Bir Cönkten Hareketle Cezmî Mahlaslı Bir Şair ve Dîvânçesi

Yıl 2024, Cilt: 32 Sayı: 32, 61 - 103, 30.06.2024

Mutlu Muhammet Aktaş

https://doi.org/10.15247/devdergisi.1461502

Öz

Mecmuâ ve cönkler Türk edebiyatı ve kültürü için önemli kaynak eserler arasında yer almaktadır. Yapılan çalışmaların sayısı arttıkça bu özellikleri daha da pekişmekte onlar için yeni yaklaşımların geliştirilmesine olanak sağlanmaktadır. Bunlar arasında cönklerde klasik Türk edebiyatı şairlerine ve eserlerine azımsanmayacak kadar yer verildiği hususudur. Birçok çalışmayla ortaya konulmuş bu yaklaşım cönklerin Türk edebiyatına katkısının sadece halk edebiyatı sınırlarında kalmadığını göstermiştir. Hatta cönklerin klasik Türk edebiyatı için yerini ve katkısını belirlemiştir. Çalışmaya konu olan cönk de içinde halk şiirine ait birkaç manzumenin yanında daha çok klasik Türk edebiyatı hatta Fars edebiyatına ait şairlere ait manzumeleri bulundurmaktadır. Bu manada cönklerin klasik Türk edebiyatı için önemini destekler niteliktedir. Cönk, Millî Kütüphane Yazmalar Koleksiyonunda “06 Mil. Yz. Cönk 140” arşiv numarası ile kayıtlıdır. İçinde manzumeleri tespit edilen sanatçılar arasında Cezmî mahlaslı bir şair de bulunmaktadır. Üstelik şairin bir Divançe’sine yer verilmiştir. Cöngün içinde dağınık şekilde yer alan Divançe’de şaire ait 103 gazel ve 2 müseddes yer almaktadır. Makalede şairin Divançe’sinin tanıtılmasının yanında cönklerin klasik Türk edebiyatına katkısının gösterilmesi ve bu konuda yapılan çalışmalara katkıda bulunulması amaçlanmıştır. Bu bağlamda öncelikle cönk hakkında bilgi verilmiş. Ayrıca Cezmî’ye ait manzumeler şekil ve muhteva yönünden incelenmiştir. Çalışmanın sonunda şairin 20 gazeli ile birlikte iki müseddesi örnek manzumeler olarak sunulmuştur.

Anahtar Kelimeler

cönk, mecmuâ, Cezmî, klasik Türk edebiyatı.

A Poet with the Pseudonym Cezmî and His Divance, Based on a Cönk

Öz

Mecmua and conks are among the important source works for Turkish literature and culture. As the studies increase, these qualifications are further strengthened and new approaches are enabled to be developed for them. Among these, there is a significant amount of space for classical Turkish literature poets and their works in conks. This approach, which has been revealed through many studies, has shown that the contribution of conks to Turkish literature is not limited to folk literature. Studies even determined the place and contribution of conks to classical Turkish literature. Conk, which is the subject of the study, contains a few poems belonging to folk poetry, as well as poems belonging to poets from classical Turkish literature and even Iranian literature. In this sense, it supports the importance of conks for classical Turkish literature. Conk is registered in the National Library Manuscripts Collection under the archive number "06 Mil Yz Cönk 140". Among the artists whose poems were identified, there is also a poet with the pseudonym Cezmî. In fact, a Divance of the poet is included. Divance, which is scattered throughout Conk’s, contains 103 ghazals and 2 müseddes belonging to the poet. In addition to introducing the poet's Divance, the article aims to demonstrate the contribution of conks to classical Turkish literature and to contribute to the studies on this subject. In this sense, first of all, information about conk is given. In addition, Cezmî's poems were examined in terms of form and content. At the end of the study, 20 ghazals and two museddas of the poet were presented as sample poems.

Anahtar Kelimeler

conk, mecmua, Cezmî, classical Turkish literature.

Kaynakça

• AKSOYAK, İsmail Hakkı (2016), “Cönk İmlâsı”, Milli Folklor, (111), 5-13.
• AKSOYAK, İsmail Hakkı (2020), CEZMÎ, Hurremî, Azîz Efendi-zâde Mehmed Abdülkerîm Cezmî Efendi. https://teis.yesevi.edu.tr/madde-detay/cezmi-aziz-efendizade-mehmed-abdulkerim. [Erişim: 12.11.2023].
• AKSOYAK, İsmail Hakkı (2020), Rıf‘atî, https://teis.yesevi.edu.tr/madde-detay/rifati [Erişim: 16.04.2024].
• AKSOYAK, İsmail Hakkı (2020), RİF'ATÎ, Rif'atî Efendi. https://teis.yesevi.edu.tr/madde-detay/rifati-rifati-efendi-mdbir. [Erişim: 16.04.2024].
• Ali Emiri Efendi (2018). Tezkire-i Şuʻarâ-yı Âmid. (hzl. İ. Kadıoğlu). https://ekitap.ktb.gov.tr/Eklenti/58689,ali-emiri-efendi--tezkire-i-suara-yi-amidpdf.pdf?0 [Erişim: 12.11.2023].
• ÇAKIR, Emine (2020), Cürmî, https://teis.yesevi.edu.tr/%20madde-detay/curmi. [Erişim: 16.04.2024].
• DURAN, Hamiye (2016), “Dana Dili Terimi ve Cönk Araştırmacılarının Karşılaştığı Bazı Problemler”, Milli Folklor, (111), 41-51.
• EKİNCİ, Ramazan (2018), Vekâyi‘u’l-Fuzalâ-Şeyhî’nin Şakâ’ik Zeyli. C. 2. Ankara: Türkiye Yazma Eserler Kurumu Yay.
• GÖKYAY, Orhan Şaik (1984), Folklor ve Etnografya Araştırmaları Cönkler Üzerine, İstanbul: Anadolu Sanat Yay.
• Güftî (2001). Teşrîfâtü’ş-şu‘arâ, (hzl. Kâşif Yılmaz), Ankara: AKM Başkanlığı Yay.
• GÜRBÜZ, Mehmet (2012), “Sözlü Kültür Belleğinde Bir Dîvân Şairinin İzleri: Cönklerde Nâbî”, Millî Folklor, 24(95), 54-62.
• İPEKTEN, Haluk (2012), Eski Türk Edebiyatı Nazım Şekilleri ve Aruz, İstanbul: Dergâh Yay.
• KÖKSAL, Mehmet Fatih (2019), “Şiir Mecmûaları ve Cönklerdeki Nesîmî”, Nesîmî Kitabı. Sivas: Cumhuriyet Üniversitesi Rektörlük Matbaası.
• KÖKSAL, Mehmet Fatih (2017), “Dîvân Şiiri-Cönk İlişkisi ve ‘Cönk’ Redifli Gazeller”, Selçuk Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Dergisi, (37), 247-290. https://doi.org/10.21497/sefad.328602.
• KÖKSAL, Mehmet Fatih (2016), “Cönklerde Dîvân Şiiri, Dîvân Şiirinde Cönkler”, Millî Folklor, (111), 28-40.
• Mehmed Tevfik (2017). Kâfile-i Şu’arâ. (hzl. F. S. Kutlar Oğuz, H. Koncu, M. Çakır). https://ekitap.ktb.gov.tr/Eklenti/56163,mehmed-tevfik-kafile-i-su39arapdf.pdf?0 [Erişim: 11.11.2023].
• MERMER, Ahmet, KOÇ KESKİN, Neslihan (2005), Eski Türk Edebiyatı Terimleri Sözlüğü, Ankara: Akçağ Yay.
• Mirzazade Mehmet Salim Efendi (2018), Tezkiretü’ş-şuarâ. (hzl. Adnan İnce). https://ekitap.ktb.gov.tr/Eklenti/57124,mirza-zade-mehmed-salim-tezkiretu39s-su39arapdf.pdf?0 [Erişim: 11.11.2023].
• MUSALI, Visali (2015). “Türk Tezkireciliğinin Araştırılmamış Bir Sayfası”, Bilig, (72), 73-92.
• SAKAOĞLU, Saim (1985), "Cönklerin Kültür Tarihimizdeki Yeri", Fırat Havzası Yazma Eserler Sempozyumu, 219-226.
• Seyrekzâde Mehmet Âsım (2019), Zeyl-i Zübdetül-Eş'âr. (hzl. Coşkun, Ali Osman) https://ekitap.ktb.gov.tr/Eklenti/67153,zeyl-i-zubdetu39l-esarpdf.pdf?0 [Erişim: 22.10.2023].
• SONA, İbrahim (2016), Yazılı Kaynaklarda, Kültürel Hafıza Cönkler. Millî Folklor, (111), 75-86.
• TAŞLIOVA, Muammer Mete (2006), “Elektronik Cönk Kavramı ve Türk Halkbilimi'nin Değeri Bilinmeyen Kaynakları”, Hacettepe Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları (HÜTAD), (5), 89-112.
• TAŞTAN, Erdoğan (2019), “Nedim’in şiirlerinde ‘Vâsûht’ tarzı aşkın izleri”, RumeliDE Dil ve Edebiyat Araştırmaları Dergisi, (16), 448-450. https://doi.org/10.29000/rumelide.618998.
• ÜNVER, İsmail (2008), “Çevriyazıda Yazım Birliği Üzerine Öneriler”, Türkoloji Dergisi, 11(1), 54-89.