BİR ÇOCUK DERGİSİNDE BİRİNCİ DÜNYA SAVAŞI ve YANSIMALARI: “TALEBE DEFTERİ”

Year 2019, Volume: 19 Issue: 39, 485 - 507, 25.12.2019

Volkan Aksoy

Abstract

Birinci Dünya Savaşı, dönemi itibarıyla kitle iletişim araçlarının hem savaşan
tarafların birbirine karşı hem de kendi iç bünyelerine yönelik propaganda amaçlı kullanıldığı
en önemli savaş oldu. Bu savaş sırasında Osmanlı Devleti’nde iktidarı elinde bulunduran
İttihat ve Terakki Cemiyeti ise cephelerdeki mücadelenin yanı sıra hem savaşı sürdürebilmek,
hem halkın desteğini canlı tutabilmek için basın yayın vasıtasıyla propaganda faaliyetinde
bulundu. Bu amaçla sadece yetişkinlere değil devletin ve toplumun geleceği olarak görülen
çocuklara yönelik de faaliyette bulunmayı ihmal etmedi. Savaş esnasında çocuk edebiyatına
olan ihtiyacın arttığı, çıkacak beş ya da on çocuk risalesinin bu boşluğu güç kapatacağı,
Talebe Defteri’nin de ihtiyaçtan doğan bu boşluğu kapatmada fedakârlıkla çalışacağı,
gençleri fikren ve zihnen aydınlatmayı hedef olarak seçtiğini ifade eden Muallim Ahmet
Halit’in kurucusu ve müdürü olduğu “Talebe Defteri” isimli çocuk dergisi de bu faaliyeti
yürüten yayın organlarından birisiydi. Bu bağlamda yapacağımız çalışmanın amacı adı geçen
dergi üzerinden bir dönemin siyasi ve sosyal yansımalarını, savaşın son iki yılında çocuklara
yönelik ne yönde bir propaganda faaliyetinde bulunulduğunu ve nasıl bir nesil yaratma
çabası içinde olduklarını ele almaktır.

Keywords

Birinci Dünya Savaşı, Talebe Defteri Dergisi, Çocuk, Millî Değerler

THE FIRST WORLD WAR AND THE REFLECTIONS IN THE JOURNAL OF A CHILD: “TALEBE DEFTERI”

Abstract

The First World War was the most important battle for the propagandistic use of
mass media. In the course of this war, Committee of Union and Progress, which held power
in the Ottoman Empire, carried out propaganda activities by means of the press, in order to
keep the people’s support alive as well as the struggle in the fronts. For this purpose, it did
not neglect to operate not only for adults but also for the children who are seen as the future
of the state and society. The children’s magazine, which is the founder and the director of the
Teacher Ahmet Halit, was one of the publications that carried out this activity. The aim of this
study is to examine the political and social reflections of a period through the aforementioned
journal, how propaganda has been carried out towards children in the last two years of the
war and how they are trying to create a generation.

Keywords

First World War, Magazine of Talebe Defteri, Children, National Values

References

• Talebe Defteri, no: 17, 2 Kânun-ı Sânî 1329/15 Ocak 1914; no: 22, 13 Mart 1330/26 Mart 1914; no: 26, 8 Mayıs 1330/21 Mayıs 1914 no: 32, 5 Kânun-ı Sânî 1332/18 Ocak 1917; no: 33, 19 Kânun-ı Sânî 1332/1 Şubat 1917; no: 34, 2 Şubat 1332/15 Şubat 1917; no:35, 1 Mart 1333/1 Mart 1917; no: 36, 15 Mart 1333/15 Mart 1917; no: 38, 12 Nisan 1333/12 Nisan 1917; no: 42, 21 Haziran 1333/21 Haziran 1917; no: 43, 19 Temmuz 1333/19 Temmuz 1917; no: 44, 16 Ağustos 1333/16 Ağustos 1917; no: 45, 13 Eylül 1333/13 Eylül 1917; no: 47, 25 Teşrin-i Evvel 1333/25 Ekim 1917; no: 49, 22 Teşrin-i Sani 1333/22 Kasım 1917; no: 50, 20 Kânun-ı Evvel 1333/20 Aralık 1917; no: 51-52, 14 Mart 1334/14 Mart 1918
• AKSAKAL, Mustafa, Harb-i Umumi Eşiğinde Osmanlı Devleti Son Savaşına Nasıl Girdi, İstanbul Bilgi Üniversitesi Yayınları, İstanbul 2010.
• AKSOY, Volkan, Birinci Dünya Harbi’nde Doğu Karadeniz’de Muhacirlik, Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Karadeniz Teknik Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Trabzon 2003.
• ARMAOĞLU, Fahir, 20. YY, Siyasi Tarihi (Cilt 1-2: 1914-1995), Genişletilmiş 12. Baskı, Alkım Yayınevi Yayınları.
• ÇAVDAR, Tevfik, İz Bırakan Gazete ve Gazeteciler Babıâli’den Geriye Ne Kaldı?, İmge Kitabevi Yayınları, Ankara 2007.
• DENİZ, Fatma Banu, İkinci Meşrutiyet Dönemi Süreli Çocuk Yayınlarında Dinî Motifler (Mektepli, Mini Mini, Çocuk Dostu, Küçükler Gazetesi), Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Süleyman Demirel Üniversitesi, Isparta 2010.
• ERGİN, Osman, Türkiye Maarif Tarihi, C. 3-4, Eser Matbaası, İstanbul 1977.
• ERGÜN, Mustafa, II. Meşrutiyet Devrinde Eğitim Hareketleri (1908-1914), Ocak Yayınları, Ankara 1996.
• EVERED, Emine Ö, Empire and Education Under the Ottomans Politics, Reform and Resistance from the Tanzimat to the Young Turks, I. B. Tauris Publications, New York 2012.
• FELDMANN, Wilhelm, İstanbul’da Savaş Günleri Bir Alman Gazetecinin Balkan Savaşı Hatıratı, (Çev. Necmettin Alkan), Selis Kitaplar, İstanbul 2004.
• FORTNA, Benjamin C., Geç Osmanlı ve Erken Cumhuriyet Dönemlerinde Okumayı Öğrenmek, (Çev. Mehmet Beşikçi), Koç Üniversitesi Yayınları, İstanbul 2011.
• GÜNDÜZ, Mustafa, Osmanlı Mirası Cumhuriyet’in İnşası Modernleşme, Eğitim, Kültür ve Aydınlar, Lotus Yayınevi, Ankara 2010.
• İNUĞUR, Nuri, Basın ve Yayın Tarihi, Çağlayan Kitabevi, İstanbul 1982.
• KARAL, Enver Ziya, Osmanlı Tarihi İkinci Meşrutiyet ve Birinci Dünya Savaşı (1908-1918), 2. Baskı, c. IX, TTK Yayınları, Ankara 1999.
• KAZAMİAS, Andreas M., Education and the Quest for Modernity in Turkey, University of Chicago Press, Chicago 1966.
• KOLOĞLU, Orhan, Osmanlı’dan Günümüze Türkiye’de Basın, İletişim Yayınları, İstanbul 1994.
• KOLOĞLU, Orhan, Aydınlarımızın Bunalım Yılı 1918 Zaferi Nihai’den Tam Teslimiyete, İstanbul: Boyut Kitapları, 2000.
• OKAY, Cüneyd, Osmanlı Çocuk Hayatında Yenileşmeler 1850-1900, Kırkambar Yayınları, İstanbul 1998.
• OKAY, Cüneyd, Eski Harfli Çocuk Dergileri, Kitabevi Yayınları, İstanbul 1999.
• OKAY, Cüneyd, Meşrutiyet Çocukları, Bordo Kitapları, İstanbul 2000.
• ONUR, Bekir, Türkiye’de Çocukluğun Tarihi, İmge Kitabevi Yayınları, Ankara 2005.
• SOMEL, Selçuk Akşin, Osmanlı’da Eğitimin Modernleşmesi (1839-1908), (Çev. Osman Yener), İletişim Yayınları, İstanbul 2015.
• TOKGÖZ, Ahmed İhsan, Matbuat Hatıralarım, Haz. Alpay Kabacalı, İletişim Yayınları, İstanbul 1993.
• ÜSTEL, Füsun, “Makbul Vatandaş”ın Peşinde II. Meşrutiyet’ten Bugüne Vatandaşlık Eğitimi, İletişim Yayınları, İstanbul 2008.
• YALMAN, Ahmed Emin, Yakın Tarihte Gördüklerim ve Geçirdiklerim, c. 1, Yenilik Basımevi, İstanbul 1970.
• YAMAK, Sanem, II. Meşrutiyet Döneminde Paramiliter Gençlik Örgütleri, Doktora Tezi, İstanbul Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, İstanbul 2009.
• ALKAN, Mehmet Ö., “İmparatorluk’tan Cumhuriyet’e Modernleşme ve Ulusçuluk Sürecinde Eğitim” Osmanlı Geçmişi ve Bugünün Türkiye’si, Der. Kemal H. Karpat, İstanbul Bilgi Üniversitesi Yayınları, İstanbul 2004, s. 73-242.
• ÇAKIR, Hamza ve AYDIN, Hakan, “İkinci Meşrutiyet Dönemi Basın Sansürü”, İkinci Meşrutiyet Devrinde Basın ve Siyaset, Ed. Hakan Aydın, Palet Yayınları, Konya 2010, s. 237-260.
• DAVİSON, Roderic H., “Westernized Education in Ottoman Turkey”, The Middle East Journal, Vol. 15, No. 3, pp. 289-301.
• DAVULCU, Ebru, “Osmanlı Devleti’nde Genç Dimağları Basın Yolu İle Şekillendirmek: Talebe Defteri Dergisi ve Dergi Söyleminde Savaş ve Vatan Sevgisi”, Türkiyat Araştırmaları Dergisi, 37 (2015), s. 537-561.
• DOĞAN, Cabir ve GÖKTAŞ, Hanım, “Çocuk Gazetelerinin Gözünden Birinci Dünya Savaşı Çocukları”, SDÜ Fen Edebiyat Fakültesi Sosyal Bilimler Dergisi, 32 (2014), s. 15-28.
• FORTNA, Benjamin C., “Islamic Morality in Late Ottoman “Secular” Schools”, International Journal of Middle East Studies, Vol. 32, No. 3, p. 369-393.
• GAZEL, Ahmet Ali ve ORTAK, Şaban, “İkinci Meşrutiyet’ten 1927 Yılına Kadar Yayın İmtiyazı Alan Gazete ve Mecmualar (1908-1927)”, Atatürk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 7/1 (2006), s. 223-256.
• GELİŞLİ, Yücel, “Çocuk Dergilerinde Milli Kimlik İle İlgili Değerlerin Sunuluşu”, Gazi Üniversitesi Endüstriyel Sanatlar Eğitim Fakültesi Dergisi, 32 (2013), s. 82-96.
• GURBETOĞLU, Ali, “II. Meşrutiyet Dönemi Çocuk Dergilerinde Çocukluk Anlayışı”, Ankara Üniversitesi Eğitim Bilimleri Dergisi, 40/2 (2007), s. 63-92.
• KABACALI, Alpay, “Tanzimat ve Meşrutiyet Dönemlerinde Sansür”, Tanzimat’tan Cumhuriyete Türkiye Ansiklopedisi, c. 3, İletişim Yayınları, İstanbul 1985, s. 607-616.
• KABACALI, Alpay, “Memurlar İçeri Alınmayacak”, Popüler Tarih Dergisi, 2 (2000), s. 42-45.
• KOLOĞLU, Orhan “Osmanlı Basını: İçeriği ve Rejimi”, Tanzimat’tan Cumhuriyete Türkiye Ansiklopedisi, c.1, İletişim Yayınları, İstanbul 1985, s. 68-93.
• KONUK, Osman, “II. Meşrutiyet Döneminde Eğitim (Yapı, Süreç Sorunlar ve Tartışmalar)”, Yüzüncü Yılında II. Meşrutiyet, Ed. Asım Öz, Pınar Yayınları, İstanbul 2008, s. 372-382.
• KURULTAY, Turgay, “Çocuk Edebiyatımızda Savaş ve Ulusal Kimlik”, Çocuk ve İlkgençlik Edebiyatı Kurultayı, TC Maltepe Üniversitesi Yayınları, İstanbul 2006, s. 131-141.
• KÜR, İsmet, “Süreli Çocuk Yayınlarına Genel Bir Bakış”, Toplumsal Tarihte Çocuk Sempozyumu, (23-24 Nisan 1993), Tarih Vakfı Yurt Yayınları, İstanbul 1994, s. 109-114.
• TOPRAK, Zafer, “İttihat ve Terakki’nin Paramiliter Gençlik Örgütleri”, Bogaziçi Üniversitesi Dergisi, 7 (1979), s. 95-113.
• TUĞLUOĞLU, Fatih, “Talebe Defteri Dergisindeki Yansımalarıyla Balkan Savaşları (1913-1918)”, Uluslararası Tarih ve Sosyal Araştırmalar Dergisi, 12 (2014), s. 157-185.
• UÇAN, Lale, “Osmanlı Çocuk Dergilerinin Çocuk Kimliği Üzerine Etkileri”, Osmanlı Dünyasında Çocuk Olmak, (Ed. Haşim Şahin-Nurdan Şafak), Dem Yayınları, İstanbul 2012, s. 167-205.
• VARLIK, Bülent, “Tanzimat ve Meşrutiyet Dergileri”, Tanzimat’tan Cumhuriyete Türkiye Ansiklopedisi, c. 1, İletişim Yayınları, İstanbul 1985, s. 112-125.