The Priority of Thought (Nazar) in Acquiring Religious-Itikādī Knowledge According to Ibn al-Malahimi

Yıl 2023, Cilt: 23 Sayı: 2, 553 - 576, 30.09.2023

Rıza Korkmazgöz , Faruk Sancar

https://doi.org/10.33415/daad.1293063

Öz

This article discusses the importance and priority of thought in knowing Allah (marifatullah) according to the Mu‘tazilite theologian Ibn al-Malāhimī. Although there is agreement among theologians that knowing Allah is the first obligation, they have disagreed on how to attain this knowledge. Various methods are mentioned in the sources, such as thought (nazar), narration (sem'), necessity, imitation, infallible imam, inspiration, asceticism, and vision. Ibn al-Malāhimī, does not deny the transcendent nature of truth, but believes that transcendent truth can be reached through thought. He states that physical existence can be known through sensory evidence and metaphysical existence can be known through intellectual evidence. He claims that there are no unknowable truths of existence beyond the reality reached by these two ways otherwise, necessary knowledge and acquired knowledge can never be relied upon. Therefore, according to him, thought (nazar) is the first obligation to know Allah. Other methods of knowledge are either invalid or insufficient alone.

Anahtar Kelimeler

Kalām, Ibn al-Malāhimī, marifatullah, thought, inference, essence

İbnü’l-Melâhimî’ye Göre Dinî-İtikadî Bilgiyi Elde Etmede Nazarın Önceliği

Öz

Bu makale Mu‘tezilî kelamcı İbnü’l-Melâhimî’ye göre Allah’ı bilme konusunda akıl yürütmenin önemini ve önceliğini tartışmaktadır. Mârifetullahın ilk vâcip olduğu hususunda ittifak eden kelamcılar, bu bilginin nasıl elde edileceği noktasında ihtilaf etmişlerdir. Bu hususta kaynaklarda nazar, sem‘ (nakil/haber), zorunluluk, taklît, masum imam, ilham, riyâzet ve müşâhede gibi farklı yol ve yöntemlerden söz edilmektedir. İbnü’l-Melâhimî hakikatin aşkın karakterini reddetmez lakin insanı aşan hakikate düşünsel bir etkinlikle ulaşılabileceğine kesin olarak inanır. Bu itibarla fizik varlığın duyusal, metafizik varlığın ise aklî delille bilineceğini ifade eder. Varlığın bu iki yolla ulaşılan gerçekliğinin ötesinde bilinemeyen birtakım hakikatlerinin olamayacağını, aksi takdirde zorunlu ve kazanılmış bilgilere hiçbir zaman güvenilemeyeceğini iddia eder. Bu itibarla ona göre mârifetullah yolunda nazar ilk vaciptir. Diğer bilgi yolları ya geçersizdir ya da tek başına yetersizdir.

Anahtar Kelimeler

Kelâm, İbnü’l-Melâhimî, mârifetullah, nazar, zan, mâhiyet

أولوية النظر في اكتساب المعرفة الدينية عند ابن الملاحمي

Öz

يناقش هذا المقال أهمية وأولوية التفكير في معرفة الله عند عالم الدين المعتزلة ابن الملاحمي. اختلف المتكلملون ، الذين اتفقوا على أن معرفة الله هو أول واجيب ، على كيفية الحصول على هذه المعرفة. في هذا الصدد ، ذكرت طرق وأساليب مختلفة في المصادر مثل النظر والسمع ، والضرورة ، والتقليد ، والإمام المعصوم، والإلهام ، والرياضة والمشاهدة. ابن الملاحمي لا ينكر صفة التعالي للحقيقة ولكن يؤمن إيمانا راسخا بأن الحقيقة التي تتجاوز الإنسان يمكن الوصول إليها من خلال النشاط الفكري. في هذا الصدد ، ينص على أن الوجود المادي سيُعرف بالأدلة الحسية وأن الوجود الميتافيزيقي سيعرف بالأدلة العقلية. يدعي أنه لا يمكن أن تكون هناك حقائق غير معروفة للوجود تتجاوز الواقع الذي تم التوصل إليه من خلال هاتين الطريقتين ، وإلا فلن يمكن الوثوق بالمعرفة الضرورية والمكتسبة. في هذا الصدد ، حسب ابن الملاحمي ، فإن النظر هي أول الواجبات في طريق معرفة الله. وسائل المعرفة الأخرى إما غير صالحة أو غير كافية في حد ذاتها.

Anahtar Kelimeler

علم الكلام, ابن الملاحمي, معرفة الله, النظر, الظن, الماهية

Kaynakça

• Abdülcebbâr, Kâdî. el-Muğnî fî ebvâbi’t-tevhîd ve’l-adl. thk. İbrahîm Medkûr-Taha Hüseyin. 12. Cilt. Kahire: el-Müessesetü’l-Mısrıyyetü’l-‘Âmme, ty.
• Abdülcebbâr, Kâdî. Şerhu’l-usûli’l-hamse: Mu’tezile’nin Beş İlkesi. çev. İlyas Çelebi. 2 Cilt.İstanbul: Türkiye Yazma Eserler Kurumu Başkanlığı Yayınları, 2013.
• Altaş, Eşref. “Aklın İmkânı ve Sınırı: Rafreddin Er-Râzî’ye göre Genle ve Özel Metafizik Bilginin İmkânı”. Nazariyat 7/2 (Ekim 2021), 109-139.
• Atay, Hüseyin. Fârâbî ve İbn Sînâ’ya Göre Yaratma. Ankara: Kültür Bakanlığı Yayınları, 2001.
• Atay, Hüseyin. İbn Sînâ’da Varlık Nazariyesi. Ankara: Kültür Bakanlığı Yayınları, 2001.
• Ay, Maumut. Kelâm’da Akıl İman İlişkisi: Temel Teolojik Yaklaşımlar. Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 52/1 (2011) 49-68.
• Aydın, Mehmet. “Tanrı Hakkında Konuşmak: Felsefi Bir Tahlil”. Dokuz Eylül Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 1 (1983), 25-44.
• Bağdadi, Abdülkâhir. Kitâbu Usûli’d-dîn: Ehli Sünnet Akaidi. çev. Ömer Aydın. İstanbul: İşaret Yayınları, 2016.
• Bozkurt, Mustafa. “Fahreddin er-Er-Râzî’de Allah’ın Hakikatini Bilmenin İmkânı”. Turkish Studies: Türkoloji Araştırmaları 13/25 (2018), 129-143.
• Cürcânî, Seyyid Şerif. el-Haşiyetü’l-kübra alâ şerhi’l-metâli’. İstanbul: Matbaa-ı Âmire, 1277.
• Cürcânî, Seyyit Şerîf. Şerhu’l-mevâkıf. çev. Ömer Türker. 3 Cilt. İstanbul: Türkiye Yazma Eserler Kurumu Başkanlığı, 2015. I/306-328.
• Devvânî, Celâlü’d-Dîn. Celâl. Dersaadet: 1325.
• Durusoy, Ali. “Gazâlî’de Mantık Biliminin Yeri ve Önemi”. İslâmî Araştırmalar 13/3-4 (2000), 303-320.
• Cüveynî, İmâmü’l-Harameyn. İnaç Esasları Kılavuzu: Kitabü’l-İrşâd. çev. Adnan Bülent Baloğlu vd. Ankara: Türkiye Diytanet Vakfı Yayınları, 2010.
• Gazâlî, Ebû Hâmid. Cevâhiru’l-Kur’an. Mısır: el-Matbaatü’r-Rahmâniyye, 1933.
• Gazâlî, Ebû Hâmid. el-Mustasfa min ilmi’l-usul. thk. Hamza b. Züheyr Hâfız. 2 Cilt. Medine:1413.
• Gazâlî, Ebû Hâmid. İlcâmu’l-Avâm, an İlmi’l-Kelâm: İnançta Hassas Ölçüler. çev. Mevlüt Karaca. İstanbul: Hisar Yayınevi, ty.
• Gazâlî, Ebû Hâmid. Tehâfütü’l-felâsife: Filozofların Tutarsızlığı. neşr. ve çev. Mahmut Kaya-Hüseyin Sarıoğlu. İstanbul: Klasik Yayınları, 2012.
• Gazâlî. Ebû Hâmid. İtikadda Orta Yol. neşr. ve çev. Osman Demir. İstanbul:Klasik Yayınları, 2012.
• İbn Haldûn, Abdürrahmân Ebû Zeyd. Mukaddime. haz. Süleyman Uludağ. İstanbul Dergâh Yayınları, 2017.
• İbn Sînâ, Ebû Ali. Kitâbu’ş-şifâ: Metafizik. çev. Ekrem Demirli-Ömer Türker. İstanbul: Litera Yayıncılık, 2013.
• İbnu’l-Melâhimî, Rüknüddîn. Tuhfetü’l-mütekellimîn fi’r-red ale’l-felâsife. thk. Wilferd Madelung-Hasan Ensarî. Tahran, 1387.
• İbnü’l-Melâhimî, Rüknüddîn. el-Mu‘temed fî usûli’d-dîn. neşr. Martin McDermott-Wilferd Madelung. Londra: el-Hüdâ, 1991.
• İbnü’l-Melâhimî, Rüknüddîn. Kitâbu’l-Fâik fî usûli’d-dîn. nşr. Wilferd Madelung-Martin McDermott. Tehran:Iranian Institute of Philosophy & Institute of Islamic Studies Free University of Berlin, 2007.
• Koloğlu, Orhan Şener. “İbnü’l-Melâhimî”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. Ek 1/615-618. Ankara: TDV Yayınları, 2020.
• Kutluer, İlhan. “Alternatif Metafizikler: Bir Osmanlı Klasiğinde Kelâm, Felsefe ve Tasavvuf”. Osmanlı’da Felsefe, Tasavvuf ve Bilim. ed. Fuat Aydın, Mükerrem Bedizel Aydın. 21-48. İstanbul: Mahya Yayıncılık, 2016.
• Kutluer, İlhan. Akıl ve İtikat. İstanbul: İz Yayıncılık, 1996.
• Özerol, Mehmet Fatih. İbnü’l-Melâhimî’nin Kelam Sisteminde Tevhid Anlayışı. Bursa: Bursa Uludağ Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Doktora Tezi, 2019.
• Pessagno, J. Meric. “Maturidiye Göre Akıl ve Dnî Tasdik”. çev. İlhami Güler. Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 35 (1996), 425-435.
• Râzî, Fahreddîn. Ana Meseleleriyle Kelam ve Felsefe: el-Muhassal. neşr., çev. ve inceleme Eşref Altaş. İstanbul: Klasik Yayınları, 2019.
• Râzi, Fahreddîn. el-Erba‘în fi usûli’d-din. thk. Ahmet Hicâzî es-Sekâ. 2 Cilt. Kahire: Matbaatu Dâri’t-Tedâmun, 1986.
• Reçber, Sait. Tanrıyı Bilmenin İmkânı ve Mâhiyeti. Ankara: Kitâbiyât, 2004.
• Popper, Karl R. Bilimsel Araştırmanın Mantığı, çev. İlknur Aka-İbrahim Turan, İstanbul: Yapı Kredi Yayınları, 1998.
• Taftazânî, Sa‘duddîn. Şerhu’l-Makâsıd. thk. Abdurrahman Umeyre. 6 Cilt. Beyrut: Âlemü’l-Kütüb, 1419.
• Teftâzânî, Sa‘duddîn. Şerhu’l-makâsıd. thk. Abdurrahmân ‘Umeyra. 5 Cilt. Beyrut: ‘Alemü’l-Kütüb, 1998.
• Urmevî. Sirâcuddîn. “Risale fi’l-fark beyne nev’ayi’l-ilmi’l-ilâhî ve’l-kelâm”. thk. Burhan Köroğlu. Marmara Üniversitesi İlahiyar Fakültesi Dergisi 36/1 (2009), 83-107.