ANALYSIS AND CRITICISM OF ALI AL-KARI'S "AL-MUKADDIMETU'S-SÂLIME FÎ HAVF'L-HÂTIME"

Year 2022, Volume: 24 Issue: 1, 252 - 279, 26.06.2022

Mustafa Akman , Ahmet Arslan

Abstract

Known for his relentless struggle against the innovations and superstitions he witnessed, al-Kari opposed the esoteric tendencies in the field of Sufism, distanced himself from philosophical Sufism and its famous representatives, and stated that the arguments of the so-called awliya and asfiyâ are of no value. The famous Sufis of the time when al-Kari, who had these sensitivities, made "gulat" claims, such as "whoever sees me will enter heaven or not hell". It is understood that al-Kari wrote his pamphlet "Mukaddimetu's-sâlime fî havfi'l-hatime" mainly to refute this claim. In the work, the author tries to support his opinion with the narrations he conveys to express his belief that the fate of no one is unknown and that "no one can be a guarantor for anyone", and various people, some of whom are prominent figures of the Sufi sect. However, although it is true that the narrations on which he is based serve to justify his thesis, it is also seen that there are some problems in terms of Islamic thought. Likewise, it is known that some of the people whom he refers to and quoted from Sufi leaders have attitudes and discourses that also carry problems on different issues. In this respect, it is understood that al-Kārî's transfer and references in order to justify his determinations in the work are accurate, but result-oriented evaluations. In this article, we intend to shed light on the subject in terms of Islamic thought by analyzing the allegations, objections and determinations of al-Kārî, as well as the translator of the work.

Keywords

Kalam, Sufism, Dream, Observation, Discovery, Destiny, Khawf and Raja (Fear and Hope)

ALİ EL-KĀRÎ’NİN “EL-MUKADDİMETU’S-SÂLİME FÎ HAVFI’L-HÂTİME” RİSALESİ (Tahlil, Değerlendirme ve Neşir)

Abstract

Şahit olduğu bid‘at ve hurafelere karşı amansız mücadelesiyle bilinen el-Kārî, tasavvuf alanındaki batınî temayüllere karşı çıkmış, felsefî tasavvuf ile onun şöhretli temsilcilerine mesafe koymuş ve evliyâ ve asfiyâ denilenlerin mükâşefelerinin bir kıymeti haiz olmadığını belirtmiştir. Bu hassasiyetlere sahip el-Kārî’nin yaşadığı dönemdeki meşhur sûfîlerin “beni gören cennete girer ya da cehenneme girmez” tarzı “gulat” iddiaları söz konusu olmuştur. el-Kārî’nin “Mukaddimetu's-sâlime fî havfi'l-hâtime” adlı risalesini, temelde bu iddiayı çürütmek amacıyla yazdığı anlaşılmaktadır. Müellif eserde, kimsenin akıbetinin belli olmadığı ve “kimsenin kimseye garantör olamayacağı” inancını ifade etmek üzere aktardığı rivayetler ve kimisi tasavvuf mezhebinin önde gelen şahsiyetleri olan muhtelif zevattan aktarımlar ile kanaatini desteklemeye çalışmaktadır. Ancak onun dayandığı rivayetlerin kendi tezini temellendirmeye yaraması doğru olmakla beraber İslâm düşüncesi açısından bazı problemler barındırdığı da görülmektedir. Keza sûfî önderlerden atıf ve alıntı yaptığı kimi zevatın farklı konularda yine problem taşıyan tutum ve söylemlerinin olduğu bilinmektedir. Bu açıdan el-Kārî’nin eserdeki tespitlerini temellendirmek adına yaptığı aktarım ve atıflar isabetli olsa da sonuç odaklı değerlendirmeler olduğu anlaşılmaktadır. Biz de bu makalemizde eseri tercümenin yanı sıra söz konusu iddiaları, el-Kārî’nin itiraz ve tespitlerini tahlil ederek İslâm düşüncesi açısından konuyu aydınlığa kavuşturmayı düşünüyoruz.

Keywords

Kelam, Tasavvuf, Rüya, Müşahade, Keşif, Akıbet, Havf ve Reca

References

• el-Abd, Halil Ebû İyd. “İslâm Hukuku'na Göre Kısırlaştırma ve Geçici Yollarla Doğum Kontrolü”. çev. Mustafa Akman. Marife dergisi 1/3, (2002), 133-151.
• Akgöğ, Harun. Aliyyu’l-Kârî Hayatı Eserleri ve İbn Arabi’ye Eleştirisi. Uludağ Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 1995.
• Akman, Mustafa. Celâleddin ed-Devvânî’nin Kelâm Sistemi. İstanbul: Ensar Neşriyat, 2017.
• Akman, Mustafa. “Kâtip Çelebi’nin Firavun’un İmanı ve Hurûfîlik Hakkındaki Yaklaşımı”. İslam Medeniyetinin Keşfi Kâtip Çelebi’yi Anlamak, Editörler: Murat Kayacan vd., 1. Bsk., (İstanbul: Hiperyayın, 2021), 327- 365.
• Akman, Mustafa. İbn-i Arabî: Kelâmî Tartışmalar Sorular Şüpheler. İstanbul: Ekin Yayınları, 2017.
• al-Bayatı, Mohammed Maaroof. Ali el-Kari'nin el-Meşrebü'l-Verdi fi Mezhebi'l-Mehdi adlı eseri ve Mehdi'nin mezhebine dair analizi. Uludağ Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2016.
• Bayram, İbrahim. “Kâtib Çelebi’de İtikadî Kimliğiyle Ebû Hanife”. İslam Medeniyetinin Keşfi Kâtip Çelebi’yi Anlamak. Editörler: Murat Kayacan vd., 1. Bsk., (İstanbul: Hiperyayın, 2021), 307-326.
• Bilginsoy, Mustafa. Aliyyü`l-Kâri`nin kelâmi görüşleri (Emâlî Şerhinde Allah`ın sıfatları ve peygamberlik konuları). Erciyes Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2003.
• el-Cürcânî, Seyyid Şerîf. Şerhu'l-Mevâkıf (Mevâkıf Şerhi). haz. Ömer Türker. 2. Baskı, İstanbul: Türkiye Yazma Eserler Kurumu Başkanlığı Yayınları, 2022.
• Demirli, Ekrem. “Tasavvufun "Tutarlılık" Arayışında Bir Yorum Çerçevesi Olarak Vahdet-i Vücûd: Yûnus Emre’de Vahdet-i Vücûd Anlayışının Yansıması Hakkında Bir Değerlendirme”. İslâm Araştırmaları Dergisi 21, (2009), 25-50.
• Demirli, Ekrem. Fusûsu'l-Hikem Şerhi. İbn-i Arabî, Fusûsu'l-Hikem, İstanbul: Kabalcı Yayınları, 2013.
• Dülber, Hatice. Rüyada Hadis Rivayeti Hz. Peygamberi Rüyada Görmenin Dini Değeri. Ankara Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 1997.
• Güneş, Hasan Hüseyin. “Ali el-Kârî’nin Rafizî Safavîlere İlişkin Osmanlı Merkez Ulemasına Reddiyesi”. İran Çalışmaları Dergisi 4/1, (2020), 13-38.
• İbn-i Abidîn. Reddu'l-Muhtar ale'd-Durr'il-Muhtar. çev. Ahmed Davudoğlu, İstanbul: Şamil Yayınları, 1982.
• İbnu’l-Arabî. Fusûsu'l-Hikem. çev. ve şerh Ekrem Demirli. İstanbul: Kabalcı Yayınları, 2013.
• İbnu'l-Cevzî, Ebû’l-Ferec. Telbisu İblis. Beyrut: Dâru'l-Kalem, 1403.
• el-İlel ve Maʿrifetü'r-Ricâl an Ahmed b. Muhammed b. Hanbel. Rivayetu’l-Mervezi. thk. Vasiyullah b. Muhammed Abbas. Bombay: ed-Daru’s-Selefiyye, 1408/1988.
• Kara, Mustafa. “Ma‘rûf Kerhî ve Tasavvuf-Şia İlişkisi Üzerine”. İstanbul: Hareket Dergisi Haziran-Temmuz 16-17, (1980), 3-14.
• Kara, Mustafa. “Tasavvufi Hayat ve Düşünceyi Tenkit (İsmail Hakkı Bursevi Örneği)”. Bursa’da Dünden Bugüne Tasavvuf Kültürü, Bursa Kültür Sanat ve Turizm Vakfı Yayınları, 2003.
• Karaaslan, Erdem. Ali el-Kârî'nin Fethu Bâbi'l-İnâye adlı eserinin Kitâbu'l-Hudûd bölümünün incelenmesi. Bursa Uludağ Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2021.
• Karadaş, Cağfer. “Ali el-Karî’nin Hayatı, Selef Akidesine Dönüş Çabası ve Eserleri”. Uludağ Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi V/5, (1993), 287-299.
• Karadaş, Cağfer. Ali el-Kari'nin akaide dair eserleri ve bazı itikadi görüşleri. Marmara Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 1991.
• Karaman, Hayrettin. https://www.hayrettinkaraman.net/yazi/hayat/0077.htm (11.04.2022).
• Karapınar, Yusuf. Ali el-Kâri`nin Şemü`l-Avarız fi Zemmü`r-Revafız adlı eserinin edisyon kritiği. Atatürk Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2002.
• el-Kārî, Ali. Edilletu Mu‘takıdi Ebi Hanife el-Azam fi ebevyi’r-resul aleyhi’s-salat ve’s-selam. tahk. Meşhur b. Hasan b. Selman, Medine: Mektebetu’l-guraba el-eseriyye, 1993/1413.
• el-Kārî, Ali. Cem‘u'l-vesâil fî şerhi'ş-şemâil. Hamiş: Zeynuddin Muhammed Abdurrauf el-Münavi. Şerhu cem‘i'l-vesâil fî şerhi'ş-şemâil. Kahire: Mustafa el-Babi el-Halebi, 1318.
• el-Kārî, Ali. Şemmu’l-avârıd fî zemmi’r-Revâfıd. tahkik: Mecid Halef. Kahire: Merkezu Furkan li-Dirasat İslamiyye, 1425/2004.
• el-Kârî, Ali. Risâle fî vahdet’il-vücûd. Mecmuâtu resâil fî vahdet’il-vücûd, İstanbul: Ali Bey Matbaası, 1294/1877.
• el-Kārî, Ali. el-Mukaddimetu’s-Sâlime fî havfı’l-Hâtime. thk ve thrc: Meşhur Hasan Selman. 1. Bsk., (Beyrut: el-Mektebetu’l-İslamî - Ürdün: Daru Ammare, 1409/1989), 11-33.
• el-Kārî, Ali. el-Mukaddimetu’s-Sâlime fî havfı’l-Hâtime. 1. Bsk., (Tanta: Daru’s-Sahabe li’t-Turas bi Tanta, 1412/1992), 17-43.
• el-Kārî, Alî. el-Mukaddimetu’s-Sâlime fî havfı’l-hâtime. Diyanet İşleri Başkanlığı Kütüphanesi, Yazma, Dil: Arapça, Telif yeri: Mekke, Demirbaş no: 005424-XXXI, Yazma Eser/ Dijital Kaynak: 168b-171b varak.
• el-Kārî, Ali. Fıkh-ı Ekber Şerhi. çev. Yunus Vehbi Yavuz. 3. bsk., İstanbul: Çağrı Yayınları, 1979.
• el-Kārî, Ali. Şerhu’ş-Şifâ. Beyrut: Dâru’l-kutubi’l-ilmiyye, ts.
• el-Kārî, Ali. Minehu'r-ravdi'l-ezher fî şerhi'l-fıkhi'l-ekber. Beyrut: Dâru’l-Beşairi’l-İslâmiyye, 1998/1419.
• Kastallânî, Ahmed. İrşadu's-Sârî li-Şerhi Sahihi'l-Buhârî. Beyrut: Dâru İhyai’t-Turasi’l-Arabî, t.y.
• el-Muhibbî, M. Emin. Hulâsatu’l-eser fî (terâcimi) aʿyâni’l-ḳarni’l-ḥâdî ʿaşer. nşr. Mustafa Vehbî, Kahire 1284 (Beyrut, Dâru Sâdır ts.).
• Naim, Ahmet.- Kamil Miras. Sahih-i Buhari Muhtasarı Tecrid-i Sarih Tercemesi ve Şerhi. 7. bsk., Ankara: Diyanet İşleri Başkanlığı Yayınları, 1983.
• en-Nesefî, Ebû’l-Mu‘în. Tebsıratu’l-edille fî usûli’d-dîn. nşr. Claude Selame. Dımaşk, 1993.
• Özel, Ahmet. "Ali el-Kārî". Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 2/403-405. İstanbul: TDV Yayınları, 1989.
• Pala, Sinan. "Mânası sahîhtir" tabiri ve Ali el-Kārî'nin el-Esrâru'l-merfû'a'sında hakkında bu ifadeyi kullandığı rivâyetler. Yalova Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2018.
• Şirinov, Rufet. Ali el-Kârî ve şerh metodu (Mirkâtu'l-Mefâtîh örneği). Necmettin Erbakan Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Doktora Tezi, 2019.
• Teftâzânî. Kelâm İlmi ve İslâm Akâidi. Haz. Süleyman Uludağ. 7. bsk., İstanbul: Dergah Yayınları, 2015.
• Uludağ, Süleyman. "Müşâhede". Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 32/152-153. İstanbul: TDV Yayınları, 2006.
• Yaran, Rahmi. “Doğum Kontrolü”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 9/494-495. İstanbul: TDV Yayınları, 1994.
• Yıldırım, Haydar. Ali el-Kari`nin Kelami Görüşleri. Dicle Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2002.
• Yücedoğru, Tevfik. “Bir Kelam Teorisi: Muvâfât”. Uludağ Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi XV/1, (2006), 165-176.
• ez-Zeyn, Yakup. Mevkif'uş-Şeriat'il-İslamiyye min Tanzim'in-Nesl. 1. Baskı, Beyrut: Dar'ul-Ciyl, 1991.