ENERJİ GÜVENLİĞİNİN DEĞİŞEN İÇERİĞİ KAPSAMINDA ENERJİ SEKTÖRÜNDE KAMU ÖZEL SEKTÖR İŞBİRLİĞİ VE KISITLAR: ENERJİ PROJELERİNDE YOLSUZLUK

Yıl 2015, Cilt: 17 Sayı: 4, 461 - 492, 08.04.2016

Burcu Gediz Oral , Tuğba Arpazlı Fazlılar

https://doi.org/10.16953/deusbed.18799

Öz

Enerji güvenliği kavramı geçmişten günümüze her zaman önem taşıyan bir konu olmuştur. Başlangıçta özellikle petrol kaynaklarının güvenliği ile ilgili olan bu konu, zamanla teknolojinin ve çevresel gelişmelerin etkisiyle daha kapsamlı bir içerik oluşturmuştur. Enerji güvenliği kavramı içerisinde değerlendirilen üç temel konu; enerji arzının sürekliliğinin sağlanması, enerji üretiminde çevresel sürdürülebilirliğin sağlanması ve enerjide dış kaynaklara bağımlılığın azaltılmasıdır. 1980’li yıllara kadar enerji üretimi ve dağıtımı kamu tarafından sağlanması gereken bir hizmet olarak düşünülmüşken bu dönemden sonra hâkim olan neoliberal politikaların etkisiyle özelleştirme politikaları ve alternatif hizmet gördürme yöntemleri gündeme gelmiştir. Bu bağlamda ülkeler enerji üretiminde kamu-özel sektör işbirliği (KÖSİ) modellerini yoğun olarak kullanmaya başlamışlardır. KÖSİ modelleri enerji sektöründe uzun yıllardan beri uygulamaktadır ancak KÖSİ’lerin sıkıntıları günümüzde de devam etmektedir. Bu sıkıntılardan bir tanesi de gelişen KÖSİ’lerle birlikte artan yolsuzluk olgusudur. Çalışmamızın amacı, KÖSİ yöntemini analiz etmek; enerji sektöründeki KÖSİ’leri dünyada ve ülkemizde mevcut durumlarıyla değerlendirmek ve sorunlarını tespit edip geleceğe yönelik önerilerde bulunmaktır.

Anahtar Kelimeler: Enerji Güvenliği, Kamu Özel Sektör İşbirliği, Kamu Ekonomisi, Yolsuzluk.

PUBLIC-PRIVATE PARTNERSHIP AND RESTRICTIONS IN ENERGY SECTOR IN THE CHANGING CONTENT OF ENERGY SECURITY: CORRUPTION IN ENERGY PROJECTS

Öz

The concept of “energy security” has been important from the past to present. At first, the concept was especially expressed the security of oil resources but in time it’s content has been more comprehended with development of technology and environmental effects. The three main issues, which are evaluated in energy security concept; ensuring continuity of energy supply, environmental sustainability in energy production and decreasing the dependency on external energy resources. Until the 1980s, the production and distribution of energy conceived as a service that provided by the public, after this period, privatization policies and alternative service methods has been raised with the effect of the prevailing neo-liberal policies. In this context, countries have begun to use public-private partnership’s (PPPs) models in energy production extensively. One of these problems is the increasing phenomenon of corruption as well as the PPPs’s development. PPPs model’s has been applied in energy sector for many years, but PPPs’s problems are continues contemporarily. The purpose of our study is to analyses PPPs method;  to evaluate PPPs current position in our country and in the world and identifying their problems and make recommendations for the future.

Keywords: Energy Security, Public-Private Partnerships, Public Economics, Corruption.

Kaynakça

• Acartürk, E. ve Keskin, S. (2012). Türkiye’de sağlık sektöründe kamu özel ortaklığı modeli. Süleyman Demirel Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Dergisi, 17 (3): 25-51.
• Akalın, G. (2000). Kamu ekonomisi. Ankara: Akçağ Yayınları.
• Akıllı, H. (2013). Kamu hizmeti imtiyazından yap işlet devret yöntemine: Yasal serüven. Sayıştay Dergisi, (89): 91-114.
• Altan, Y., Kerman, U., Aktel, M., Metin, Y. ve Eke, E. (2013). Yerel yönetimlerde kamu özel ortaklığı uygulaması: Büyükkabaca Belediyesi örneği. Uluslararası Alanya İşletme Fakültesi Dergisi, 5 (3): 9-17.
• ATB (2014). Yenilenebilir enerji kaynakları. Ankara Ticaret Borsası Raporu. http://www.ankaratb.org.tr/lib_upload/Enerji%20kaynaklar%C4%B1.pdf, (15.08.2014).
• Avrupa Komisyonu (2013). Türkiye 2013 yılı ilerleme raporu. http://www.abgs.gov.tr/files/strateji/2013_ilerleme_raporu_tr.pdf, (26.08.2014).
• Başkaya, Ş. (2010). Hidroelektrik santralleri (HES) ve rüzgâr enerjisi santralleri (RES)’nde çevresel etki değerlendirmesi (ÇED). III. Ulusal Karadeniz Ormancılık Kongresi Bildiriler Kitabı, Cilt II: İçinde 668-676. 20-22 Mayıs 2010, Artvin, Türkiye.
• Boehm, F. (2007). Anti-corruption strategies as safeguard for public service sector reforms. Working Paper. prepared for Anti Corruption Training & Consulting (ACTC) and Research Center in Political Economy (CIEP), Universidad Externado de Colombia. http://www.wiwi.uni-passau.de/fileadmin/dokumente/lehrstuehle/lambsdorff/Economics_of_Corruption_2007/Boehm_-_Anti-Corruption_as_Safeguard_for_Public_Sector_Reforms.pdf, (26.04.2014).
• Boz, S. S. (2013). Kamu özel işbirliği (PPP) modeli. İnönü Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi, 4 (2): 277-332.
• Değertekin, E. A. (2010). Kamu özel sektör işbirliği yöntemleri. Sermaye Piyasasında Gündem, (91): 27-36.
• Delgado, C. B. (2009). Cuestiones esenciales del analisis juridico financiero de las formulas de colaboracion publico-privada en la financiacion de obras y servicios publicos en Espana. Pecvnia: Revista de la Facultad de Ciencias Economicas y Empresariales Universidad de Leon, (8): 17-70.
• Demirtaş, Ö. (2013). Türkiye’nin enerji görünümü. Türkiye İş Bankası İktisadi Araştırmalar Bölümü Raporu. http://ekonomi.isbank.com.tr/ UserFiles/pdf/ar_13_2013.pdf, (30.08.2014).
• Demuijnck, G. ve Ngnodjom, H. (2011). Public-private partnerships and corruption in developing countries: A case study. Business & Professional Ethics Journal, 30 (3-4): 253-268.
• Dinler, Z. (2004). Mikro ekonomi. Bursa: Ekin Kitabevi. Yayın No: 15.
• Donahue, J. D. ve Zeckhauser R. J. (2011). Collaborative governance: private roles for public goals in turbulent times. Princeton: Princeton University Press.
• Dünya Enerji Konseyi (2012). Enerji raporu 2012. Ankara: Dünya Enerji Konseyi Türk Milli Komitesi. http://www.dektmk.org.tr/upresimler/ enerjirapor2012.pdf, (01.09.2014).
• Emek, U. (2009a). Karşılaştırmalı perspektiften kamu özel işbirlikleri: Avrupa Topluluğu ve Türkiye. Rekabet Dergisi, 10 (1): 7-53.
• Emek, U. (2009b). Türkiye’de altyapı hizmetlerinin özel sektöre gördürülmesi: Neden, ne zaman, nasıl? İktisat İşletme ve Finans, 24 (284): 9-45.
• Emek, U. (2010). Altyapıda kamu özel işbirliği yöntemleri. İstanbul: İktisadi Araştırmalar Vakfı İktisadi İşletmesi Yayın No: 1.
• Enerji Atlası. “Doğalgaz Santralleri”, http://www.enerjiatlasi.com /dogalgaz/, (25.09.2014).
• Esen, E. ve Erdem, A. (2013). Kamu özel ortaklığının değişen koşulları: Türkiye örneği. Elektronik Siyaset Bilimi Araştırmaları Dergisi, 4 (2): 100-122.
• Gerrard, M. B. (2001). Asociaciones entre los sectores público y privado, ¿Qué son las asociaciones entre entidades de los sectores público y privado y en que diferen de las privatizaciones?. Finanzas y Desarrollo, 38 (3): 48-50. http://www.imf.org/external/pubs/ft/fandd/spa/2001/09/pdf/gerrard.pdf, (27.05.2014).
• Gökdemir, B. (2007). Küresel su krizine çözüm arayışları: Şebeke suyu hizmetlerine özel sektör katılımı. Perşembe Konferansları: 3-46. http://www.rekabet.gov.tr/File/?path=ROOT%2fDocuments%2fPer%25c5%259fembe%2bKonferans%25c4%25b1%2bYay%25c4%25b1n%2fperskonfyyn93.pdf, (25.06.2014).
• Gürkan, M. F. (2014). Kamu özel ortaklığı. Ankara: Adalet Yayınevi.
• Güzelsarı, S. (2009). Kamu özel sektör ortaklığı üzerine eleştirel bir değerlendirme. B. Övgün (Ed.) Kamu yönetimi: Yapı işleyiş reform: İçinde 43-77. Ankara: Ankara Üniversitesi Siyasal Bilgiler Fakültesi Yayın No: 598, Kamu Yönetimi Araştırma ve Uygulama Merkezi Yayın No: 5.
• Güzelsarı, S. (2012). Sağlık sisteminde yeniden yapılanma ve kamu-özel ortaklıkları. Amme İdaresi Dergisi, 45 (3): 29-57.
• Haas, L. J. M. (2008). Water for energy: Corruption in the hydropower sector. Global corruption report 2008: Corruption in the water sector: İçinde 85-96. Transparency International. http://civicus.org/new/media/ GlobalCorruptionReport2008.pdf, (15.04.2014).
• Heggelund, G. M. (2008). The disappearance of homes and money: the case of The Three Gorges Dam. Global corruption report 2008: Corruption in the water sector: İçinde: 99-102. Transparency International. http://civicus.org/new/media/GlobalCorruptionReport2008.pdf, (15.08.2014).
• IEA (2014). Emergency response systems of individual IEA Countries-Turkey. Energy supply security 2014, Emergency Response of IEA Countries: İçinde 447-461. International Energy Agency. https://www.iea.org/publications/ freepublications/publication/ENERGYSUPPLYSECURITY2014.pdf, (25.09.2014).
• IEA (2014). World energy investments outlook, 1974-2014. International Energy Agency. https://www.iea.org/publications/freepublications/publication/ WEIO2014.pdf, (29.09.2014).
• Kalkınma Bakanlığı (2012). Dünyada ve Türkiye’de kamu-özel işbirliği uygulamalarına ilişkin gelişmeler. Ankara: T.C. Kalkınma Bakanlığı Yatırım Programlama İzleme ve Değerlendirme Genel Müdürlüğü.
• Karahanoğulları, O. (2011). Kamu hizmetleri piyasa ilişkisinde dördüncü tip: Eksik imtiyaz (kamu-özel ortaklığı). Ankara Üniversitesi SBF Dergisi, 66 (3): 177-215.
• Karahanoğulları, Y. (2012). Kamu özel ortaklığı modelinin mali değerlendirmesi. Ankara Üniversitesi SBF Dergisi, 67 (2): 95-125.
• Karasu, K. (2009a). Kamu özel ortaklığı: Sözleşme sisteminin genelleşmesi. B. Övgün (Ed.) Kamu yönetimi: Yapı işleyiş reform: İçinde 79-92. Ankara: Ankara Üniversitesi Siyasal Bilgiler Fakültesi Yayın No: 598, Kamu Yönetimi Araştırma ve Uygulama Merkezi Yayın No: 5.
• Karasu, K. (2009b). Yeni 'kamusal' örgütler: Kamu yararı şirketleri. Ankara Üniversitesi SBF Dergisi, 64 (3): 117-147.
• Karasu, K. (2011). Sağlık hizmetlerinin örgütlenmesinde kamu-özel ortaklığı. Ankara Üniversitesi SBF Dergisi, 66 (3): 217-262.
• Kerman, U., Altan, Y., Aktel, M. ve Eke, E. (2012). Sağlık hizmetlerinde kamu özel ortaklığı uygulaması. Süleyman Demirel Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Dergisi, 17 (3): 1-23.
• Keskin, F. (2010). Alternatif enerji kaynaklarından nükleer enerji. Kalkınma Dergisi, (54): 34-43.
• Khan, M., Riley, T. ve Wescott, C. (2014). Public-private partnerships in Bangladesh's power sector: Risks and opportunities (draft). World Bank WP 86078: 1-25.
• Klitgaard, R. (2012). Public-private collaboration and corruption. M. Pieth (Ed.) Collective action on anti-corruption: İçinde 1-23. Basel: Basel Institute on Governance.
• Leigland, J. ve Shugart, C. (2006). Is the public sector comparator right for developing countries?: Appraising public-private projects in infrastructure. Gridlines Note No. 4, PPIAF. http://www.globalclearinghouse.info/ Infradev/assets%5C10/documents/Gridline%20-%20Is%20the%20Public%20 Sector%20Comparator%20Right%20for%20Developing%20Countries.pdf, (29.08.2014).
• Levrat, N. (1995). Avrupa’da yerel kamu hizmetlerinin sağlanmasında kamu-özel sektör ortaklığı deneyimleri. Çev. Mustafa Dönmez. Çağdaş Yerel Yönetimler, 4 (2): 31-45.
• Lister, J. ve Labonte, R. (2009). Küreselleşme ve sağlık sistemleri değişimi. R. Labonte, T. Schrecker, C. Packer, V. Runnels (Ed.) Küreselleşme ve sağlık: Süreç, kanıtlar ve politika: İçinde 200-233. Çev. İlker Kayı ve Yeşim Yasin. İstanbul: İnsev Yayınları.
• Muter, N. B., Çelebi, A. K. ve Sakınç, S. (2003). Kamu maliyesi. Manisa: Emek Matbaası.
• OECD (2008). Public-private partnerships: In pursuit of risk sharing and value for money. France: OECD Publishing.
• Sarısu, A. (2008). Altyapı yatırımlarında kamu ve özel sektör işbirlikleri-I. Yaklaşım Dergisi, (181): 199-205.
• Sarısu, A. (2009). Kamu & özel işbirlikleri. Ankara: Yaklaşım Yayınları.
• Scudder, T. (2008). Hydropower corruption and the politics of resettlement. Global corruption report 2008: Corruption in the water sector: İçinde: 96-99. Transparency International. http://civicus.org/new/media/Global CorruptionReport2008.pdf, (15.08.2014).
• Shandling, K. ve Lock, R. (2008). Industry view: Public–private hydropower -minimising the corruption risks. Global corruption report 2008: Corruption in the water sector: İçinde: 102-103. Transparency International. http://civicus.org/new/media/GlobalCorruptionReport2008.pdf, (15.08.2014).
• Sözer, A. N. (2013). Sağlıkta yeniden yapılanmanın (özelleştirmenin) devamı olarak şehir hastaneleri. Dokuz Eylül Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi, 15 (Özel Sayı): 215-253.
• Şahin, M. ve Uysal, Ö. (2008). Kamu ekonomisi perspektifinden kamu - özel sektör ortaklıkları. Bursa: Ekin Yayınevi.
• Şahin, M. ve Uysal, Ö. (2012). Kamu maliyesine etkileri açısından kamu özel sektör ortaklıkları üzerine bir değerlendirme. Maliye Dergisi, (162): 155-174.
• Talus, K. (2009). Enerjide kamu özel sektör ortaklığı: Avrupa’da kamu hizmeti imtiyazlarının ve idari işlemlerin sonlandırılması. Çev. Gözde Cantürk. TBB Dergisi, (84): 347-374.
• Tekin, A. G. (2008). Kamu-özel işbirlikleri/ortaklıkları [PPP] & Türkiye deneyimi. http://www.angelfire.com/ok4/aligunertekin/PPPveTurkiyeDeneyimi1 .pdf, (03.06.2014).
• Tekin, A. G. (2007). Kamu-özel sektör işbirlikleri kamu özel ortaklıkları (Public private partnerships veya PPP modelleri). İdarecinin Sesi Dergisi, (122): 10-14.
• Tınmaz, S. (2011). Çin’in nükleer enerji politikası. http://www.bilgesam.org/incele/842/-cin'in-nukleer-enerji-politikasi/#.VClq5fl _snA, (15.08.2014).
• TUREB (2015). Türkiye rüzgar enerjisi istatistik raporu - Temmuz 2015. Türkiye Rüzgâr Enerjisi Birliği. http://www.tureb.com.tr/attachments /article/542/%C4%B0statistik%20Raporu%20%20Temmuz%202015%20High.pdf, (29.09.2015).
• Uygun, B. (2013). Yeni bir ilişki türü: Kamu özel ortaklığı. Hukuk Gündemi, (2): 24-26.
• Uz, A. (2007). Kamu-özel ortaklığı/public-private partnership (PPP) (Kavram ve hukuksal çerçeve). Gazi Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi, 11 (1-2): 1165-1182.
• World Bank (2014). http://data.worldbank.org/indicator, (25.09.2014).
• World Bank (2014). http://data.worldbank.org/indicator/EG. IMP.CONS.ZS/countries, (25.09.2014).
• World Bank ve PPIAF (2014). PPI Project Database. http://ppi.worldbank.org, (25.09.2014).
• World Bank (2015). Energy imports, net (% of energy use), http://data.worldbank.org/indicator/EG.IMP.CONS.ZS/countries/TR?display=default, (29.09.2015).
• Whitfield, D. (2001). Private finance initiative and public private partnerships: What future for public sevices?. http://www.european-services-strategy.org.uk, (24.04.2014).
• Wiehen, M. H. (1999). Transparency and corruption prevention on building large dams. World Commission on Dams, Working Paper, 26 December; http://www.dams.org/docs/kbase/contrib/ins204.pdf, (28.04.2014).
• Yaylalı, M. (2004). Mikroiktisat. İstanbul: Beta Basım Yayım Dağıtım. Yayın No: 3.
• YEGM (2014). 3096 Sayılı kanun kapsamında yapılan tesislerin (HES’ler ve RES’lerin) Denetim Faaliyetleri. T. C. Enerji ve Tabii Kaynaklar Bakanlığı, Yenilenebilir Enerji Genel Müdürlüğü. http://www.eie.gov.tr/projeler/ yid_santralleri.aspx, (25.09.2014).
• Yıldırım Küçükönder, T. (2014). Enerjide dışa bağımlılığın azaltılması ve ekonomiye katkısının artırılması kapsamında linyit rezervlerinin değerlendirilmesi. Uzmanlık Tezi. T.C. Kalkınma Bakanlığı, İktisadi Sektörler ve Koordinasyon Genel Müdürlüğü Yayın No: 2876.