CYPRUS POLICIES OF THE UK AND TURKEY DURING THE COLD WAR (1955-1964)

Year 2017, Volume: 17 Issue: 34, 349 - 371, 08.09.2017

Ergenekon Savrun , Melih Tınal

Abstract

The changes in the British interests on the region throughout the process as well as

the strategic importance of the island was also influential. As a matter of fact, abandoning the

British sovereignty policy on the island, the UK began to follow the policy that prescribes the

establishment of an independent state in Cyprus in the midst of 1950. Until 1955, Turkey,

which did not see Cyprus as a problem to be solved in Turkish foreign policy, changed the

policy in a radical way because of this development. In the case of the British withdrawal,

Turkey first started to defend the thesis of granting the island to itself as the former sovereign

on the island, and afterwards defended the thesis of partition. Thus, at the request of the UK,

Turkey acknowledged that it was a party to Cyprus. At the end of the four-year British solution

attempts, which were not accepted by Greece, the parties had to diplomatically resolve the

problem with the Zurich and London Agreements in 1959, signed to establish an independent

republic in Cyprus. Republic of Cyprus, declared in August 1960, could have lived only for

three years since the Greek Cypriot side acted for the Enosis in the first opportunity.

Keywords

Cyprus, Republic of Cyprus, Turkish Foreign Policy, British Cyprus Policy

SOĞUK SAVAŞ DÖNEMİNDE İNGİLTERE VE TÜRKİYE’NİN KIBRIS POLİTİKALARI (1955-1964)

Abstract

İngiltere’nin uyguladığı Kıbrıs politikalarının şekillenmesinde, adanın stratejik önemi

yanında, bölge üzerindeki İngiliz çıkarlarının süreç boyunca değişiklikler gösterebilmesi de

etkili olmuştur. Nitekim 1950’lerin ortalarından itibaren İngiltere, ada üzerindeki İngiliz

egemenliği politikasını terk ederek, Kıbrıs’ta bağımsız bir devletin kurulabileceği politikasını

izlemeye başlamıştır. 1955 yılına dek, Kıbrıs’ı Türk dış politikasında çözülmesi gereken bir

sorun olarak görmeyen Türkiye ise, bu gelişmenin sonucu olarak köklü bir politika değişikliğine

gitmiş, önce İngilizlerin çekilmesi halinde adanın eski sahibi Türkiye’ye verilmesi tezini,

kısa bir süre sonra da taksim tezini savunmaya başlamıştır. Böylece Türkiye, İngiltere’nin

de isteğiyle Kıbrıs konusunda taraf olduğunu kabul etmiştir. İngiltere’nin hazırladığı

çözüm taslaklarının Yunanistan tarafından kabul edilmediği dört yıllık dönemin sonunda

taraflar sorunu diplomatik yollarla çözme gereği duymuş ve 1959 yılında, Kıbrıs’ta bağımsız

bir cumhuriyetin kurulmasını sağlayacak Zürih ve Londra Antlaşmaları imzalanmıştır.

1960 yılı Ağustos’unda ilân edilen Kıbrıs Cumhuriyeti, Rum kesiminin ilk fırsatta Enosis’i

gerçekleştirmek için harekete geçmesi nedeniyle sadece üç yıl yaşayabilmiştir.

Keywords

Kıbrıs, Kıbrıs Cumhuriyeti, Türk Dış Politikası, İngiltere’nin Kıbrıs Politikası

References

• BCA, 030.10.254.712.44.
• BCA, 030.01.109.727.4.
• BCA, 030.01.102.607.9.
• BCA, 030.01.38.227.9.
• FO, 371/123 929, RG 1081/2148.
• TBMM Zabıt Ceridesi, Devre: XI, Cilt: 7, İçtima: 2, 48. 28.02.1959.
• Akademik Sosyal Araştırmalar Dergisi Akşam
• Atatürk Yolu
• Bilig
• Cumhuriyet
• Çağdaş Türkiye Tarihi Araştırmaları Dergisi
• Erciyes Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi
• Hürriyet
• Tarih ve Toplum
• Toplumsal Tarih
• Türk Dünyası Araştırmaları
• Ulus
• Zafer
• ANDERSON, Matthew Smith, Doğu Sorunu, 1774-1923, Uluslararası İlişkiler Üzerine Bir İnceleme, Çeviren: İdil Eser, Yapı Kredi Yayınları, İstanbul, 2001.
• ARMAOĞLU, Fahir, 20. Yüzyıl Siyasi Tarihi, Cilt: 1, Türkiye İş Bankası Yayınları, Ankara, 1992.
• AVEROFF, Evangelos, Lost Opportunites: The Cyprus Question, 1950-1963, Çeviren: Timothy Culen-Susan Kyriakidis, New York, 1986.
• DENKTAŞ, Rauf Raif, Kıbrıs Türk Halkının Özgürlük ve Bağımsızlık Mücadelelerinden Kesitler Arşiv Belgeleri ve Notlarla İlk Altı Ay, K.K.T.C. Yorum Yayıncılık, 2. Baskı, Lefke, 1991.
• EDEN, Anthony, The Memories of the Rt. Hon. Sir Anthony Eden K.G., P.C., M.C.: Full Circle, London, Cassell, 1960.
• FEDAI, Harid, Kıbrıs Tarihi, K.K.T.C. Milli Eğitim ve Kültür Bakanlığı ve T.C. Kültür Bakanlığı Yayını, Ankara, 1999.
• GAZIOĞLU, Ahmet, İngiliz İdaresinde Kıbrıs, Statü ve Anayasa Meseleleri, Cilt: I, İstanbul, 1960.
• GAZIOĞLU, Ahmet, İngiliz Yönetiminde Kıbrıs III (1951-1959), Enosise Karşı Taksim ve Eşit Egemenlik, Kıbrıs Araştırma ve Yayın Merkezi (CYREP), 1998.
• GÜREL, Şükrü Sina, Kıbrıs Tarihi (1878-1960), Kaynak Yayınları, Ankara, 1985.
• KIZILYÜREK, Niyazi, Milliyetçilik Kıskacında Kıbrıs, İletişim Yay., İstanbul, 2002.
• KÜÇÜK, Fazıl, Kıbrıs’ta Türk Davası ve Kıbrıs’ta Rum Vahşeti, Lefkoşa, 2002.
• Osmanlı İdaresinde Kıbrıs, (Nüfus-Arazi Dağılımı ve Türk Vakıfları), T.C. Başbakanlık Devlet Arşivi Daire Başkanlığı Yayınları, Yayın No: 43, Ankara, 2000.
• ÖZERSOY, Kudret, Kıbrıs Sorunu Hukuksal Bir İnceleme, Avrasya Stratejik Araştırmalar Merkezi Yayınları, Ankara, 2002.
• ÖZMEN, Süleyman, Avrasya’nın Kırılma Noktası Kıbrıs, IQ Yay., İstanbul, 2005.
• ALAGÖZ, Arif, “Kıbrıs Tarihine Coğrafi Giriş”, Milletlerarası Birinci Kıbrıs Tetkikleri Kongresi Türk Heyeti Tebliğleri, Türk Kültürünü Araştırma Enstitüsü, Ankara, 1971.
• ALÇITEPE, Galip, “Kıbrıs Bunalımı ve Barış Harekâtı (1963-1974)”, Türkler, Cilt: 17.
• ARIK, Umut, “Johnson Mektubu ve Kıbrıs Krizi”, Türk Dış Politikasında 41 Kriz, 1924-2012, Editör: Prof. Dr. Haydar Çakmak, Ankara, 2012.
• BILGE, Suat, “Kıbrıs Uyuşmazlığı ve Türk-Sovyet İlişkileri”, Olaylarla Türk Dış Politikası (1919-1995), Siyasal Kitabevi, 9. Baskı, Ankara, 1996.
• DEMIRER, Mehmet Arif, “20 Temmuz 1974’e Nasıl Gelinmişti”, Tarih ve Toplum, Temmuz 1999, Cilt: 32, Sayı: 187.
• DEMIRYÜREK, Mehmet, “Fatihten Günümüze Kıbrıs’ta Türk Varlığı”, Toplumsal Tarih, Temmuz 2002, Sayı: 103.
• EROL, Hande, “Kuzey Kıbrıs Türk Cumhuriyeti’nin Kuruluş Süreci”, Akademik Sosyal Araştırmalar Dergisi, Yıl: 3, Sayı: 17, Eylül 2015.
• FIRAT, Melek, “Yunanistanla İlişkiler” Türk Dış Politikası, 1919-1980, Cilt: 1, Editör: Prof. Dr. Baskın Oran, İletişim Yayınları, İstanbul, 2001.
• GÖKTEPE, Cihat-Bilgiç, Tuğba Ünlü, “İngiliz Güvenlik ve Dış Politikasında Kıbrıs (1945-1974)”, Bilig, Kış 2014, Sayı: 68.
• GÖKTEPE, Cihat, “Londra ve Zürih Antlaşmalarının Hazırlık Süreci ve Türk-İngiliz İlişkileri (1955-1959), Türkler, Cilt: 16.
• GÖKTÜRK, Turgay Bülent, “Rum Ortodoks Kilisesi’nin Kıbrıs’ta Karar Alma Sürecine Etkisi”, Çağdaş Türkiye Tarihi Araştırmaları Dergisi, XV/30, 2015/Güz.
• GÜLEN, Ahmet, “İnönü Hükümetlerinin Kıbrıs Politikası (1961-1965)”, Atatürk Yolu Dergisi, Güz 2012, Sayı: 50.
• KESER, Ulvi, “Kıbrıs Sorunu Bağlamında Türkiye’de 6/7 Eylül Olaylarına Kesitsel Bir Bakış”, Çağdaş Türkiye Tarihi Araştırmaları Dergisi, XII/25, 2012/Güz.
• KESER, Ulvi, “21 Aralık 1963 Kanlı Noel, Kumsal Faciası ve Bugüne Yansımaları”, Çağdaş Türkiye Tarihi Araştırmaları Dergisi, XI/23, 2011/Güz.
• ÖKSÜZ, Hikmet, “Kıbrıs Türkleri’nin Anavatana Göçleri”, Tarih ve Toplum, Temmuz 1999, Cilt: 32, Sayı: 187.
• ŞENER, Bülent, “1963-1964 Kıbrıs Krizi: Türk Dış Politikası Tarihinde Askeri, Siyasal ve Hukuksal Boyutlarıyla Bir Zorlayıcı Diplomasi Uygulaması”, Türk Dünyası Araştırmaları, Sayı: 205, Ağustos 2013.
• TOSUN, Ramazan, “Kıbrıs Meselesi”, Erciyes Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, Cilt: 1, Sayı: 10.
• YELLICE, Gürhan, “1878’den 1931’e Kıbrıs’ta Enosis Talepleri ve İngiltere’nin Yaklaşımı”, Çağdaş Türkiye Tarihi Araştırmaları Dergisi, XII/24, 2012/Bahar.
• Yüksel, Dilek Yiğit, “Kıbrıs Türk Milli Mücadelesi (1914-1958), Çağdaş Türkiye Tarihi Araştırmaları Dergisi, VIII/18-19, 2009/Bahar-Güz.