İTTİHAD-I İSLAM’A MİLİS TAKVİYESİ ÇABALARI: HAMİDİYE ALAYLARI

Year 2022, Volume: 24 Issue: 1, 170 - 186, 26.06.2022

Abdusselam Ertekin

Abstract

Hamidiye Alayları, Sultan II. Abdülhamid tarafından 1890 yılında Sünni aşiretlerden oluşturulan silahlı hafif süvari alaylarıdır. Alaylar, göçebe/yarı göçebe Türk, Arap ve Kürt aşiretlerden teşkil edilmiştir. Hamidiye Alaylarının kuruluş amacına yönelik yaklaşımlar genel olarak; Ermeni tehdidine karşı bir girişim, İran sınırı ve aşiret geçişlerini kontrol altına almak, Rusya’nın güneye inmesini engellemek, Kürtlerin ulusal bilincini engellemek, orduya süvari birlikler kazandırmak, aşiretlerin devlete itaatlerini sağlamak vb. şeklinde sıralanabilir. Bu farklı yaklaşımların temel sebebi alaylara dâhil olan herhangi bir (tek) aşiret üzerinden genelleme yapılmasıdır.
Hamidiye Alaylarına dahil edilen aşiretlerin tamamına bakıldığında, Sultan II. Abdülhamid’in İttihad-ı İslam/Panislamizm/İslam Birliği politikasına uygun hatta İttihad-ı İslam’ın milis güçleri olarak tasarlanmış olduğunu söylemek mümkündür. Bu bağlamda Anadolu’da Türk-Kürt-Arap aşiretlerinden 65 alay teşkil edilmiştir. Bu alaylara dahil olan aşiretlerin tümü Sünni olup bu konuda hiçbir surette taviz verilmemiştir. Aynı şekilde Afrika’da oluşturulan 22 alayın tamamı Sünni kabilelerden seçilmiştir. Bu minvalde, araştırmanın konusu Sultan II. Abdülhamid’in İttihad-ı İslam politikası çerçevesinde Anadolu’daki Hamidiye Alaylarının kuruluşu ele alınacaktır.

Keywords

Osmanlı Devleti, Sultan II. Abdülhamid, Hamidiye Alayları, İttihad-ı İslam, Aşiretler

References

• Referans1 Tensikat-ı Askerîye Cümlesinden Olarak Hamidiye Süvari Alaylarına Dair Kanunnamedir, Dersaadet: Matbaa-i Amire, 1308.
• Hamidiye Hafif Süvari Alayları Kanunname-i Hümayun, Dersaadet: 1896.
• Akçura, Yusuf. Üç Tarz-ı Siyaset, Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları, 2018, s.9
• Biçer, Bekir, “Sultan II. Abdülhamid’in Kürt Politikası”, Tarih Okulu dergisi (TOD), Yıl 9. Sayı: XXVI, Haziran 2016.
• Bajalan, Djene Rhys. Jön Kürtler Birinci Dünya Savaşı’ndan önce Kürt Hareketi (1898-1914),(Çev. Burcu Yalçınkaya), İstanbul: Avesta Yayınları 2010. Cemil Paşa, Ekrem. Dîroka Kurdîstan Bi Kurteberî, Enstituya Kurdî Ya Brukselê, Bürüksel: 1995.
• Clayer, Nathalia. Arnavut Milliyetçiliğinin Kökenleri, (Çev: Ali Berktay), İstanbul: İstanbul Bilgi Üniversitesi Yayınları, 2013.
• Develioğlu, Ferit, Osmanlıca-Türkçe Ansiklopedik Lûgat, Ankara: Aydın Kitapevi, 2015.
• Gezik, Erdal. Dinsel, Etik ve Politik Sorunlar Bağlamında Alevi Kürtler, Ankara: Kalan Yayınları, 2014.
• Halfin. XIX. Yüzyılda Kürdistan Üzerinde Mücadeleler, İstanbul: Komal Yayınları, 1992.
• H. Davison, Roderic. Osmanlı İmparatorluğunda Reform 1856-1876, (Çev: Osman Akınhay), İstanbul: Agora Kitaplığı, 2005.
• J. Erıckson, Edward ve Uyar, Mesut; Osmanlı Askeri Tarihi, Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları, İstanbul 2014.
• Küçük, Yalçın. Kürtler Üzerinde Tezler, Ankara: Dönem Yayınları, 1990.
• Kocadağ, Burhan. Doğu’da Aşiretler, Kürtler, Aleviler, İstanbul: Can Yayınları, 1997.
• Lukas Kıeser, Hams. Iskalanmış Barış Doğu Vilayetlerinde Misyonerlik, Etnik Kimlik ve Devlet 1839-1938, (Çev. Atilla Dirim), İstanbul: İletişim Yayınları, 2010.
• Mardin, Şerif, Türkiye’de Toplum ve Siyaset, (İstanbul: İletişim Yayınları, 1995),
• Mark Sykes, Darül İslam Osmanlı’nın Şark Bölgesinde Seyahat, (Çev: Hikmet İlhan), İstanbul: Avesta Yayınları, 2015.
• Osmanoğlu, Ayşe. Babam Sultan Abdülhamid, İstanbul: Timaş Yayınları, 2018 s.27.
• Özcoşar İbrahim- Ertekin, Abdusselam. “İttihad-ı İslam Siyasetinin Milis Kuvvetleri: Hamidiye Alayları-Afrika Örneği”, Sultan II. Abdülhamid’in Jeostratejisi ve Mirası Uluslararası Sempozyumu, (04.05 Ekim 2018), Doğu Afrika Araştırmaları Enstitüsü, Ankara: 2018.
• Özcoşar, İbrahim. Merkezileşme Sürecinde Bir Taşra Kenti Mardin (1800-1900), Mardin: Artuklu Üniversitesi Yayınları, 2018, s.218.
• Öz, Mehmet. “Osmanlılar”, DİA, C.33, 2007,
• Sadık El-Müeyyed, Afrika Sahrâ-yı Kebîri’de Seyahat (Bir Osmanlı Zabitinin Büyük Sahra’da Seyahati), (çev. İdris Bostan), İstanbul: Çamlıca Yayınları, 2015.
• Tahsin Paşa, Sultan Abdülhamit: Tahsin Paşa'nın Yıldız Hatıraları, İstanbul: Boğaziçi Yayınları, 1999.
• Üngür Ümit, Uğur. Modern Türkiye’nin İnşası Doğu Anadolu’da Ulus, Devlet ve Şiddet (1913-1950), İstanbul: İletişim Yayınları,