İsm-i Mevsûl’ün “Allah” Lafza-i Celâliyle Birlikte Kullanımı Bağlamında Kur’ânî Hitabın Belagati

Yıl 2022, Cilt: 22 Sayı: 1, 81 - 99, 30.06.2022

Abdelkarim Amın Mohamed Solıman

https://doi.org/10.30627/cuilah.1021954

Öz

Bu çalışma, Kur’ân’ın “Allah” lafza-i celâliyle ilgili hitabını inceleyerek, Allah’ın vahdaniyetini ispatlama konusunda, Kur’ânî hitabın belagati üzerine uygulamalı araştırma yapmayı amaçlamaktadır. Çalışma, Allah’ın kendi zatına yönelik, İsm-i Mevsûl ile irtibatlı hitabı üzerine yoğunlaşmıştır. Zira İsm-i Mevsûl, bu hitabın alıcılarına uygun, aynı zamanda siyakla ve konuyla da uyumlu olan tahsis, tafsil ve tekide ait belâğî bir delalete sahiptir. Çalışmamız yedi bölümden oluşmaktadır: İsm-i Mevsûl’ün belagati, İsm-i Mevsûl’ün ‘‘Allah’’ lafza-i celâlinin haberi olarak gelmesi, İsm-i Mevsûl’ün mahzuf olan “Allah” lafza-i celâlinin yerine fail konumunda gelmesi, İsm-i Mevsûl’ün mahzuf olan “Allah” lafza-i celâlinin yerine mefulün bih olarak gelmesi, İsm-i Mevsûl’ün lafza-i celâlin yerine bedel olarak gelmesi, İsm-i Mevsûl’ün mahzuf olan “Allah” lafza-i celâlinin yerine müstesna olarak gelmesi, ve İsm-i Mevsûl’ün mahzuf olan “Allah” lafza-i celâlinin yerine mecrûr olarak gelmesi ele alınmıştır.

Anahtar Kelimeler

Belagat, Arab Dili, İsm-i Mevsûl, Kur’ân, Hitap.

The eloquence of the Qur’anic discourse in the use of the connected noun with the name of His Majesty

Öz

This study seeks an applied research on the eloquence of the Qur’anic discourse in God’s discourse about himself, which is associated with the relative pronoun; This is due to the specific, detailed, and emphatic rhetorical significance of the connected noun that suits the recipients of this discourse and suits the context and topic. The study has adopted linguistic approaches in its analyses.
The study came in an introduction and seven chapters: the first is the rhetoric of the relative noun, the second is the relative noun in the predicate place of the word majesty, the third is the plural noun in the subject of the omitted word (God), and the fourth is the accusative noun for the omitted word majesty (Allah) and the omitted raw noun. The relative plural is in place of the word majesty, the sixth is the relative noun excluding the omitted place of the word majesty (Allah), and the seventh is the plural noun in place of the omitted word majesty (Allah).

Anahtar Kelimeler

Arabic, Rhetoric, The Relative Noun, Rhetoric the Qur, Discourse

بلاغة الخطاب القرآني في استعمال الاسم الموصول مع لفظ الجلالة الله

Öz

تسعى هذه الدراسةُ للبحث التطبيقيِّ عن بلاغة الخطاب القرآنيِّ في إثبات وحدانيَّة الله من خلال دراسة خطاب القرآن عن اسم الجلالة (الله)، وقد اقتصرت الدِّراسةُ على خطاب الله عن نفسه الذي ارتبط بالاسم الموصول؛ وذلك لِـمَا يحمله الاسم الموصول من دلالة بلاغيَّة تخصيصيَّة، وتفصيليَّة، وتأكيديَّة تناسب المتلقين لهذا الخطاب وتناسب السياق والموضوع، وقد اعتمدت الدِّراسةُ المناهجَ اللُّغويَّةَ في تحليلاتها. جاءت الدِّراسةُ في مقدِّمةٍ وسبعة مباحث: الأوَّل بلاغةُ الاسمِ الموصول، والثاني الاسمُ الموصول في محلِّ خبرٍ للفظ الجلالة، والثالثُ الاسمُ الموصولُ في محلِّ فاعلٍ للفظ الجلالة (الله) المحذوف، والرابعُ الاسمُ الموصولُ في محلِّ مفعولٍ به للفظ الجلالة (الله) المحذوف، والخامسُ الاسمُ الموصولُ في محلِّ بدلٍ من لفظ الجلالة، السادسُ الاسمُ الموصول مستثنى محل لفظ الجلالة (الله) المحذوف، والسابعُ الاسمَ الموصول مجرور محل لفظ الجلالة (الله) المحذوف.

Anahtar Kelimeler

الخطاب, القرآن, الاسم الموصول, بلاغة, اللغة العربية

Kaynakça

• Âlûsî, Ebü’l-Meâlî Cemâlüddîn Mahmûd Şükrî b. Abdillâh b. Mahmûd el-Âlûsî, Rûḥu’l-Meʿânî fî Tefsîri’l-Ḳurʾân ve’S-sebʿi’l-Mesânî. Beyrut: Dāru İhyâi’t-Türâsil-Arabî, Tarihsiz.
• Bağdâdî. et-Tibyân fî iʿrâbi’l-Ḳurʾân,Tahkik. Muhammed Ali el-Bicâvî. Beyrut: Dāru’l-cîl, 2. baskı, 1987.
• Bikāî, Ebü’l-Hasen Burhânüddîn İbrâhîm b. Ömer b. Hasen er-Rubât el-Hırbevî el-Bikāî. Naẓmü’d-dürer fî tenâsübi’l-âyât ve’s-süver. Kahire: Daru'l-Kitâbi'l-İslâmî, Tarihsiz.
• el-Cürcânî, Ebû Bekr Abdülkāhir b. Abdirrahmân b. Muhammed el-Cürcânî. Esrârü’l-Belâga. Tahkik. Mahmût Muhammed Şâkir. Kahire: Cedde: Dāru’l-Medenî, Tsz.
• ed-Derviş, Muhiyid-din. İʿrâbü’l-kurânil-kerim ve beyênüh. Hims: Dāru’l-İrşâd liş-Şuûnil-Câmiyye, 7. Baskı
• Ebu's-Su'ûd, Muhammed b. Muhammed el-Emâdiy. İrşâdü’l-ʿaḳli’s-selîm ilâ mezâya’l-Kitâbi’l-Kerîm. Kahire: Dāru'l-Mushaf, DT
• el-Ezherî, Ebü'l-Velîd Zeynüddîn Hâlid b. Abdillâh b. Ebî Bekr el-Vakkād el-Ezherî, Şerḥu’ṭ-ṭasrîh Ale et-Tavdîh. Beyrut: Dāru’l-Kutubi’l-ʿİlmiyye, 2. Baskı, 2006.
• İbn Akīl, Ebû Muhammed Bahâüddîn Abdullah b. Abdirrahmân b. Abdillâh b. Akīl el-Hemedânî. Şerḥu Elfiyyeti İbn Mâlik. Tahkik. Muhammed Muhiyid-Din Abdul-Hamid. el-Kahire: Dārut-Türâs, 20 .Baskı, 1400-1980.
• İbn Âşûr, Muhammed et-Tâhir b. Muhammed b. Muhammed. et-Taḥrîr ve’t-Tenvîr. Tunus: Dāru Sihnûn, DT.
• İbn Cerîr et-Taberî, Ebû Ca‘fer Muhammed b. Cerîr b. Yezîd el-Âmülî et-Taberî el-Bağdâdî. Câmiʿu’l-beyân ʿan teʾvîli âyi’l-Ḳurʾân. Tahkik. Mahmût Muhammed Şâkir. Mısır: Daru'l-Meârif, 2. baskı. 1969.
• İbn Hişâm, Ebû Muhammed Cemâlüddîn Abdullāh b. Yûsuf b. Ahmed b. Abdillâh b. Hişâm el-Ensârî el-Mısrî. Muġni’l-lebîb. Tahkik. Mezin’l- Mübârak ve Muhammed Ali Hamdullah. Dimaşk: Dāru’l Fikr, 1. Baskı, 1384-1964.
• İbn Yaîş, Ebü’l-Bekā Muvaffakuddîn Yaîş b. Alî b. Yaîş b. Muhammed el-Esedî el-Halebî, Şerḥu’l-Mufaṣṣal, Beyrut: Âlemû’l-kutûb, Kahire: el-Motnebbî.
• İbnü’l-Esîr, Ebü’l-Feth Ziyâüddîn Nasrullāh b. Muhammed b. Muhammed eş-Şeybânî el-Cezerî. el-Mes̱elü’s-sâʾir fî edebi’l-kâtib ve’ş-şâʿir. Tahkik. Muhammed Muhittin Abdulhamit, Beyrut: el-Mektebetu'l-Eseriyye, 1990
• İbrahim, Dusukî. Havêtîmu’l-Âyêt Dirâsetün Üslubiyye. Kahire: Dâru’l-yakîn, 1. Baskı, 2016.
• Kurtubî, Ebû Abdillâh Muhammed b. Ahmed b. Ebî Bekr b. Ferh. el-Câmiʿ li-Aḥkâmi’l-Ḳurʾân. Tab‘etü Dâru’l-kutubi’l-mısriyye. Dâru’l-kâtibi’l-‘arabî, 1967.
• Osman, Muhammed Hasan. İʿrâbü’l--Kurân-i ve Beyânü Meânî, Kahire: Dâru’r-Risâle, 1. Baskı, 1423-2002.
• er-Radî, Necmü’l-eimme Radıyyüddîn Muhammed b. el-Hasen el-Esterâbâdî el-Garavî es-Semnâkî. Şerḥu’l-Kâfiye. Tahkik. Yusuf Hasan Ömer. Bingazi: Menşurat Câmiati Kân Yunus, 2 .Baskı, 1996.
• er-Râgıb el-İsfahânî, Ebü’l-Kāsım Hüseyn b. Muhammed b. el-Mufaddal er-Râgıb el-İsfahânî, Müfredâtü elfâẓi’l-Ḳurʾân. Tahkik. Safvên Adnân Dâvudî. Dimaşk, Dāru’l-Kalem, 4. Baskıi, 1430- 2009.
• er-Râzî, Ebû Abdillâh (Ebü’l-Fazl) Fahrüddîn Muhammed b. Ömer b. Hüseyn er-Râzî et-Taberistânî. Mefâtîḥu’l-ġayb, et-Tefsîrü’l-kebîr. Tehran: Daru'l-Kutubi'l-Ilmiyye, 2. baskı, DT.
• er-Râzî, Ebû Abdillâh (Ebü’l-Fazl) Fahrüddîn Muhammed b. Ömer b. Hüseyn er-Râzî et-Taberistânî. Nihâyetü’l-îcâz fî dirâyeti’l-iʿcâz. Tahkik: Nasrullah Hacımüftüoğlu. Beyrut: Dāru Sâdır, 1.baskı, 2004.
• Salih, Behcet Abdi’l-Vahid. el- İʿrâbü’l- Mufessel likitabi’l-Llahi’l-Murattel. Dāru’l fikri lin-Neşr ve Tevzi, 1. Baskı.
• es-Sekkâkî, Ebû Ya‘kūb. Miftâḥu’l-ʿulûm, Tahkik. Abdülhamîd Hindâvî. Beyrut: Dāru’l-Kutubi’l-ʿİlmiyye, 1. baskı 2000.
• Süyûtî, Ebü’l-Fazl Celâlüddîn Abdurrahmân b. Ebî Bekr b. Muhammed el-Hudayrî es-Süyûtî eş-Şâfiî. Mükterenü el-AKrân fi İcâzil-Kurân. Tahkik. Ahmed Şemsid-Din. Beyrut: Dāru’l-Kutubi’l-ʿİlmiyye, 1.Baskı, 1408-1988
• eş-Şemsên, İbrahim. Dürûsün fil-İlimi’es-Sarf. Mektebetü’er-Ruşd, 3.Baskı, 1425-2004.
• et-Tuncî, Ebu Muhammed, el-Mucemu el-Mufassal fi el-Edeb, Beyrut: Dāru’l-Kutubi’l-ʿİlmiyye, 3. Baskı, 1419-1999.
• Vâhidî, Ebü’l-Hasen Alî b. Ahmed b. Muhammed en-Nîsâbûrî. Esbâbü’n-nüzûl. Tahkik. Kemal besyûnî Zeglûl. Beyrut: Dāru’l-Kutubi’l-ʿİlmiyye, 1.Baskı, 1408-1988.
• Yakut, Mahmut Süleyman. İʿrâbi’l-Ḳurʾânil-Kerîm. el- İskenderiyye: Dârü’l-Mârife el- Camiyye, T.Y
• ez-Zeccâc, Ebû İshâk İbrâhîm b. es-Serî b. Sehl ez-Zeccâc el-Bağdâdî. Meʿâni’l-Ḳurʾân ve iʿrâbüh. Tahkik: Abdülcelîl Abduh Şelebî. Beyrut: Âlemü’l-kutub, 1988.
• ez-Zemahşerî, Ebü’l-Kāsım Mahmûd b. Ömer b. Muhammed el-Hârizmî ez-Zemahşerî. el-Keşşâf ʿan ḥaḳāʾiḳı ġavâmiżi’t-tenzîl ve ʿuyûni’l-eḳāvîl fî vücûhi’t-teʾvîl. Kahire: Mektebetu'l-Halbî, Son baskı, 1966.
• ez-Zerkeşî, Ebû Abdillâh Bedrüddîn Muhammed b. Bahâdır b. Abdillâh et-Türkî el-Mısrî el-Minhâcî ez-Zerkeşî eş-Şâfiî. el-Burhân fî ʿulûmi’l-Ḳurʾân. Tahkik. Muhamed Ebulfazl Ibrahim. Beyrut: Dâru'l-Me'rife, 2. Baskı.