Searching for Methods in Kassab Kereci's Nükethu'l-Qur'an: Especially for His Criticisms of Opposition Groups

Yıl 2022, Cilt: 22 Sayı: 2, 1153 - 1182, 30.09.2022

Fatma Yalnız

https://doi.org/10.33415/daad.1122913

Öz

In the history of Islam, ta'wil is a concept that expresses various groups' interpretations of the Qur'an. The descriptions of the different ways of ta'wil, which are right or wrong, indicate scholars’ efforts to seek a method. Kassâb al-Kerecî (d. 360/970?), who is among the scholars who were in search of a method, analyzed the interpretation styles of the groups he saw as oppositional in his Nüketü'l-Qur'an, showed which evidence they misused and which rules they violated. In this direction, the author has sometimes shown how different groups make the wrong ta'wil and which form of ta'wil is correct. In this context, our study has emerged from the basic assumption that there was a search for a method in tafsir in the classical period. In this direction, the article aims to prove that Kassâb al-Kerecî essentially puts forward a search for a method in the process of criticizing and analyzing the interpretations of the Qur'an by the groups he sees as oppositional in his work Nüketü'l-Kur’ân. Therefore, this study also expresses an objection to the thesis that the science of tafsir, which some researchers in the modern period claim, does not offer a method. In this context, the article aims to contribute to discussing the procedural problem in tafsir. Data, content analysis, and the explanatory approach used in qualitative research in social sciences were applied in our article study. As a result, it has been determined that factors led Kerecî to search for a method in tafsir. The main findings related to the search for method in tafsir can be mentioned as follows: On the axis of the groups that the author sees as opposition; It is seen that there are analyzes of traditional forms in cases such as ignoring the semantic field of the concepts, making mistakes in explaining the metaphor, ignoring the context of the text and violating the logical rules.

Anahtar Kelimeler

Tafsir, Qur, Kassâb al-Kerecî, Nüketü, Ta, Search for Method

Kassâb el-Kerecî’nin Nüketü’l-Kur’ân’ı: Muhalif Gördüğü Gruplara Eleştirileri Özelinde

Öz

İslam tarihinde te’vil, muhtelif grupların Kur’ân’ı yorumlamalarını ifade eden bir kavramdır. Ortaya konan farklı te’vîl yollarının, hangisinin doğru ya da yanlış olduğuna yönelik tarifler, alimlerin usûl arayışında olma çabalarının bir göstergesidir. Usûl arayışında olan alimler arasında bulunan Kassâb el-Kerecî (öl. 360/970[?]) Nüketü’l-Kur’ân’ında muhalif gördüğü grupların yorumlama biçimlerini tahlil etmiş, onların hangi delilleri hatalı kullandığını ve hangi kaideleri ihlal ettiklerini göstermiştir. Bu minvalde müellif kimi zaman farklı grupların nasıl yanlış te’vîl yaptığını kimi zaman ise hangi te’vîl biçiminin doğru olduğunu göstermiştir. Bu bağlamda makale çalışmamız, klasik dönemde tefsirde usûl arayışlarının mevcut olduğu temel varsayımından hareket etmektedir. Bu doğrultuda makalenin amacı, Kassâb el-Kerecî’nin Nüketü’l-Kur’ân adlı eserinde muhalif gördüğü grupların Kur’ân’ı yorumlama biçimlerini tenkit ve tahlil etme süreçlerinde esasen onun bir usûl arayışı ortaya koyduğunu ispat etmektir. Dolayısıyla bu çalışma, modern dönemde bazı araştırmacılar tarafından iddia edilen “tefsir ilminin bir usûl önermediği” tezine de bir itirazı ifade etmektedir. Bu bağlamda makale, tefsirde usûl problemi tartışmalarına bir nebze katkı sunmayı hedeflemektedir. Makale çalışmamızda sosyal bilimlerde nitel araştırmalarda kullanılan veri ve içerik analizine ve açıklayıcı yaklaşıma başvurulmuştur. Neticede Kerecî’yi tefsirde usûl arayışına sevk eden âmiller bulunduğu tespit edilmiştir. Tefsirde usûl arayışıyla ilgili temel bulgular temel olarak şu şekilde zikredilebilir: Müellifin muhalif gördüğü gruplar ekseninde; kavramların anlam alanının görmezden gelinmesi, mecâz’ı açıklamada hataya düşme, metnin bağlamını görmezden gelme ve mantık kaidelerini ihlal etme gibi olgularda formel biçimlere yönelik tahlillerinin bulunduğu görülmektedir.

Anahtar Kelimeler

Tefsir, Kur’ân, Kassâb el-Kerecî, Nüketü’l-Kur’ân, Te’vîl, Usûl Arayışı

Kaynakça

• Abdülcebbâr, Kadî el-Hemedânî. el-Muğnî fî Ebvâbi’t-Tevhîd ve’l-Adl. thk. Mahmud Muhammed el-Hudayri. 1-16 Cilt. el-Müessesetü’l-Mısrıyyetü’l-‘Âmme li’t-Te’lîf ve’l-Enbâ’ ve’n-Neşr, ts.
• Akk, Hâlid Abdurrahman. Usûlü’t-Tefsir ve Kavâiduh. Beyrut: Daru’n-Nefâis, 2. Basım, 1986.
• Albayrak, Halis. Kur’ân’ın Bütünlüğü Üzerine (Kur’ân’ın Kur’ân’la Tefsiri). İstanbul: Şule Yayınları, 2. Basım, 1993.
• Albayrak, Halis. Tefsir Usûlü-Yöntem Ana Konular İlkeler Teklifler. İstanbul: Şule Yayınları.
• Ali Galip, Gezgin. Tefsirde Semantik Metod ve Kur’ân’da ‘Kavm Kelimesinin Semantik Analizi. İstanbul: Ötüken Yay., 2002.
• Alvânî, Tâhâ Feyyâz Câbir el-. “Usûlü Fıkıh İlminin Gelişim Süreci Üzerine Düşünceler”. çev. Selahattin Kıyıca. Yüzüncü Yıl Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 3/3 (2000), 369-395.
• Aydın, İsmai̇l. “Hakikat ve Mecâz’ın Terimleşme Süreci”. İslami İlimler Dergisi 8/1 (2013), 23-30.
• Aydüz, Davut. Muhammed b.Ali el-Kerecî ve Nüketü’l-Kur’ân Adlı Eserinin Tahkik ve Tahlili. İstanbul: Marmara Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Doktora Tezi, 1992.
• Cerrahoğlu, İsmail. Tefsir Usûlü. Ankara: Diyanet Vakfı Yayınları, 1988.
• Çalışkan, İsmail. Siyasal Tefsirin Oluşum Süreci. Ankara: Ankara Okulu Yayınları, 2016.
• Çalışkan, İsmail. Tefsir Usûlü. Ankara: Ankara Okulu Yayınları, 2017.
• Çalışkan, İsmail. “Tefsirde Mâtürîdî’yi Keşfetmek: İman Maturidi ve Te’vilatu’l-Kur’ân’ının Tefsir İlmindeki Yeri”. Milel ve Nihal: İnanç, Kültür ve Mitoloji Araştırmaları Dergisi 7/2 (2010).
• Çiftçi, Adil. Nasıl Bir Sosyal Bilim: Temel Sorunlar ve Yaklaşımlar. Ankara: Ankara Okulu Yayınları, 2016.
• Demirci, Süleyman - Köseli, Murat. “İkincil Veri ve İçerik Analizi”. Sosyal Bilimlerde Araştırma Yöntemleri. ed. Kaan Böke. 320-364. İstanbul: Alfa yayınları, 2017.
• Ebû Zeyd, Nasr Hamid. el-İtticahu’l-Akli fi’t-Tefsir Dirasetu fi Kadiyyeti’l-Mecaz fi’l-Kur’ân İnde’l-Mu’tezile. Beyrut: el-Merkezu’s-Sekafi el-Arabi, 1996.
• Emin, Ahmed. Zuhrü’l-İslam. Mısır/ Kahire, 1962.
• Fîrûzâbâdî, Mecdüddin Muhammed b. Yakup el-. Kamus’il-Muhit. thk. Halil Memun Şiha. Beyrut, Lübnan: Daru’l- Marife, 2008.
• Gazâlî. Mihekku’n-Nazar. thk. Refik Acar. Beyrut, 1994.
• Gazâlî, Ebû Hamid Muhammed b. Muhammed et-Tûsî. Mekasidu’l-Felasife. Mısır: Süleyman ed-Dünya, 1961.
• Görener, İbrahim. “Türkçe’de Usûl Kelimesinin Kullanımı Hakkında Bir Değerlendirme: Tefsir Usûlü Örneği”. Bilig 27 (01 Aralık 2003), 179-199.
• Güven, Şahin. Çağdaş Tefsir Araştırmalarında Konulu Tefsir Metodu. İstanbul: Şura Yayınevi, 2001.
• Hanefi, Hasan. “Dilden Düşünceye”. çev. Abdullah Hacibeki̇roğlu. Mütefekkir 4/7 (30 Haziran 2017), 261-272.
• Hûlî, Emîn el-. Kur’ân Tefsirinde Yeni Bir Metod. çev. Mevlüt Güngör. İstanbul: Kur’ân Kitaplığı Yayınları, 1995.
• Izutsu, Toshihiko. Kur’ân’da Dini ve Ahlaki Kavramlar. çev. Selahattin Ayaz. İstanbul: Pınar Yayınları, 1997.
• İbn Cüzey, el-Kelbî Ebu’l-Kasım Muhammed b. Ahmed. et-Teshil li Ulûmi’l-Tenzîl. thk. Muhammed Salim Haşim. Beyrut-Lübnan: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1995.
• İbn Faris. Sahibu Fıkhi’l-Lugati’l-Arabîyye ve Mesaliha ve Süneni’l-Arabî fî kelâmîha. thk. Ömer Faruk Tabba‘. Beyrut: Daru Mektebetil-Arif, 1993.
• İbn Kuteybe. Te’vîlü Müşkili’l-Kur’ân. thk. Şemsuddin İbrahim. Beyrut: Daru’l-Kütübi’l-İlmiyye, ts.
• Kabakcı, Ersin. “Âyetler Arası Münasebet Meselesinin Tefsirlere Yansımasının Tarihî Kökenine Yönelik Bir Sorgulama: Tefsîru Mukâtil Örneği”. Tefsir Araştırmaları Dergisi IV/2 (2020).
• Karataş, Ali. “Rivayet ve Dirayet Kaynakları Açısından, Mâtürîdî’nin Te‘vîlâtü’l-Kur’ân’ı”. Ekev Akademik Dergisi 47 (2011).
• Kassâb el-Kerecî, Muhammed b. Ali. Nüketü’l-Kur’ân ed-Dâlletu Ale’l-Beyân fi Envai’l-Ulûm ve’l-Ahkâm. thk. et- Tüveycerî Ali b. Ğâzi. 1-4 Cilt. Suudi Arabistan: Dâru İbni Kayyime-Dâru İbn Affân, 2003.
• Kaya, Mehmet. “Kur’ân’ın Eleştirilen Yorum Biçimlerinin Ortak İfadesi: Tevil ve Çeşitleri”. Din Bilimleri Akademik Araştırma Dergisi 18/2 (2018), 123-165.
• Kâzerûnî. Haşiye. Kahire: Daru’l-Kütübi’l-Arabiyye, ts.
• Kehhâle, Ömer Ridâ. Mu’cemu’l-Müellifin Terâcimu Musannifi’l-Kütübi’l-Arabiyye. Dımeşk: Teracimu Musannifi’l-Kütübi’l-Arabîyye, 1957, 1-15.
• Keklik, Nihat. İslâm Mantık Tarihi ve Fârâbî Mantığı. İstanbul: İstanbül Üniversitesi Edebiyat Fakültesi, 1969.
• Kırca, Celal. İlimler ve Yorumlar Açısından Kur’ân’a Yönelişler. İstanbul: Tuğba Neşriyat, 1993.
• Kırca, Celal. “Mezhebi Tesfir Ekolü’nün Ortaya Çıkışı”. İslâm Araştırmaları Dergisi 1/5 (1987), 52-61.
• Köksal, Asım Cüneyd-Dönmez, İbrahim Kâfi. “Usûl-i Fıkh”. DİA. İstanbul, 2012.
• Matürûdî. Te’vilatu Ehli’s-Sünne. thk. Mervan Rıdvan. Beyrut-Lübnan, 2004.
• Mavil, Kılıç Aslan. Mâtürîdî Kelâmında Te’vil. Ankara: İsam Yayınları, 2017.
• Modern Exegesis. Cambridge: Cambridge University Press, 13. Basım, 2007.
• Mohammad, Abdulrahman Ali. en-Nüketü’d-Dâlle ‘Alâ’l-Beyân fî Envâ‘i’l-Ulûm ve’l-Ahkâm’ Eserinde Belagat
• Konuları. Kastamonu: Kastamonu Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2021.
• Müslim, Mustafa. Kur’ân Çalışmalarında Yöntem Konulu Tefsire Metodik Bir Yaklaşım. çev. Salih Özer. Ankara: Fecr Yayınları, 1993.
• Nasr Hâmid Ebû, Zeyd. “Tarihte ve Günümüzde ‘Kur’ân Te’vîli’ Sorunsalı”. çev. Ömer Özsoy. İslâm Araştırmaları Dergisi 9/1-2-3-4 (1996), 24-44.
• Öner, Necati. Klasik Mantık. Ankara: Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Yayınları, 6. Basım, 1991.
• Özdeş, Talip. Mâtürîdî’nin Tefsir Anlayışı. İstanbul: İnsan Yayınları, 2003.
• Özpilavcı, Ferruh. “Gazâlî’nin Mantık İlmini Meşrûlaştırmasının Mantık Tarihi Açısından Değerlendirilmesi”. İslâmî İlimler Dergisi 7/7 (2012). ‬
• Öztürk, Mustafa. Tefsirde Batınîlik ve Batınî Te’vil Geleneği. İstanbul: 2011, ts.
• Safedî, Salâhuddîn Halil b. Aybek es-. el-Vâfi bi’l-Vefeyât. thk. Muhammed b. Mahmud İbrahim b. Süleyman - Fıranz Steiner Verlag. Wiesbaden, 1970.
• Süyûtî, Celaleddin. Tabakatu’l-Huffâz. Kahire, 1973.
• Şahinoğlu, M. Nazif. “Te’vîl”. İslam Ansiklopedisi. 12/1/215-217, 1979.
• Şelebi, Ahmet. et-Tarihu’l-İslami vel-Hadaratu’l-İslamiyye. Kahire, 1963.
• Taylan, Necip. Mantık Tarihçesi ve Problemleri. İstanbul: M.Ü. İlahiyat Fakültesi Vakfı Yayınları, 1996.
• Tûfî, Süleyman b. Abdü’l-kâvî b. Abdi’l-Kerîm. el-İksîr fî Kavâ‘idi ‘İlmi’t-Tefsîr fî Usûli ve Kava‘idi Tefsiri’l-Kur’âni’l- Kerim. thk. Muhammed Osman. Lübnan: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 2009.
• Türcan, Selim. “Mecâz Teriminin Gelişim Sürecinde el-Ferrâ’nın Yeri”. Gazi Üniversitesi Çorum İlahiyat Fakültesi Dergisi 2/4 (30 Aralık 2003), 89-122.
• Watt, W. Montgomery. İslam Düşüncesinin Teşekkül Devri (THe Formative Period of Islamic Thought. çev. Ethem Ruhi Fığlalı. Ankara: Sarkaç yayınları, 4. Basım, 2010.
• Yalnız, Fatma. Tefsirde Usûl Arayışları -Erken ve Klasik Dönemin Karakteristik Metinleri Bağlamında-. Çorum: Hitit Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Doktora Tezi, 2021.
• Yılmaz, Saim. “Abbâsîlerin Siyasi Çöküş Dönemi Halifelerinden Kâhir-Billâh (320-322/932-934)”. İSTEM: İslâm San‘at, Tarih, Edebiyat ve Mûsikîsi Dergisi 6/12 (2008), 71-104.
• Yüksel, Muhammed Bahaeddin. Kur’ân’ı Farklı Anlama ve Nedenleri. Ankara: Ankara Okulu Yayınları, 2017.
• Zehebî, Şemsuddîn Muhammed b. Ahmed b. Osman. Siyeru A‘lâmi’n-Nübelâ. thk. Şuayb el-Arnaût. I-XXIII Cilt. Beyrut, 1413.
• Zehebî, Şemsuddîn Muhammed b. Ahmed b. Osman. Tezkiretü’l-Huffâz. I-IV Cilt. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1956.
• Zerkeşi, Bedrettin. el-Burhan fi Ulumi’l-Kur’ân. thk. Ebu’l-Fadl ed-Dimyati. Kahire: Daru’l-Hadis, 2006.