BATMAN-KURİKİ HÖYÜK: YUKARI DİCLE VADİSİ’NDE KÜÇÜK BİR YERLEŞİM

Year 2019, Volume: 28 Issue: 2, 1 - 17, 15.10.2019

Elif Genç

https://doi.org/10.35379/cusosbil.556866

Cited By: 2

Abstract

Bu çalışma, Ilısu Barajı ve HES Projesi kapsamında
kazısı yapılan Kuriki Höyük yerleşimi ile ilgili genel sonuçları içermektedir.
Kuriki Höyük, Batman Çayı’nın doğu yakasında ve Batman Çayı’nın Dicle Nehri’ne
kavuştuğu noktada yer almaktadır. Yerleşme birbirine yaklaşık 70 m mesafede
bulunan iki küçük tepeden oluşur (Kuriki Höyük 1 ve 2). Yedi yıl süren kazılar,
yerleşimin Geç Kalkolitik Dönem’den MS 1. bin yıla kadar ara kesintilerle devam
ettiğini ortaya koymuştur. MÖ 4. binyıla kadar geriye giden en eski yerleşim,
Kuriki Höyük 1’de saptanmış ve yerleşimin MÖ 3. binyılın başlarına kadar devam
ettiği anlaşılmıştır. Uzun bir aradan sonra, MÖ 2. binyılın ikinci yarısında tekrar
iskân edilmiş, Demir Çağı’nda yerleşim alanı her iki höyüğü kapsayacak şekilde
genişlemiş, mezarlık alanı da bu dönemde kullanılmaya başlanmıştır. Hellenistik
Dönem ve sonrasına ait kalıntılar tarımsal faaliyetler nedeniyle büyük oranda
zarar görmüştür. Ancak, Kuriki Höyük 1’de MÖ 1. binin sonları ile MS 1. binin
başları arasında kullanıldığı düşünülen büyük bir yapı grubu günümüze kadar
korunagelmiştir. İki katlı olduğu düşünülen bina ve depo odası nehrin
kolaylıkla görülebildiği stratejik bir noktaya konumlandırılmıştır. Kuriki
Höyük, Yukarı Dicle Vadisi yerleşim yerleri ile paralel bir kültürü
yansıtmakta, yerel unsurlarla birlikte bölgedeki siyasi değişimlerin izlerini
barındıran küçük bir yerleşim görüntüsü çizmektedir.

Keywords

Güneydoğu Anadolu, Yukarı Dicle Vadisi, Ilısu Barajı, Kuriki Höyük, Geç Kalkolitik Dönem, Demir Çağı

References

• Açıkkol Yıldırım, A. - Gözlük Kırmızıoğlu, P. - Genç, E. (2014), “Kuriki Höyük İskeletleri”, 29 Arkeometri Sonuçları Toplantısı: 203-215.
• Algaze, G. (1989), “A New Frontier: First Results of the Tigris-Euphrates Archaeological Reconnaissance Project, 1988”, Journal of Near Eastern Studies 48 (4): 241-281.
• Algaze, G. – Evins, M.A. – Ingraham, M.L – Marfoe, L.- Yener, K.A. (1990), Town and Country in Southeast Anatolia, Vol.II: The Stratigraphic Sequence at Kurban Höyük, OIP 110, Chicago, Illınois.
• Algaze, G. – Breuninger, R. – Lightfoot, C. – Rosenberg, M. (1991), “The Tigris-Euphrates Archaeological Reconnaissance Project: A Preliminary Report of the 1989-1990 Seasons”, Anatolica XVII: 175-239.
• Anastasio, S. (2007), Das Obere Habur-tal in der Jazira Zwischen dem 13. und 5.Jh. V.Chr. Die Keramik des Projektes Prospection Archéologique du Haut-Khabur Occidental (Syrie du N.E.), Firenze.
• Balossi Restelli, F. (2006), “The local Late Chalcolithic (LC3) occupation at Zeytinli Bahçe (Birecik, Şanli-Urfa):the ceramic production”, Anatolian Studies 56: 17-46.
• Barın, G. (2009), “Batman ve Yöresinin Arkeolojik Geçmişi Üzerine Gözlemler” I. Uluslararası Batman ve Çevresi Tarihi ve Kültürü Sempozyumu, Bildiriler I (edts. S.Cöhce-A.Çevik), İstanbul: 50-62.
• Barın, G. – Akın, E. – Şahin, F.S. (2004), “Ilısu Klasik Yüzey Araştırmaları 2002” 21. Araştırma Sonuçları Toplantısı (1): 127-138.
• Bartl, K. (1995), “Some Remarks on Early Iron Age in Eastern Anatolia” Anatolica XXI: 205-212.
• Berlin, A. (1997), “The Plain Ware” Tell Anafa II,i, The Hellenistic and Roman Pottery, (edt.S.C.Herbert): 1-246.
• Braidwood, R. – Braidwood, L. (1960), Excavations in the Plain of Antioch I, OIP LXI Chicago, Illinois.
• Christensen, A.P. – Johansen, C.F. (1971), HAMA, Fouilles et Recherches 1931-1938, III2, Les Poteries Hellénistiques et les Terres Sigillées Orientales.
• Clarke, J. – Brooks, N. – Banning, E.B. - Bar-Matthews, M. vd. (2016), “Climatic changes and social transformations in the Near East and North Africa during the ‘long’ 4th millennium BC: A comparative study of environmental and archaeological evidence”, Quaternary Science Reviews 136: 96-121.
• Connan, J. – Evershed, R.P. – Biek, L. – Eglinton, G. (1999), “Use and Trade of Bitumen in Antiquity and Prehistory: Molecular Archaeology Reveals Secrets of Past Civilizations (and Discussion)”, Philosophical Transactions: Biological Sciences 354 (1379), Molecular Information and Prehistory (Jan.29): 33-50.
• Connan, J. – Kozbe, G. – Kavak, O. – Zumberge, J. – Imbus, K. (2013), “The bituminous mixtures of Kavuşan Höyük (SE Turkey) from the end of the 3rd millennium (2000 B.C.) to the Medieval period (AD 14th century):Composition and origin”, Organic Geochemisty 54: 2-18.
• Creekmore, A. (2007), “The Upper Tigris Archaeological Research Project (UTARP):A Summary and Synthesis of the Late Chalcolithic and Early Bronze Age Remains from the First Three Seasons at Kenan Tepe”, Anatolica XXXIII: 75-128.
• Çakan, H. – Genç, E. – Kavak, S. – Aslan, F. (2014), “Kuriki Höyük (Batman) Kazısında Ortaya Çıkarılan Silonun Arkeobotaniksel Yönden Değerlendirilmesi”, 29. Arkeometri Sonuçları Toplantısı: 107-114.
• D’Agostino, A. – Genç, E. (2018), “A small settlement at the confluence of the Batman and Tigris rivers (SE Turkey): Kuriki Höyük and the evidence from the Late Iron Age to the Parthian period”, Anatolica XLIV: 1-42.
• Duistermaat, K. (2008), The Pots and Potters of Assyria, Technology and Organisation of Production, Ceramic Sequence and Vessel Function at Late Bronze Age Tell Sabi Abyad, Syria, Brepols.
• Esin, U. (1970), “Tepecik Kazısı 1968 Yılı Önraporu“, 1968 Yaz Çalışmaları, ODTÜ Keban Projesi Yayınları I, I: 147-172.
• Frangipane, M. (2004), Arslantepe, Alle Origini del Potere. Arslantepe, la collina die leoni, Milano.
• Frangipane, M. – Bucak, E. (2001),“1999 Yılı Zeytinlibahçe Höyük Kazı ve Araştırmaları“ Ilısu ve Kargamış Baraj Gölleri Altında Kalacak Arkeolojik ve Kültür Varlıklarını Kurtarma Projesi 1999 Yılı Çalışmaları (edts. N.Tuna-J.Öztürk-J.Velibeyoğlu): 65-131.
• Frangipane, M. - Di Nocera, G.M. – Siracusano, G. (2011), “Zeytinlibahçe (Urfa) Höyük’deki Araştırmalar:2002 Kazı Sezonu” Ilısu ve Kargamış Baraj Gölleri Altında Kalacak Arkeolojik ve Kültür Varlıklarını Kurtarma Projesi 2002 Yılı Çalışmaları (edts.N.Tuna-O.Doonan) Cilt I: 1-34.
• Genç, E. (2013), “Kuriki Höyük 2011 Yılı Kazısı”, 34.Kazı Sonuçları Toplantısı, (1): 229–240.
• Genç, E. (2016), “2014 Yılı Kuriki Höyük Kazısı”, 37. Kazı Sonuçları Toplantısı, (3): 165-182.
• Genç, E. (2017), “Kuriki Höyük’te Ele Geçen Bir Grup Yeni Assur Dönemi Silindir Mührü”, Samsat’tan Acemhöyük’e Eski Uygarlıkların İzinde Aliye Öztan’a Armağan/From Samosata to Acemhöyük Trailing the Ancient Civilisations Studies Presented to Honour of Aliye Öztan, (edt. S. Özkan, H. Hüryılmaz, A.Türker), İzmir: 121-128.
• Genç, E. – Valentini, S. - D’Agostino, A. (2011), “Kuriki Höyük 2009 Yılı Kazı Çalışması”, 32. Kazı Sonuçları Toplantısı, (1): 142-153.
• Genç, E. – Valentini, S. - D’Agostino, A. (2013), “Kuriki Höyük Archaeological Project 2010, A Preliminary Report”, 33. Kazı Sonuçları Toplantısı, (2): 463-479.
• Genç, E. – Yıldız Köse, B. – Köse, Ç. (2014), “2012 Yılı Kuriki Höyük Kazıları”, 35. Kazı Sonuçları Toplantısı, (1): 292-302.
• Genç, E. - Yıldız-Köse, B. – Köse, Ç. (2015), “2013 Yılı Kuriki Höyük Kazıları”, 36. Kazı Sonuçları Toplantısı, (1): 459 -474.
• Genç, E. – Yıldız Köse, B. (2017), “2015 Yılı Kuriki Höyük Kazısı”, 38. Kazı Sonuçları Toplantısı, (1): 279-292.
• Guarducci, G. – Laneri, N. (2010), “Hirbemerdon Tepe During the Iron Age Period:A case study in the Upper Tigris Region”, Anatolica XXXVI: 17-65.
• Hauptmann, H. (1976), “Norşun Tepe Kazıları, 1972”, Keban Projesi 1972 Çalışmaları, ODTÜ Keban Projesi Yayınları 1.5: 41-59.
• Helwing, B. (2012), “Late Chalcolithic Craft Tradition at the North-Eastern ‘Periphery’ of Mesopotamia: Potters vs. Smiths in the Southern Caucausus”, Origini XXXIV: 201-220.
• Hoh, M.R. (1981), “Die Keramik von Hassek Höyük”, Istanbuler Mitteilungen 31: 31-82.
• Karadoğan, S. - Kozbe, G. (2013), “Yukarı Dicle Havzasının (Batman-Bismil Arası) Jeomorfolojik Özellikleri ve Arkeolojik Yerleşme/Buluntu Yerlerinin Dönemler Boyunca Mekan Etkileşimleri”, Profesör Doktor İlhan Kayan’a Armağan (Edt. Prof. Dr. Ertuğ Öner), Ege Üniversitesi, Edebiyat Fakültesi Yayınları (181), Bornova: 539-564.
• Karg, N. (2002), “2000 Yılı Gre Dimse (Ilısu) Kazı Çalışmaları“, Ilısu ve Kargamış Baraj Gölleri Altında Kalacak Arkeolojik ve Kültür Varlıklarını Kurtarma Projesi 2000 Yılı Çalışmaları (edts.N.Tuna-J.Velibeyoğlu), Ankara: 699-722.
• Kavak, O. - Genç, E. - Connan, J. (2017), “Geç Kalkolitik Dönemden M.S. 1. Bin başlarına kadar (MÖ.4000—M.S.1000) Batman Kuriki Höyük’te Bulunmuş Bitüm Kalıntılarının Kökeni”, 32. Arkeometri Sonuçları Toplantısı: 27-41.
• Konyar, E. (2005), “Grooved Pottery of the Lake Van Basin:A Stratigraphical and Chronological Assesment”, Colloquium Anatolicum/Anadolu Sohbetleri IV: 105-128.
• Kozbe, G. (2006), “Çanak Çömlek Gelenekleri Işığında Geç Tunç Çağı Sonundan Geç Demir Çağı Sonuna dek Yukarı Dicle Bölgesi’nde Assur Varlığı”, Hayat Erkanal’a Armağan: Kültürlerin Yansıması, (edts. A.Erkanal-Öktü-E.Özgen ve diğ.), (2006), İstanbul: 496-509.
• Köroğlu, K. (1998), Üçtepe I, Yeni Kazı ve Yüzey Bulguları Işığında Diyarbakır/Üçtepe ve Çevresinin Yeni Assur Dönemi Tarihi Coğrafyası, TTKY. V-45, Ankara.
• Köroğlu, K. (2008), “Yukarı Dicle Bölgesinde Yeni Asur Krallığı sonrasına ilişkin kültürel değişimin tanımlanması: Geç Demir Çağı ve Hellenistik Dönem’in izleri”, Muhibbe Darga Armağanı (edts. T.Taner-A.Tibet-E.Konyar), İstanbul: 335-344.
• Kroll, S. (2005), “The Southern Urmia Basin in the Early Iron Age”, Iranica Antiqua XL: 65-85.
• Laflı, E. (2009), “Kaleler, Köprüler ve Yollar: İlkçağda Batman”, I. Uluslararası Batman ve Çevresi Tarihi ve Kültürü Sempozyumu, Bildiriler I (edts. S.Cöhce-A.Çevik), İstanbul: 184-188.
• Laneri, N. (2013), “Hirbemerdon Tepe Arkeolojik Projesi”, Ilısu Barajı ve Hes Projesi Arkeolojik Kazıları 2004-2008 Çalışmaları, (derl. Kültür Varlıkları ve Müzeler Genel Müdürlüğü- Diyarbakır Müzesi Müdürlüğü), Diyarbakır: 237-262.
• Laneri, N. - D’Agostino, A. – Schwartz, M. – Valentini, S. – Pappalardo, G. (2006), “A Preliminary Report of the Archaeological Excavations at Hirbemerdon Tepe, Southeastern Turkey, 2005”, Anatolica XXXII: 153-188.
• Laneri, N. – Schwartz, M. – Valentini, S. - D’Agostino, A. – Nannucci, S. (2009), “The Hirbemerdon Tepe Archaeological Report: The First Five Seasons of Archaeological Work at a Site in the Upper Tigris River Valley, Southearn Turkey”, Ancient Near Eastern Studies 46: 212-276.
• Mallowan, M.E.L. (1966), Nimrud and Its Remains Vol.I, London.
• Marro, C. (2010), “Where Did Late Chalcholithic Chaff-Faced Ware Originate? Cultural Dynamics in Anatolia and Transcaucasia at the Dawn of Urban Civilization (ca.4500-3500 BC)”, Paléorient 36 (2): 35-55.
• Matney, T. – Rainville, L. (2005), “Archaeological Investigations at Ziyaret Tepe 2003-2004”, Anatolica XXXI: 19-68.
• Matney, T. – Rainville, L. – Köroğlu, K. – Keskin, A. – Vorderstrasse, T. - Özkul Fındık, N. – Donkin, A. (2007), “Report on Excavations at Ziyaret Tepe, 2006 Season”, Anatolica XXXIII: 23-74.
• McMahon, A. (1996), “The Achaemenid-Hellenistic Occupation ant Hacınebi”, American Journal of Archeology 100 (2): 222-229.
• Moorey, P.R.S. (1980), Cemeteries of the First Millennium B.C. at Deve Höyük, near Carchemish, salvaged by T.E.Lawrence and C.L.Woolley in 1913, BAR International Series 87, Oxford.
• Oates, D. – Oates, J. (1993), “Excavations at Tell Brak 1992-93”, Iraq 55: 155-200.
• Oates, D. – Oates, J. – McDonald, H. (1997), Excavations at Tell Brak Vol.1:The Mitanni and Old Babylonian Periods, London.
• Ökse, A.T. – Görmüş, A. (2006), “Excavations at Salat Tepe in the Upper Tigris Region: Stratigraphical Sequence and Preliminary Results of the 2005-2006 Seasons”, Akkadica 127(2): 167-197.
• Ökse, A.T. – Görmüş, A. (2013), “Salat Tepe 2005-2008 Kazıları”, Ilısu Barajı ve Hes Projesi Arkeolojik Kazıları 2004-2008 Çalışmaları, (derl, Kültür Varlıkları ve Müzeler Genel Müdürlüğü- Diyarbakır Müzesi Müdürlüğü), Diyarbakır: 163-200.
• Ökse, A.T. –Alp, A.O. – Dağ, H.U. – Engin, A. – Görmüş, A. – Mustafaoğlu, G. (2001), “Salat Tepe 1999 Yüzey Araştırması”, Ilısu ve Kargamış Baraj Gölleri Altında Kalacak Arkeolojik ve Kültür Varlıklarını Kurtarma Projesi 1999 Yılı Çalışması, (edts.N.Tuna-J.Öztürk-J.Velibeyoğlu), ODTU-TAÇDAM, Ankara: 593-641.
• Ökse, A.T. – Erdoğan, N. – Görmüş, A. – Atay, E. (2014), Ilısu Barajı İnşaat Sahası Kurtarma Projesi I: Demir Çağı, Mardin.
• Parker, B.J. (1997), “The Northern Frontier of Assyria: An Archaeological Perspective” Assyria 1995 (edts. S.Parpola-R.M.Whiting), Helsinki: 217-244.
• Parker, B.J. (2001), The Mechanics of Empire, The Northern Frontier of Assyria as a Case Study in Imperial Dynamics, Helsinki.
• Parker, B.J. (2003), “Archaeological Manifestations of Empire:Assyria’s Imprint on Southeastern Anatolia”, American Journal of Archeology 107 (4): 525-557.
• Parker, B.J. – Creekmore, A. – Dodd, L.S. – Meegan, C. vd. (2003), “The Upper Tigris Archaeological Research Project (UTARP): a Preliminary Report from the 2001 Field Season”, Anatolica XXIX: 103-174.
• Pearce, J. (2000), “The Late Chalcolithic Sequence at Hacınebi Tepe, Turkey”, Chronologies Des Pays Du Caucase et de L’Euphrate Aux IVe-IIIe Millenaires, Actes du colloque d’Istanbul, 16-19 Décembre 1998 (edts. C.Marro-H.Hauptmann), Varia Anatolica XI: 115-143.
• Pedde, F. (2001), “Development and Expansion of Near Eastern Fibulae in the Iron Age”, Migration und Kulturtransfer. Der Wandel vorder-und Zentralasiatischer Kulturen im Umbruch vom 2.zum 1.vorchristlichen Jahrtausend, Akten des Internationalen Kolloquiums. Berlin, 23. bis 26 November 1999 (edts. R. Eichmann-H. Parzinger): 485-496.
• Pfälzner, P. (1995), Mittanische und Mittelassyrische Keramik. Eine Chronologische, Funktionale und Produktionsökonomische Analyse, Berlin.
• Pollock, S. – Coursey, C. (1995), “Ceramics from Hacınebi Tepe:Chronology and Connections”, Anatolica XXI: 101-141.
• Postgate, C. – Oates, D. – Oates, J. (1997), The Excavations at Tell al Rimah:The Pottery, Iraq Archaeological Reports 4, London.
• Pruβ, A. (2010), Die Amuq-Terrakotten, Untersuchungen zu den Terrakotta-Figuren des 2. und 1. Jahrstausends V.Chr. aus den Grabungen des Oriental Institute Chicago in der Amuq-Ebene, Subartu XXVI, Brepols.
• Pulhan, G. – Blaylock, S. (2013), “New Excavations at the Late Bronze Age and Iron Age Site of Gre Amer on the Garzan River, Batman Province”, Ancient Near Eastern Studies 42, Across the Border:Late Bronze-Iron Age Relations Between Syria and Anatolia (edt. K.A.Yener), İstanbul: 393-419.
• Sağlamtimur, H. – Kalkan, E. (2015), “Late Chalcolithic Potter Assemblage from Başur Höyük”, Arkeoloji Dergisi XX: 57-88.
• Schachner, A. (2003), “From the Bronze to the Iron Age: Identifying Changes in the Upper Tigris Region. The Case of Gricano”, Identifying Changes: The Transition from Bronze to Iron Ages in Anatolia and its Neighbouring Regions, (edts. B.Fischer-H.Genz-E.Jean-K.Köroğlu), Proceedings of the International Workshop İstanbul, (November 8-9, 2002): 151-163.
• Schachner, A. (2004), “2001 Yılı Giricano Kazıları”, Ilısu ve Kargamış Baraj Gölleri Altında Kalacak Arkeolojik ve Kültür Varlıklarını Kurtarma Projesi 2001 Yılı Çalışması, (edts. N.Tuna-J.Greenhalgh-J.Velibeyoğlu), ODTU-TAÇDAM, Ankara: 505-546.
• Schwartz, G.M. (1988), A Ceramic Chronology from Tell Leilan: Operation I, New Haven, London.
• Sevin, V. (1988), “Elazığ Yöresi Erken Demir Çağı ve Muşkiler Sorunu”, Höyük 1: 51-63.
• Şenyurt, S.Y. (2002), “Aşağı Salat 2000 Yılı Kazısı” Ilısu ve Kargamış Baraj Gölleri Altında Kalacak Arkeolojik ve Kültür Varlıklarını Kurtarma Projesi 2000 Yılı Çalışmaları (edts. N.Tuna-J.Velibeyoğlu), Ankara: 671-697.
• Tekin, H. (2004), “Hakemi Use 2001 Yılı Kazısı İlk Sonuçları”, Ilısu ve Kargamış Baraj Gölleri Altında Kalacak Arkeolojik ve Kültür Varlıklarını Kurtarma Projesi 2001 Yılı Çalışması, (edts. N.Tuna-J.Greenhalgh-J.Velibeyoğlu), ODTU-TAÇDAM, Ankara: 425-462.
• Waldbaum, J.C. (1983), Metalwork from Sardis: The Finds Through 1974, Cambridge.