A Methodological Review. Advances in Taxation, 20, 203–231.
• Giles, D. E. (1999). Modelling the Hidden Economy and the Tax-Gap in New Zealand. Emprical Economics, 24(621–640).
• Gioacchino, D. Di ve Patriarca, F. (2017). Tax Compliance, Income Distribution and Social Norms. Scientific Research Publishing, 7, 589–595.
• Greene, W. H. (2003). Econometric Analysis. Upper Saddle River, NJ: Prentice Hall.
• Harremi, M. (2014). A Simple Analysis of the Tax Gap Balkan Region. Mediterranean Journal of Social Sciences, 5(19), 365–372
• Hausman, J. A. (1978). Specification Tests in Econometrics. Econometrica, 46(6), 1251–1271.
• Heritage Foundation (2021). 2021 Index of Economic Freedom. Erişim: 24 Eylül 2022, https://www.heritage.org/
• HMRC. (2020). Measuring Tax Gaps 2020 Edition Tax gap estimates for 2018 to 2019. Erişim 15 Ocak 2022, https://www.gov.uk/government/statistics/measuring-tax-gaps
• Holmgren, R. D. (2013). The Internal Revenue Service Needs to Improve the Comprehensiveness, Accuracy, Reliability, and Timeliness of the Tax Gap Estimate. Department of the Treasury, Washington, August, 21(1).
• Hutton, E. (2017). The Revenue Administration-Gap Analysis Program: Model and Methodology for Value-Added Tax Gap Estimation. International Monetary Fund, https://www.imf.org/en/Publications/TNM/Issues/2017/04/07/The-Revenue-AdministrationGap-Analysis-Program-Model-and-Methodology-for-Value-Added-Tax-Gap-44715
• İpek, S. ve Kaynar, İ. (2009a). Demografik Faktörlerin Vergi Uyumuna Etkisi: Bir Anket Çalışmasının Sonuçları. Maliye Dergisi, (157), 116–130.
• İpek, S. ve Kaynar, İ. (2009b). “Vergiye Gönüllü Uyum” Konusunda Çanakkale İline Yönelik Ampirik Bir Çalışma. Yönetim ve Ekonomi, 16(1), 173–190.
• Jansen, A., Ngobeni, W., Sithole, A. ve Steyn, W. (2020). The Corporate Income Tax Gap in South Africa: A Top-Down Approach. WIDER Working Paper Series.
• Kapusuzoğlu, A. (2008). Vergi Kaçakçılığı ve Kayıt Dışı Ekonominin Vergi Kaçakçılığının Oluşmasındaki Rolü. Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 1(16), 124–142.
• Karavitis, N., Paipetis, K. ve Priniotaki, M. (2022). Tax Collection Gaps and Overdue Tax Debts: Greece, 2000-2019. Journal of Accounting and Taxation, 14(2), 118–128.
• Keyifli, N. (2019). 2010-2015 Dönemi İtibariyle OECD Ülkelerinde Vergi Açığının Ölçülmesi. Uluslararası Yönetim İktisat ve İşletme Dergisi, 15(4), 1010–1023.
• Kirchler, E., Hoelzl, E. ve Wahl, I. (2008). Enforced versus Voluntary Tax Compliance: The “Slippery Slope” Framework. Economic Psychology, 29(2), 210–225.
• Koçbulut, Ö. ve Barış, S. (2016). Avrupa Birliği Ülkelerinde İhracat ve Doğrudan Yabancı Yatırımların Kadın İstihdamı Üzerindeki Etkisi: Panel Veri Analizi. Aydın İktisat Dergisi, 1(2), 22–39.
• Korauš, A., Gombár, M., Vagaská, A., Šišulák, S. ve Černák, F. (2021). Secondary Energy Sources and Their Optimization in the Context of the Tax Gap on Petrol and Diesel. Energies, 14, 1–22.
• Korlu, R. K., Çetinkaya, Ö. ve Gerçek, A. (2016). Yerel Vergi Bilincinin Faktör Analizi ile Değerlendirilmesi: Bursa Örneği. Yönetim Bilimleri Dergisi, 14(28), 443–465.
• Kumar, S. ve Rao, R. K. (2015). Minimising Selection Failure and Measuring Tax Gap: An Empirical Model. Working Papers 15/150, National Institute of Public Finance and Policy.
• Larsen, L. B. (2017). Mind the (Tax) Gap: An Ethnography of a Number. Journal of Cultural Economy, 10(5), 419–433.
• Lešnik, T., Jagrič, T. ve Jagrič, V. (2018). VAT Gap Dependence and Fiscal Administration Measures. Naše Gospodarstvo Our Economy, 64(2), 43–51.
• Lukáč, J. ve Simonidesová, J. (2020). Tax Aspects of International Transactions and International Tax Evasion. Economic Review, 49(3), 343–354.
• Majerová, I. (2016). The Impact of Some Variables on the VAT Gap in the Member States of the European Union Company. Oeconomia Copernicana, 7(3), 339–355
• Mazur, M. J. ve Plumley, A. H. (2007). Understanding the Tax Gap. National Tax Association, 60(3), 569–576.
• McManus, J. ve Warren, N. (2006). The Case for Measuring the Tax Gap. eJournal of Tax Research, 4(1), 61–79.
• Melgar, N., Rossi, M. ve Smith, T. W. (2010). The Perception of Corruption. International Journal of Public Opinion Research, 22(1), 120–131.
• Mohamed, M. (2012). Estimating the Underground Economy from the Tax Gap: The Case of Malaysia. Malaysian Journal of Economic Studies, 49(2), 91–109.
• Murphy, R. (2019). The European Tax Gap. Tax Research UK Report. Erişim: 20 Mart 2022, https://www.socialistsanddemocrats.eu/sites/default/files/2019 01/the_european_tax_gap_en_190123.pdf
• Murphy. (2014). The Tax Gap. Tax Evasion in 2014-and what can be done about it. London: Public and Commerical Services Union.
• OECD. (2008). Monitoring Taxpayers’ Compliance: A Practical Guide Based on Revenue Body Experience. Centre for Tax Policy and Administration.
• Pauch, D. (2018). Gray Economy as a Part of Tax Gap. European Journal of Service Management, 27(1), 197–204.
• Pesaran, M. H. (2004). General Diagnostic Tests for Cross Section Dependence in Panels. IZA Discussion Paper No. 1240.
• Pesaran, M. H. (2006). Estimation and Inference in Large Heterogeneous Panels with a Multifactor Error Structure. Econometrica, 74(4), 967–1012.
• Pesaran, M. H. (2007). A Simple Panel Unit Root Test in the Presence of Cross-Section Dependence. Journal of Applied Econometrics, 22, 265–312.
• Pesaran, M. H. ve Yamagata, T. (2008). Testing Slope Homogeneity in Large Panels. Journal of Econometrics, 142, 50–93.
• Picur, R. D. ve Riahi-Belkaoui, A. (2006). The Impact of Bureaucracy, Corruption and Tax Compliance. Review of Accounting and Finance, 5(2), 174–180.
• Pommerehne, W. W. ve Frey, B. S. (1992). The Effects of Tax Administration on Tax Morale. Diskussionsbeiträge- Serie II, No. 191, Universität Konstanz, Sonderforschungsbereich 178- Internationalisierung der Wirtschaft, Konstanz.
• Raczkowski, K. (2015). Measuring the Tax Gap in the European Economy. Journal of Economics and Management, 21(3), 58–72.
• Raczkowski, K. ve Mróz, B. (2018). Tax Gap in the Global Economy. Journal of Money Laundering Control, 21(4), 1–19.
• Schneider, F. (2006). Shadow Economies and Corruption all over the World: What do We Really Know? IZA Discussion Paper No. 2315
• Shahab, M. R., Pajooyan, J. ve Ghaffari, F. (2015). The Effect of Corruption on Shadow Economy: An Empirical Analysis Based on Panel Data. International Journal of Business and Development Studies, 7(1), 85–100.
• Siddiqui Noor, Z. (2017). Understanding the Linkage among Public Procurement (PP), Corruption, and Tax Morale (TM) Through Agency Theory (AT): A Review. Business & Economic Review, 9(3), 258–288.
• Stavjaňová, J. (2014). Value Added Tax Gap in the Czech Republic. Acta Universitatis Agriculturae et Silviculturae Mendelianae Brunensis, 62(6), 1427–1436.
• Tekin, A., Güney, T. ve Sağdıç, E. N. (2018). The Effect of Economic Freedom on Tax Evasion and Social Welfare: An Empirical Evidence. Yönetim ve Ekonomi, 25(1), 1–13.
• Thamae, R. ve Ntoi, N. (2015). The Existence of Revenue Gap in South Africa. Studies in Business and Economics, 10(2), 187–195.
• Tiutiunyk, I., Kobushko, I., Ivaniy, O. ve Flaumer, A. (2019). Innovations in the Management of Tax Gaps in the Economy: Foreign Economic Component. Marketing and Management of Innovations, (3), 112–125.
• Torgler, B. ve Schaltegger, C. A. (2005). Tax Amnesties and Political Participation. Public Finance Review, 33(3), 403–431.
• Torgler, B. ve Schneider, F. (2007). The Impact of Tax Morale and Institutional Quality on the Shadow Economy. Cesifo Working Paper No. 1899.
• Torgler, B. ve Schneider, F. (2009). The Impact of Tax Morale and Institutional Quality on the Shadow Economy. Journal of Economic Psychology, 30, 228–245.
• Toro, J., Ogato, K. ve Caner, S. (2013). Assessment of HMRC’s Tax Gap Analysis. IMF Country Report, Erişim: 15 Ocak 2021, https://www.imf.org/external/pubs/ft/scr/2013/cr13314.pdf
• Touchton, M.R, Wampler, B. ve Peixoto, T.C. (2019). Of Governance and Revenue: Participatory Institutions and Tax Compliance in Brazil. World Bank Policy Research Working Paper (8797)
• Transparency International (2022). The Corruption Perceptions Index. Erişim: 2 Haziran 2022, https://www.transparency.org/en/cpi/2021
• Tülümce Yaraşır, S. ve Yavuz, E. (2022). Türkiye’de Vergi Gayretinin Analizi. Vergi Raporu, 277, 135–155. Uçanok, O. (2014). Vergi Açığı. Vergi Dünyası, 399, 29–31.
• Ueda, J. (2018). Estimating the Corporate Income Tax Gap: The RA-GAP Methodology. International Monetary Fund.
• Uygun, E. ve Gerçek, A. (2021). “Türkiye’de Vergi Açığının Ölçümü”. B. Bozdoğanoğlu (Ed.), içinde Maliye Araştırmaları- 4 (s. 295-312). Bursa: Ekin Basım Yayın Dağıtım.
• Villios, S. (2012). Measuring the Tax Gap of Business Taxpayers in Australia. Revenue Law Journal, 21(1), 1–20. Warren, N. (2019). Estimating Tax Gap is Everything to an Informed Response to the Digital Era. eJournal of Tax Research, 16(3), 536–577.
• Wooldridge, J. M. (2010). Econometric Analysis of Cross Section and Panel Data. London: The MIT Press Cambridge.
• World Bank (2022a). Inflation, Consumer Prices (Annual %), GDP (current US$), Total Tax Rate. Erişim: 24 Haziran 2022, https://databank.worldbank.org/source/world-development-indicators
• World Bank (2022b). Government Effectiveness, Regulatory Quality. Erişim: 20 Mayıs 2022, https://info.worldbank.org/governance/wgi/
• World Inequality Database (2022). Income Inequality. Erişim: 25 Eylül 2022, https://wid.world/data/ Yerdelen Tatoğlu, F. (2012). Panel Veri Ekonometrisi. İstanbul: Beta.
• Yıldırım, K., Mercan, M. ve Kostakoğlu, S. F. (2013). Satın Alma Gücü Paritesinin Geçerliliğinin Test Edilmesi: Zaman Serisi ve Panel Veri Analizi. Eskişehir Osmangazi Üniversitesi İİBF Dergisi, 8(3), 75–95.