Türkiye’de Bölüşüm: En Büyük 1000 Sanayi Kuruluşu Üzerinden Bir Değerlendirme

Year 2025, , 311 - 347, 22.01.2025

Osman Berke Duvan

https://doi.org/10.54752/ct.1624024

Abstract

Emeğin gelirden aldığı pay tüm dünyada uzunca bir süredir gerilemektedir. 2008-2009’da küresel finansal kriz, 2020’de Covid-19 salgını emeğin payındaki gerilemeyi tüm ekonomilerde daha da görünür kılmıştır. Türkiye’de de benzer bir süreç yaşanırken, 2021’de ekonomi politikalarında yapılan değişiklikler ülke tarihinin en derin bölüşüm krizlerinden birine sebep olmuştur. Ekonomide yaşanan tıkanma ve kriz anları aynı zamanda bölüşüm ilişkilerinin emek ve sermaye ile sermayenin kendi içinde yeniden tanzim edildiği zamanlardır. Bu çalışma 1997-2023 döneminde en büyük 1000 sanayi kuruluşu üzerinden, Türkiye’de bölüşüm ilişkilerinde yaşanan değişimi ve bu değişim esnasında gerçekleşen kırılma anlarını analiz etmeyi amaçlamaktadır. Daha önce 1000 büyük sanayi kuruluşu üzerinden Türkiye’de böyle bir çalışma yapılmamıştır. Çalışma bu yönüyle ilktir. Elde edilen bulgulara göre; Türkiye’de nispi ücret dengesi büyük sanayi kuruluşlarında çalışanlar aleyhine gelişmektedir. Yine, 2001 krizinden sonra, bu kuruluşlarda çalışanların reel ücretleri emek verimliliğindeki artışlara intibak edememiştir. Son çeyrek yüzyılda, en büyük 500 firma başta olmak üzere, Türkiye’nin büyük sanayi kuruluşlarında emeğin katma değerden aldığı pay gerilemektedir. 2020-2022 döneminde yaşanan bölüşüm krizinde büyük sanayi kuruluşları, özellikle de ilk 500 firma, kâr marjlarını ve katma değerden aldıkları payı artırmış; buna karşın krizin yükü çalışanların omuzlarında kalmıştır.

Keywords

Fonksiyonel Gelir Bölüşümü, Reel Ücret, Verimlilik, İSO 500, İSO İkinci 500

Distribution in Turkey: An Evaluation on the 1000 Largest Industrial Enterprises

Abstract

Labor's share of income has been declining for a long time all over the world. The global financial crisis in 2008-2009 and the Covid-19 pandemic in 2020 made the decline in labor share even more visible in all economies. While a similar process was taking place in Turkey, changes in economic policies in 2021 led to one of the deepest distributional crises in the country's history. Moments of economic obstruction and crisis are also times when the relations of distribution are reorganized between labor and capital and within capital itself. This study aims to analyze the change in distributional relations in Turkey and the moments of rupture during this change through 1000 largest industrial enterprises in the period 1997-2023. No such study has ever been conducted on the 1000 largest industrial enterprises in Turkey. The study is a first in this respect. According to the findings, the relative wage balance in Turkey is developing to the detriment of those working in large industrial enterprises. Again, after the 2001 crisis, real wages of employees have not kept pace with increases in labor productivity in these enterprises. Over the last quarter century, the share of labor in value added has been declining in Turkey's large industrial enterprises, particularly in the 500 largest firms. During the distribution crisis of the 2020-2022 period, large industrial enterprises, especially the top 500, increased their profit margins and their share of added value, while the burden was carried by the workers.

Keywords

Functional Income Distribution, Real Wage, Productivity, ISO 500, ISO Second 500

References

• Acemoğlu, D. ve Johnson, S. (2023). İktidar ve Teknoloji, Bin Yıllık Mücadele (çev. C. Duran). İstanbul: Doğan Kitap
• Akçay, Ü. (2024). Krizin Gölgesinde En Uzun Beş Yıl (2018-2023), Türkiye’de Kriz, Siyaset ve Sermaye, İstanbul: Doğan Kitap
• Akcigit, U., Chen, W., Diez, F.J., Duval, R., Engler, P., Fan, J., Maggi, C., Tavares, M.M., Schwarz, D. Shibata, I. ve Villegas-Sanchez, C. (2021). Rising Corporate Market Power: Emerging Policy Issues. IMF Staff Discussion Note, 01, 1-34
• Aren, S. (1992) İstihdam Para ve İktisadi Politika (10. Baskı) Ankara: Savaş Yayınları
• Atkinson, A. (2009). Factor shares: The Principal Problem of Political Economy? Oxford Review of Economic Policy, 25, 1, 3-16 https://doi.org/10.1093/oxrep/grp007
• Akıncı, M., Akıncı, G.Y., Yılmaz, Ö. (2022). Teknolojik Gelişme ve Fonksiyonel Gelir Dağılımı İlişkisi: Türkiye Ekonomisi Üzerine Kantil Regresyon Analizi. Çalışma ve Toplum, 3(74), 1797-1832 https://doi.org/10.54752/ct.1141940
• Azar, J., Marinescu, I., Steinbaum, M. ve Taska, B. (2020). Concentration in US Labor Markets: Evidence from Online Vacancy Data. Labour Economics, 66, 1-24 https://doi.org/10.1016/j.labeco.2020.101886
• Benmelech, E., Bergman, N. K. ve Hyunseob, K. (2020). Strong Employers and Weak Employees. The Journal Of Human Resources, 57, Special Issue: Monopsony in the Labor Market, 200-250 https://doi.org/10.3368/jhr.monopsony.0119-10007R1
• Blanchard, O. ve Giavazzi, F. (2003). Macroeconomic Effects of Regulation and Deregulation in Goods and Labor Markets. The Quarterly Journal of Economics, 118(3), 879-907 https://doi.org/10.1162/00335530360698450
• Bottini, N. ve Ernst, C. (2007). Offshoring and the Labour Market: What are the issues? ILO Economic and Labour Market Paper, 1-57
• Çelik, A. (2022). Asgari Ücret Tuzağı. Mülkiye Dergisi, 46(1), 297-304
• De Loecker, J ve Eeckhout, J (2018). Global Market Power. NBER Working Paper Series, Working Paper 24768, 1-16
• De Loecker, J., Eeckhout, J. ve Unger, G. (2020). The Rise of Market Power and The Macroeconomic Implications. The Quarterly Journal of Economics, 135(2), 561-644 https://doi.org/10.1093/qje/qjz041
• Duman, A ve Duman, A. (2016). Türkiye’de Sendikal Üyeliğinin Kamu ve Özel Sektördeki Ücretler Üzerindeki Etkileri. Çalışma ve Toplum, 1(48), 11-30
• Duvan, O. B. (2023). 1980’lerden Günümüze: Neoliberal Politikalar Altında Türkiye’nin En Büyük 500 Sanayi Kuruluşunda İstihdam, Verimlilik ve Bölüşümün Seyri. Emek Araştırma (GEAD) Dergisi, 14(24), 391-422
• Duvan, O.B. (2024a). Contribution of Corporate Profits to Inflation in Türkiye after Covid-19. Politik Ekonomik Kuram, 8(1), 109-125 https://doi.org/10.30586/pek.1418545
• Duvan, O.B. (2024b). Türkiye’de Şirket Kârları ve Enflasyon: Adam Smith Haklı mı? Uluslararası İktisadi ve İdari İncelemeler Dergisi, 45, 167-182. https://doi.org/10.18092/ulikidince. 1512414
• Eeckhout, J. (2022). Dominant Firms in the Digital Age. UBS Center Public Paper, 12, 1-30
• Elsby, M.W., Hobijn, B. ve Şahin, A. (2013). The Decline of the U.S. Labor Share. Brookings Papers on Economic Activity, Fall 2013, 1-52
• Fichtenbaum, R. (2011). Do Unions Affect Labor's Share of Income: Evidence Using Panel Data. The American Journal of Economics and Sociology, 70(3), 784-810 https://doi.org/10.1111/j.1536-7150.2011.00792.x
• Goldschmidt, D. ve Schmieder, J.F. (2015). The Rise of Domestic Outsourcing and the Evolution of the German Wage Structure. National Bureau Of Economic Research, Working Paper 21366, 1-52
• Guerriero, M. (2019). The Labor Share of Income Around the World: Evidence from a Panel Dataset. Asian Development Bank Institute Working Paper Series, 920, 1-35
• ILO (2020). Wages and Minimum Wages in the Time of COVID-19. Global Wage Report 2020–21, Geneva: ILO, 1-208
• ILO (2012). Wages and Equitable Growth. Global Wage Report 2012/13, Geneva: International Labour Office, 1-110
• ILO, IMF, OECD, World Bank Group (2015). Income Inequality and Labour Income Share in G20 Countries: Trends, Impacts and Causes. G20 Çalışma ve İstihdam Bakanları ve G20 Maliye Bakanları Ortak Toplantısı için hazırlanan rapor, Ankara, Türkiye, 3-4 Eylül 2015 Income-Inequality-and-Labour-Income-Share-in-G20-Countries.pdf (Erişim Tarihi: 5 Haziran 2024)
• ILO, OECD (2015). The Labour Share in G20 Economies. G20 İstihdam Çalışma Grubu için hazırlanan rapor Antalya, Türkiye, 26-27 Şubat 2015 The-Labour-Share-in-G20-Economies.pdf (Erişim Tarihi: 5 Haziran 2024)
• IMF (2017). Understanding the Downward Trend in Labor Income Shares. World Economic Outlook April, Washington: International Monetary Fund, 121-172 IMF (2007). The Globalization of Labor. World Economic Outlook April, Washington: International Monetary Fund, 161-192
• İstanbul Sanayi Odası (1982). Türkiye’nin 500 Büyük Sanayi Kuruluşu 1981. İstanbul: İstanbul Sanayi Odası Dergisi
• İstanbul Sanayi Odası (1998). İkinci 500 Büyük Sanayi Kuruluşu 1997. İstanbul: İstanbul Sanayi Odası Dergisi
• İstanbul Sanayi Odası (2001). Türkiye’nin 500 Büyük Sanayi Kuruluşu 2000. İstanbul: İstanbul Sanayi Odası Dergisi
• İstanbul Sanayi Odası (2001). İkinci 500 Büyük Sanayi Kuruluşu 2000. İstanbul: İstanbul Sanayi Odası Dergisi
• İstanbul Sanayi Odası (2005). Türkiye’nin 500 Büyük Sanayi Kuruluşu 2004. İstanbul: İstanbul Sanayi Odası Dergisi
• İstanbul Sanayi Odası (2014). Türkiye’nin 500 Büyük Sanayi Kuruluşu 2013. İstanbul: İstanbul Sanayi Odası Dergisi
• İstanbul Sanayi Odası (2022). Türkiye’nin 500 Büyük Sanayi Kuruluşu 2021. İstanbul: İstanbul Sanayi Odası Dergisi
• İstanbul Sanayi Odası (2024) Türkiye’nin 500 Büyük Sanayi Kuruluşu 2023, İstanbul: İstanbul Sanayi Odası Dergisi
• İstanbul Sanayi Odası (2024). Türkiye’nin İkinci 500 Büyük Sanayi Kuruluşu 2023. İstanbul: İstanbul Sanayi Odası Dergisi
• Kaçmaz, Y.S., Kuzubaş, T.U., Tarlacı, I., Torul, O. (2024). Unequal Outcomes in Unequal Times: The Distributional Consequences of Turkey’s Unorthodox Policies. Boğaziçi University Working Papers, kktt.pdf (bogazici.edu.tr), (Erişim Tarihi): 5 Ağustos 2024
• Karabarbounis, L. ve Neiman, B. (2014). The Global Decline of the Labor Share. The Quarterly Journal of Economics, 129(1), 61-103 https://doi.org/10.1093/qje/qjt032
• Karabarbounis, L. (2023). Perspectives on the Labor Share. National Bureau of Economic Research Working Paper, 31854, 1-30
• Karaca, O. (2023). Türkiye’de Sendikalaşmanın Emeğin Gelir Payı Üzerindeki Etkisi: 1990-2022. Çalışma ve Toplum, 3(78), 2229-2252 https://doi.org/10.54752/ct.1325641
• Kibritçioğlu, A. (2024). Türkiye’de Maaş ve Ücretlerin Asgari Ücrete Yakınsaması ve İlgili Gelir Dağılımı Sorunları. TEPAV Tartışma Tebliğleri Serisi, No.WP202402
• Moreira, S.F. (2022). Inside the Decline of the Labor Share: Technical Change, Market Power, and Structural Change. Journal of Economic Dynamics & Control, 145, 1-36 https://doi.org/10.1016/j.jedc.2022.104566
• OECD (2012). Labour Losing to Capital: What Explains the Declining Labour Share? OECD Employment Outlook, Paris: OECD Publishing, 109-161
• Onaran, O. (2009). Wage Share, Globalization and Crisis: The case of the Manufacturing Industry in Korea, Mexico and Turkey. International Review of Applied Economics”, 23(2), 113-134 https://doi.org/10.1080/02692170802700435
• Orhangazi, Ö. ve Yeldan, A.E. (2023). Türkiye Modeli-2021 Sonrası: Rastgele Hedefler, Gerçekleşmeler ve Bir Bilanço. ODTÜ Gelişme Dergisi, 50, 171-194 http://dx.doi.org/10.60165/metusd.v50i1.1286
• Orhangazi, Ö. (2024). Türkiye Ekonomisinin Yapısı, Sorunlar Kırılganlıklar ve Kriz Dinamikleri (2. Baskı). Ankara: İmge Kitabevi Yayınları
• Oyvat, C. (2010). Globalization, Wage Shares and Income Distribution in Turkey. Cambridge Journal of Regions, Economy and Society, 4(1), 123-138 https://doi.org/10.1093/cjres/rsq032
• Pamuk, Ş. (2023). Türkiye’nin 200 Yıllık İktisadi Tarihi (Gözden Geçirilmiş ve Genişletilmiş Yeni Baskı). İstanbul: Türkiye İş Bankası Kültür yayınları
• Piketty, T. (2014). Yirmi Birinci Yüzyılda Kapital (1. Baskı), İstanbul: Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları
• Rodrik, D. (1997). Has Globalization Gone Too Far? Washington DC: Institute for International Economics
• Saraç, H. ve Özden, E. (2023). Finansallaşma ve Emek Payı Arasındaki İlişkinin Analizi: Türkiye Örneği. Fiscaoeconomia, 7(3), 2063-2089 https://doi.org/10.25295/fsecon.1285753
• Stockhammer, E. (2013). Why Have Wage Shares Fallen? An Analysis of the Determinants of Functional Income Distribution, Lavoie, M., Stockhammer, E. (der.) Wage-led Growth. Advances in Labour Studies İçinde, London: Palgrave Macmillan, 40-70, https://doi.org/10.1057/9781137357939_3
• Tamkoç, M. N. ve Torul, O. (2020). Cross-sectional Facts for Macroeconomists: Wage, Income and Consumption Inequality in Turkey. The Journal of Economic Inequality, 18(2), 239–259 https://doi.org/10.1007/s10888-019-09436-4
• TÜİK (2022). Ulusal Hesaplar Sistemi, Sorularla Resmi İstatistikler Dizisi-12. Yayın No: 4673, Ankara: Türkiye İstatistik Kurumu
• Yeldan, E., Köse, A.H., Boratav, K. (2023). Türkiye’de Derinleşen Yapısal Kriz Eğilimi ve Kâr İtilimli Enflasyonun Dinamikleri. İktisat ve Toplum, 158, 8-30
• Yılmaz, A ve Karataş, T. (2023). Türkiye Ekonomisinde Ücret ve Maaşlar: 1970-2021. Çalışma ve Toplum, 1, 76, 159-182 https://doi.org/10.54752/ct.1241217
• Yükseler, Z. (2024). İşgücü Ödemeleri ve EYT Etkisi. https://independent.academiaedu/zaferyükseler (Erişim Tarihi: 20 Temmuz 2023)