İLK OSMANLI SOSYALİSTLERİNDEN DR. REFİK NEVZAT VE SİYASİ FAALİYETLERİ

Year 2022, Volume: 22 Issue: 44, 227 - 244, 25.10.2022

Akif Çarkçı

Abstract

Meşrutiyet Döneminde Osmanlıcılık, Türkçülük ve İslâmcılıkla birlikte var olan
akımlardan biri de Sosyalizmdir. Özellikle İştirakçi Hilmi’nin liderliğinde siyasallaşan ve
İştirak Dergisi etrafından fikirlerini yaymaya çalışan akımın Osmanlı’daki adı “İştirakiyyun”
olarak bilinmektedir. İştirakçi Hilmi liderliğinde başlatılan hareket daha sonra Osmanlı
Sosyalist Fırkası olarak örgütlenmiş ancak diğer Meşrutiyet dönemi akımları olan İslâmcılık,
Türkçülük ve Osmanlıcılık kadar etkili olamamış, yeteri kadar ilgi görmemiştir. İştirakçi
Hilmi yanında Osmanlı’nın son döneminde kendisini sosyalist çizgide konumlandıran
hatta kendisini “ilk Osmanlı sosyalisti” olarak tanımlayan önemli bir diğer isim ise Dr.
Refik Nevzat’tır. Beşeriyet isimli yayın organı ile sosyalist düşünceye hizmet eden Dr.
Refik Nevzat Paris’te Osmanlı Sosyalist Fırkasının bir şubesini de açmıştır. 1900’lü yılların
başlarında Türkiye Sosyalist Fırkasının faaliyetlerine katılan Dr. Refik Nevzat, 1919’da bu
partinin İstanbul adayı olmuş, ancak ciddi bir siyasi başarı yakalayamamıştır. Bu çalışmada
Osmanlı’da sosyalist akımın ortaya çıkışıyla birlikte Dr. Refik Nevzat’ın sosyalist akıma
katkıları ve yürüttüğü faaliyetler konu edilmiş, ilk Osmanlı sosyalistlerinden Dr. Refik
Nevzat’ın fikri ve siyasi biyografisi incelenmiştir.

Keywords

Sosyalizm, Osmanlı’da Sosyalizm, Dr. Refik Nevzat, Beşeriyet

ONE OF THE FIRST OTTOMAN SOCIALISTS DR. REFİK NEVZAT AND ITS POLITICAL ACTIVITIES

Abstract

One of the movements that coexisted with Ottomanism, Turkism and Islamism
during the Constitutional Monarchy is socialism. The name of the movement, which became
politicized under the leadership of İştirakçi Hilmi and which tried to spread its ideas around
İştirak Magazine, is known as “İştirakiyyun” in Ottoman Empire. The movement, which was
initiated under the leadership of participant Hilmi, was later organized as the Ottoman Socialist
Party, but did not attract as much attention as Islamism, Turkism and Ottomanism, which
were other Constitutional period movements. Another important name who, together with his
associate Hilmi, defined himself in a socialist line in the last period of the Ottoman Empire and
even defined himself as the first Ottoman socialist is Dr. Refik Nevzat. Serving the socialist
thought with his publication called Beşeriyet, Dr. Refik Nevzat also opened a branch of the
Ottoman Socialist Party in Paris. In early 1900’s, Dr. Refik Nevzat participated in the activities
of the Socialist Party and became the party’s candidate for Istanbul in 1919, but did not catch
a political success. In this study, with the emergence of the socialist movement in the Ottoman
Empire, Dr. Refik Nevzat’s contributions to socialist thought and the activities he carried out
were discussed, and idea and political biography of Dr. Refik Nevzat has been examined.

Keywords

Socialism, Socialism in the Ottoman Empire, Dr. Refik Nevzat, Beşeriyet

References

• Başbakanlık Osmanlı Arşivi, DH. MKT, 810/58, 17 Ocak 1904.
• Ahenk, 10 Eylül 1908
• Ahenk, 29 Eylül 1908.
• Aydınlık, 1921, 1 Kasım
• Beşeriyet, 1911, 15 Eylül
• Cumhuriyet, 1953, 14 Ağustos
• Hürriyet, 1953, 14 Ağustos
• İttihad, 1908, 11 Teşrin-i Sani
• Milliyet, 1986, 11 Şubat
• BEYAZ, Cenk, Dersaadette Bir Sosyalist: Parvus Efendi, Ötüken Neşriyat. İstanbul, 2013.
• BİRİNCİ, ALİ. “Dr. Refik Nevzat”, Yapıtları ve Yaşamlarıyla Osmanlılar Ansiklopedisi, C.2, Yapı Kredi Yayınları. İstanbul, 1999.
• CRESWELL, John. W, Nitel Araştırma Yöntemleri, Siyasal Kitabevi, Ankara, 2013
• ÇAPANOĞLU, Münir Süleyman, Türkiyede sosyalizm hareketleri ve sosyalist Hilmi, Pınar Yayınevi, İstanbul, 1964
• ERDEM, Hamit, Osmanl HYPERLINK “http://www.kitapgalerisi.com/Osmanli- Sosyalist-Firkasi-ve-istirakci-Hilmi_157289.html?search=i%FEtirak%E7i%20 h”ı Sosyalist Fırkası ve İştirak “http://www.kitapgalerisi.com/Osmanli- Sosyalist-Firkasi-ve-istirakci-Hilmi_157289.html?search=i%FEtirak%E7i%20 h”çi Hilmi, Sel Yayıncılık, İstanbul, 2012.
• GÖRGÜN, Hilal, “Sosyalizm”, İslâm Ansiklopedisi (C.37), Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, İstanbul, 2009.
• GÜRSOY, Selçuk, Osmanlı Sosyalist Fırkası ve Yayınları, İletişim Yayınları, İstanbul, 2013.
• HAUPT, George-Dumont, Paul, Osmanlı İmparatorluğunda Sosyalist Hareketler, Gözlem Yayınları, İstanbul,1977.
• NESİN, Aziz, Bir Sürgünün Anıları, Nesin Vakfı Yayınları, İstanbul, 1994
• ÖZCAN, Ömer, Türkçüler, Dergâh Yayınları, İstanbul, 2020
• “Dr. Refik Nevzat”, Milliyet Büyük Larousse Sözlük ve Ansiklopedisi, C.19), İstanbul, 1986
• Dr. Refik Nevzat, Siyaset-i Hazıra-i Meş’ume, Paris, 1911.
• SOMAR, Ziya, Bir Şehrin Ve Bir Adamın Tarihi Tevfik Nevzat, Ahenk Matbaası, İzmir, 1948.
• ŞİMŞEK, Hasan. Yıldırım A, Sosyal Bilimlerde Nitel Araştırma Yöntemleri, Seçkin Yayıncılık, Ankara, 2008.
• TUNÇAY, Mete, Türkiye’de Sol Akımlar 1908-1925, BDS Yayınları, İstanbul, 1991.
• TUNÇAY, Mete. Ve Zürcher Erich.V, Osmanlı İmparatorluğunda Sosyalizm ve Milliyetçilik,: İletişim Yayınları, İstanbul, 2021.
• TUNÇAY, Mete, Türkiye’de Sol Akımlar-I (1908-1925), BDS Yayınları, İstanbul, 2000.
• TUNAYA, Tarık Zafer, Türkiye’de Siyasal Partiler, C.1, Hürriyet Vakfı Yayınları, İstanbul, 1984.
• TEVETOĞLU, Fethi, Türkiye’de Sosyalist ve Komünist Faaliyetler (1910-1960), Ayyıldız Matbaası, Ankara, 1967.
• TEBER, Serol, Mehmet, Reşat ve Nuri Beyler / Paris Komününde Üç Yurtsever Türk, De Yayınevi, İstanbul, 1986.
• AYDAR, Ö. Osmanlı Devleti’nde İlk Sosyalizm Tartışmaları ve İlk Sosyalist Örgütlenmeler, V. European Conference on Social and Behavioral Sciences, St Petersburg. (2014, September 11-14).
• DURGUN, Hatice, “II. Meşrutiyet Döneminde Osmanlı İmparatorluğu’nda Görülen Sosyalist Faaliyetler (1908-1914)”. Türk Yurdu Dergisi, S.293, 2012, ss.30-36.
• ÖZDİLLİ, Mesude Sezer, 1908 Seçimlerinde Tanin’in Seçim Kampanyası, Vakanüvis- Uluslararası Tarih Araştırmaları Dergisi/ International Journal of Historical Researches, Yıl/Vol. 4, Sayı/No. 1, Bahar/Spring 2019, ss.266-317.
• Paris’te Bulunan Türk Tıb Üstadlarından Bay Dr. Dr. Refik Nevzat, Yeni Adam, Sayı 60, 21. 2. 1935, ss.15-16.
• Şemseddin Sami, “Sosyalizm İştirak-ı Emval”, Tercüman-ı Şark Gazetesi, 10 Haziran 1878.
• TOROS, Taha, Paris’te 50 Yıl Doktorluk Yapan Bir Jöntürk: Dr. Refik Nevzat, Tarih ve Toplum Dergisi, S.126, 1994, ss.23-26.
• TEKİN, Yusuf, Türkiye’de İlk Sosyalist Hareket “İştirak Çevresi”nin Sosyalizm Anlayışı Üzerine Bir Değerlendirme”, Ankara Üniversitesi SBF Dergisi, Ocak, 2002, (57-4), ss. 171-184.
• YOLCU, Cengiz. Beşeriyet Gazetesi ve Dr. Dr. Refik Nevzat, Müteferrika, Güz, 2011/2, S.40, ss.117-193.
• AY, T. Unutulmuş Yazarlar 27, http://www.kalabalikcadde.com/unutulmusyazarlar- HYPERLINK “http://www.kalabalikcadde.com/unutulmusyazarlar- 27/”27 HYPERLINK “http://www.kalabalikcadde.com/ unutulmus-yazarlar-27/”/, 16.03.2021
• BOZKURT, M. Osmanlı’da islam ve sosyalizm tartışmaları (I), https://haber.sol.org.tr/yazarlar/mehmet-bozkurt/osmanlida-islamve- sosyalizm-tartismalari-i- HYPERLINK “https://haber.sol.org. tr/yazarlar/mehmet-bozkurt/osmanlida-islam-ve-sosyalizmtartismalari- i-126457”126457
• HOCAOĞLU, Baran, İkinci Meşrutiyet Dönemi Siyasal Yaşamında İktidar Ve Muhalefet İlişkileri (Yayınlanmamış Y.L. Tezi), Dokuz Eylül Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, İzmir, 2008.
• ÖZKUL, Ömer. Faruk. İttihat ve Terakki Cemiyeti ve Türkiye’de Sol Hareketler, (Yayınlanmamış Y.L. Tezi), Pamukkale Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Denizli, 2019.
• YILDIRIM, Kadir, Osmanlı Çalışma Hayatında İşçi Örgütlenmesi ve İşçi Hareketlerinin Gelişimi (1870-1922), (Yayınlanmamış Doktora Tezi), İstanbul Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, İstanbul, 2015.