Edeb Olmaz

Yıl 2024, Cilt: 32 Sayı: 32, 152 - 173, 30.06.2024

Yaşar Aydemir

https://doi.org/10.15247/devdergisi.1466492

Öz

Memduh Mehmed Paşa'nın derlediği Mecmuatü’l-eş’âr isimli mecmuada “edeb olmaz” redifi ile 18 matla beyti bir araya getirilmiştir. Şiir estetiği içerisinde maksat neyin edep olup olmadığını ortaya koymak değilse de umumun değer yargılarını yansıtması ve bir tema etrafında şekillenmesi dikkat çekici bulunmuştur.
Bugünün antolojilerine karşılık gelen şiir mecmuaları devrin popüler kültürünü yansıtır. 19. yüzyılda köklü değişimlerin yaşandığı coğrafyamızda değerler de aynı hızla değişim ve dönüşüm sürecine girmiş, eski ile yeninin uzunca bir süre mücadelesi olmuştur. Söz konusu temanın bu dönemde mecmuada yer alması da anlamlı bulunmuştur.
Çalışmamızda, "edeb olmaz" redifini kullanan veya bu içerikte söylenmiş ve mecmualara girmiş başka metinlerin olup olmadığı öne çıkan şiir mecmuaları taranarak kontrol edilmiştir. Yazıya zemin teşkil eden mecmuadaki gibi, konunun tematik olarak başka mecmualarda yer almadığı, aynı içerikte ve redifte söylenmiş beyitlerin daha çok nazire bağlamında bir araya getirildiği görülmüştür.
İlgili mecmualarda dağınık olarak bulunan benzer redif ve içerikteki beyitler de yazıda bir usul çerçevesinde değerlendirilmiştir. Edeb ve hayâ kelimelerinin anlamları ve toplum değerleriyle ilişkisine vurgu yapılmış zaman içerisindeki değişim ve dönüşümüne işaret edilmiştir. Akabinde tema, tespit edilen beyitlerde içerik, söyleyiş ve ihtiyaç çerçevesinde ele alınmıştır. Beyitlerin dil içi aktarımı yapılarak, şairlerin dikkati, beyit kurguları, verdikleri mesajlar diğer estetik unsurlarla ilişkilendirilerek ele alınmıştır.

Anahtar Kelimeler

Edeb, hayâ, mecmua, Memduh Mehmet Faik, 19. yüzyıl

Etik Beyan

Etik kurulu kararı veya onam belgesi gerektirecek bir çalışma değildir.

Destekleyen Kurum

Yok

Proje Numarası

Yok

Teşekkür

Yok

Kaynakça

• AKSOY, Ömer Asım (1984), Atasözleri ve Deyimler Sözlüğü II Deyimler Sözlüğü, Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları. AKSOY, Ömer Asım (1988), Atasözleri ve Deyimler Sözlüğü I Ata Sözleri Sözlüğü, İstanbul: İnkılap Yayınları.
• ASLANTAŞ, Selim (2001), “Bir Osmanlı Bürokratı: Mehmed Memduh Paşa”. KÖK Araştırmalar, Bahar III/1, s. 185-202.
• AYVERDİ, Z. İlhan, Kubbealtı Lügatı, http://lugatim.com/s/%C5%9Fekib, (Erişim tarihi: 10.09.2023).
• BİNGÖLÇE, Filiz (2020), Kadın Argosu Sözlüğü, İstanbul: Alfa Yayınları.
• ÇAKIR, Müjgan (2009), “Mazlûm-zâde Mehmed Memdûh Paşa’nın Poetikasına Dair”, A.Ü. Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü Dergisi, Prof. Dr. Hüseyin Ayan Özel Sayısı, S. 39, s. 709-718.
• Edirneli Nazmî (2018), Mecma‘u’n-Nezâ’ir, Hazırlayan: M. Fatih Köksal, Kültür Bakanlığı e-kitap, 56057,mecmaun-nezair-edirneli-nazmi-pdf.pdf (ktb.gov.tr) (Erişim tarihi: 10.9.2023).
• Hadislerle İslam 1 (2014), Editörler: Mehmet Emin Özafşar vd., Ankara: Diyanet İşleri Başkanlığı Yayınları.
• Hayretî (Mehmed Şâh) (2023), Dîvân, Hazırlayan: Mehmed Çavuşoğlu- M. Ali Tanyeri, Kültür Bakanlığı e-kitap, https://ekitap.ktb.gov.tr/Eklenti/118576,hayreti-divanipdf.pdf?0 (Erişim tarihi: 20.02.2024).
• İNAL, Mahmud Kemal (1998), Son Asır Türk Şairleri. 3. Baskı, C. 2, İstanbul: Dergâh Yayınları.
• Kâbilî (2017), Sultân-ı Hûbâna Münasib Eş’âr, Hazırlayan: Mehmet Gürbüz, Kültür Bakanlığı e-kitap, 58582,sultan-i-hubana--munasib-esarpdf.pdf (ktb.gov.tr) (Erişim tarihi: 10.9.2023).
• KALYON, Abuzer (2011), Peşteli Hisâlî Metâli’ü’n-Nezâ’ir (II. Cilt) İnceleme-Metin, Doktora Tezi, Ankara: Gazi Üni. SBE.
• KAYA, Bilge (2003), Hisâlî Hayatı-Eserleri ve Metâli’ü’n-nezâ’ir Adlı Eserinin Birinci Cildi (İnceleme-Metin), Doktora Tezi, Ankara: Gazi Üni. SBE.
• KURŞUN, Zekeriya (2003), "Mehmet Memduh Paşa", TDVİA., C. 28, s. 495-497.
• Mesihî (1995), Mesîhî Divanı, Hazırlayan: Mine Mengi, Ankara: AKM Yayınları.
• ONAY, Ahmet Talat (1992), Eski Türk Edebiyatında Mazmunlar ve İzahı, Hazırlayan: Cemal Kurnaz, Ankara: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları.
• ÖGEL, Bahaeddin (2003), Türk Mitolojisi I, Ankara: TTK Yayınları.
• ÖZGÜL, M. Kayahan (2023), “Makale der-Hakk-ı Kıl u Tüy”, Turkish Studies-Language, Türküden Gazele Bir Ömür: Prof. Dr. Cemal Kurnaz’a Armağan, s. 217-227. http://dx.doi.org/10.7827/TurkishStudies.73185.
• Pervâne b. Abdullah (2017), Pervane Bey Mecmuası, Hazırlayan: Kamil Ali Gıynaş, Kültür Bakanlığı e-kitap, 55832,pervane-bey-mecmuasi-pdf.pdf (ktb.gov.tr). (Erişim tarihi: 10.9.2023)
• TANYERİ, M. Ali (1999), Örnekleriyle Divan Şiirinde Deyimler, Ankara: Akçağ Yayınları.
• TDK, Türk Dil Kurumu Sözlükleri, https://sozluk.gov.tr/ (Erişim tarihi: 10.09.2023).
• TULUM, Mertol (2011), 17. Yüzyıl Türkçesi ve Söz Varlığı, Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• ÜNLÜ AYDIN, Yücel (2018), Mecmû’a-i Eş’âr İnceleme Metin (Milli Kütüphane FB 533), Doktora Tezi, Ankara: Gazi Üni. SBE.
• Üsküblü İshâk Çelebi (1990), Divan, Hazırlayan: Mehmed Çavuşoğlu, Ali Tanyeri, İstanbul: Mimar Sinan Üniversitesi Yayınları.
• WELLEK, R., A. Warren, (1983), Edebiyat Biliminin Temelleri, Çeviren: Prof. Dr. Ahmet Edip Uysal, Ankara: Kültür ve Turizm Bakanlığı Yayınları.