İTİKÂDÎ MEZHEPLER VE FIRKALAR BAĞLAMINDA TASAVVUF VE SÛFÎLİK'İN YERİ

Year 2022, Volume: XXV Issue: 2, 334 - 373, 04.01.2023

Mustafa Akman

Abstract

Tasavvufun, İslâmî düşünce alanında bir tür mezhebî söylem ve faaliyet biçimi olduğu izahtan varestedir. Şüphesiz bu kanaate varmanın imkânı, ancak sûfȋ söylem ve organizasyonun, din diyanetin özü değil itikâdî ve içtihâdî mezhepsel bir yorum ve yapı olduğunun ortaya konulması ile mümkündür. Bunun sağlayacağı fayda ise sûfȋ tezleri değerlendirirken bunun, doğrudan İslâm’ın kendisi hakkında yapılan değerlendirmeler olmadığı gerçeği olacaktır. Ne var ki sûfȋleri, kelâm ekollerini tanıtan İtikâdî Mezhepler Tarihi kaynakları, -onları ayrı bir fırka sayacak şekilde- neredeyse hiç konu edinmiş değillerdir. Sûfîlerin bu (itikâdî ve içtihâdî) yönü; bütün söylem ve uygulama görünürlüklerine rağmen görmezden gelinmiştir. Hâlbuki onların özelikle varlık ve bilgi teorileri; kaynakların, hakkında bilgi verdikleri öteki birçok ekolden daha ileri düzeyde tartışmalı kelâmî konulardır. Bu nedenle tasavvufun da mezhepler tarihi hinterlandımızda kendine mahsus bir itikâdî/kelâmî ekol olduğunu, bunların da doğru-yanlış fikirlerinin olabileceğini, savundukları şeylerin objektif biçimde temellendirilmesi gerektiğini bilmek lazımdır. Biz de makalemizde sûfîliğin de müstakil olmasa bile tıpkı selefîlik gibi en az Ehl-i Sünnet ana ekolünün bir alt kolu/fırkası olarak mezhepler tarihi kaynaklarında değerlendirilmeye konu edilmesi gerektiğini izaha ve temellendirmeye çalışacağız.

Keywords

İtikâdî Mezhep, Mezhepler Tarihi Kaynakları, Kelam,, Tasavvuf, İçtihât

References

• Afîfî, Ebu’l-Alâ. “İbn Arabi İle İlgili Araştırma Serüvenim”. çev. Abdullah Kartal. Uludağ Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, IX/9, (2000), 697-714.
• Afîfî, Ebu’l-Alâ. Muhyiddîn İbnu’l-Arabî’nin Tasavvuf Felsefesi. çev. Mehmet Dağ. Ankara: Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Yayınları, 1975.
• Afîfî, Ebu’l-Alâ. Fusûsu’l-Hikem Okumaları İçin Anahtar/et-Ta’likât alâ Fusûsi’l-Hikem. çev. Ekrem Demirli. İstanbul: İz Yayınları, 2000.
• Afîfî, Ebu’l-Alâ. Tasavvuf: İslâm’da Manevi Devrim. çev. Halil İbrahim Kaçar- Murat Sülün. İstanbul: Risale Yayınları, 1996.
• Akdoğan, Mesut. “Kâtip Çelebî’nin Fikriyâtında Tasavvuf’un Yeri”. İslam Medeniyetinin Keşfi Kâtip Çelebi’yi Anlamak, Edit. Murat Kayacan ve dğ., 1. Baskı, (İstanbul: Hiperyayın, 2021), 798-811.
• Akman, Mustafa. “Bihiştî Ramazan Efendi el-Vizevî ve Kelâmdaki Yeri”. Uluslararası Sosyal Araştırmalar Dergisi, X/51, (2017), 1181-1208.
• Akman, Mustafa. “İbnü’l-Arabî’nin Söyleminin Felsefi Yönü ve Kaynakları”. Orta Asya’dan Anadolu’ya İlmin Yolculuğu, Editör: Yakup Koçyiğit- Aiitmamat Kariev. (Karabük Üniversitesi Yayınları, 2021), 686-749.
• Akman, Mustafa. “Kâtip Çelebi’nin Firavun’un İmanı ve Hurûfîlik Hakkındaki Yaklaşımı”. İslam Medeniyetinin Keşfi Kâtip Çelebi’yi Anlamak, Edit. Murat Kayacan ve dğ., 1. Baskı, (İstanbul: Hiperyayın, 2021), 327-365.
• Akman, Mustafa. Celâleddin ed-Devvânî: Ahlakî Siyasî Felsefî Tasavvufî ve Kelâmî Görüşleri. İstanbul: Ensar Neşriyat, 2017.
• Akman, Mustafa. Celâleddin ed-Devvânî’nin Kelâm Sistemi. İstanbul: Ensar Neşriyat, 2017.
• Akman, Mustafa. İbn-i Arabî: Kelâmî Tartışmalar Sorular Şüpheler. İstanbul: Ekin Yayınları, 2017.
• Akman, Mustafa. Mezhepler Tarihinin Klasik Kaynakları: İçerik ve Özellikleri. İstanbul: Ensar Neşriyat, 2019.
• Akman, Mustafa - Ahmet Arslan. “Ali el-Kārî’nin “el-Mukaddimetu’s-Sâlime Fî Havfı’l-Hâtime” Risalesi (Tahlil, Değerlendirme ve Neşir)”. Dicle İlahiyat Dergisi, XXV/1, (2022), 252-279.
• Altıntaş, Ramazan. “İtikâdî Açıdan İbnü’l-Cevzî (ö. 597/1218)’nin Tasavvuf’a Yaklaşımı”. Tasavvuf Dergisi, III/7, (2001), 117-143.
• Altıparmak, Ömer Faruk. “İhvân-ı Safâ ve Tasavvuf”. Tasavvuf Dergisi, IX/22, (2008), 81-102.
• Altunkaya, Mustafa. "Bazı Şiî Kaynaklarda “Tasavvuf”. Turkish Studies/Türkoloji Araştırmaları, XI/5, (2016), 1-16.
• Atay, Hüseyin. Kur’an’da Bilgi Teorisi. İstanbul: Furkan Yayınları, 1982.
• Aydın, Şükrü. Kur'an'ın Fırkacılık Olgusuna Yaklaşımı. İstanbul: Rağbet Yayınları, 2018.
• Ayhan, Mehmet. “Muhyiddin İbn Arabî’nin Fütûhât’ta Keşf Yoluyla Naklettiği Tasavvufî Muhtevaya Sahip Rivâyetler”. Uluslararası İslam Araştırmaları Dergisi (İHYA), I/2, (2015), 22-56.
• Aynî, Muhammed Ali. Tasavvuf Tarihi. İstanbul: Kayıhan Yayınları, 2018.
• Bayram, Fatih. “Katip Çelebi ve Hadis”. İslam Medeniyetinin Keşfi Kâtip Çelebi’yi Anlamak, Edit. Murat Kayacan ve dğ., 1. Baskı, (İstanbul: Hiperyayın, 2021), 653-675.
• Bender, Cemşid. Kürt Uygarlığında Alevîlik. 1. Bsk., İstanbul: Kaynak Yayınları, 1991.
• Bedir, Murteza. Fıkıh, Mezhep ve Sünnet. 1. bsk., İstanbul: Ensar Neşriyat, 2004.
• Bulut, Halil İbrahim. İslam Mezhepleri Tarihi. 2. bsk., Ankara: DİB Yayınları, 2016.
• Büyükkara, Mehmet Ali. “Dini Gruplaşmanın Doğası: Kişilikler, Zihniyetler, Cemaatler, Mezhepler”. İlahiyat Akademi Dergisi, 5, (2017), 37-57.
• Büyükkara, Mehmet Ali. “Mezhep ve Mezhepçilik”. İlahiyat Akademi Dergisi, 5, (2017), 1-9.
• Câbirî, Muhammed Âbid. Arap-İslâm Aklının Oluşumu. çev. İ. Akbaba. 3. bsk., İstanbul: Kitabevi Yayınları, 2001.
• Câbirî, Muhammed Âbid. Arap-İslâm Kültürünün Akıl Yapısı. çev. B. Köroğlu- H. Hacak- E. Demirli. 3. bsk, İstanbul: Kitabevi Yayınları, 2001.
• Câbirî, Muhammed Âbid. Felsefi Mirasımız ve Biz. çev. S. Aykut. İstanbul: Kitabevi Yayınları, 2003.
• Cebecioğlu, Ethem. “Prof. Nicholson’ın Kronolojik Esaslı Tasavvuf Tarifleri”. Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, XXIX, (1987), 387-406.
• Ceyhan, Semih. “Tecellî”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 40/241-243. İstanbul: TDV Yayınları, 2011.
• Cîlî, Abdülkerim. İnsân-ı Kâmil. çev. A. M. Tolun. haz. S. Eraydın- E. Demirli- A. Kartal. İstanbul: İz Yayınları, 1998.
• Çakmaklıoğlu, Muhammet Mustafa. Tasavvuf. Ankara: Bilay Yayınları, 2020.
• Çapak, İbrahim. Bir Din Felsefesi Problemi Olarak Bursalı İsmail Hakkı'da Ulûhiyyet. Marmara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 1997.
• Çelebi, İlyas. “Zühd ve Kuruluş Dönemlerinde Kelam-Tasavvuf İlişkisi”. İlâhiyat Fakülteleri Kelâm Anabilim Dalı Eğitim - Öğretim Meseleleri ve Koordinasyonu Toplantısı - II, 149, (1998), 85-107.
• Çınar, Mahmut. İmâm Şa'rânî ve Muhyiddîn İbnü’l-Arabî’ye Göre Nübüvvet İnancı. İstanbul: Rağbet Yayınları, 2013.
• Çoban, Ali. “Mihnet Dönemi Sûfîliğinde Savunma Amaçlı Akâid Yazıcılığı: XVII. Yüzyıl Osmanlı’sında İki Sûfî İki Eser”. Tasavvuf Dergisi, 36, (2015), 1-30.
• Çubukçu, Hatice. İlk Dönem Hanım Sûfîler: (H. I-V./M. VII-XI yüzyıllar). İstanbul: İnsan Yayınları, 2006.
• Demir, Osman. “Osmanlı’dan Cumhuriyet Türkiye’sine Akâid-Kelâm Literatürü: Kişiler, Eserler ve Gelenekler Üzerinden Bir Hâsıla”. Türkiye Araştırmaları Literatür Dergisi, XIV/27, (2016), 9-52.
• Demirli, Ekrem. “Mesnevî’yi Fusûsu’l-Hikem’e Göre Yorumlamak “İlâh-ı Mu’tekad” ve Mevlânâ’nın Mesnevî’sinden Hikâyeler”. Tasavvuf Dergisi, VI/14, (2005), 347-364.
• Demirli, Ekrem. “Tasavvufun “Tutarlılık” Arayışında Bir Yorum Çerçevesi Olarak Vahdet-i Vücûd: Yûnus Emre’de Vahdet-i Vücûd Anlayışının Yansıması Hakkında Bir Değerlendirme”. İslâm Araştırmaları Dergisi, 21, (2009), 25-50.
• Demirli, Ekrem. Fusûsu'l-Hikem Şerhi. İbnü’l-Arabî, Fusûsu'l-Hikem, İstanbul: Kabalcı Yayınları, 2013.
• Devvânî, Celâleddin. Akaid-i Adudiyye Şerhi (Çeviri-Değerlendirme). çev. Mustafa Akman. Batman: Mütercim Yayınları, 2021.
• DİA. “Abdülaziz ed-Debbâğ”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 1/188. İstanbul: TDV Yayınları, 1988.
• Dokgöz, Derviş. “Epistemolojik Açıdan Tasavvuf Fıkıh İlişkisi: Rûhû’l-Beyân Tefsiri Özelinde”. Doğu Anadolu Sosyal Bilimlerde Eğilimler Dergisi, 5/1, (2021), 26-49.
• Erdemci, Cemalettin. “Kelamcıların Dini Metinleri Anlama Biçimi”. Dini ve Felsefi Metinler: Yirmibirinci Yüzyılda Yeniden Okuma, Anlama ve Algılama II, (Sultanbeyli Belediyesi, 2012), 975-1000.
• Erdemci, Cemalettin. Mütekaddimin Kelamında Nassı Anlama ve Aşırı Yorum, Ankara Okulu Yayınları, 2019.
• Eş‘arî, Ebü’l-Hasan. Makâlâtü’l-İslâmiyyîn ve İhtilâfü’l-Musallîn: İlk Dönem İslâm Mezhepleri. Çeviri - Metin, haz. Ömer Aydın - Mehmet Dalkılıç. İstanbul: Yazma Eserler Kurumu Yayınları, 2019.
• Gazzâlî, Ebu Hamid. İhyâu Ulumi’d-Din. Beyrut, 1989.
• Gazzâlî, Ebu Hamid. İhyâu Ulumi'd-Din. çev. Ahmed Serdaroğlu. İstanbul, 1974.
• Gelenbevî, İsmail. Hâşiye ala Şerhi’l-Celâl. İstanbul: Tabi' ve Naşir: Lofçalı Raşid, 1326.
• Gölpınarlı, Abdülbaki. 100 Soruda Tasavvuf. 2. bsk., İstanbul: Gerçek Yayınevi, 1985.
• Gültekin, Ayşe. “İsmâil Hakkı Bursevî’nin Hadis Şerh Metodu”. Uluslararası Sosyal Araştırmalar Dergisi, 10/48, (2017), 710-727.
• Hilal, İbrahim. Din ve Felsefe Arasında İslâm Tasavvufu. çev. M. A. Kara. İstanbul: Çıra Yayınları, 2004.
• Hodgson, Marshall G.S. İslâm'ın Serüveni: bir dünya medeniyetinde bilinç ve tarih. çev. Kurul, İstanbul: İz Yayınları, 1993.
• Hucvîrî, Ebû’l-Hasen Alî. Keşfu’l-maḥcûb. çev. M. A. Madi Ebû’l-Azaim. thk. A. Abdurrahim es-Sayih- Tevfik Ali Vehbe. Kahire: Mektebetu’s-Sekafeti’d-Diniyye, 2007/1428.
• İbn-i Haldun. Mukaddime. çev. Halil Kandemir. İstanbul: Yeni Şafak, 2004.
• Izutsu, Toshihiko. İslâm'da Varlık Düşüncesi. çev. İbrahim Kalın. İstanbul: İnsan Yayınları, 1995.
• Izutsu, Toshihiko. Kur'an'da Allah ve İnsan. çev. Süleyman Ateş. Ankara: Ankara Ü. İlahiyat Fakültesi Yayınları, 1975.
• İbiş, Fatih. “İbnü’l-Arabî’nin Kelâm Eleştirisi”. Pamukkale Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, VIII/2, (2021), 1355-1376.
• İbn-i Teymiye. Allah'ın Velileri İle Şeytanın Velileri Arasındaki Fark. çev. İ. E. Dal. İstanbul: İhya Yayınları, 1985.
• İbnü’l-Arabî. el-Fütûhât’ul-Mekkiyye. thk. Osman İsmail Yahyâ. Mektebetu's-Sekâfeti'd-Diniyye, [t.y.].
• İbnü’l-Arabî. Fusûsu'l-Hikem. çev. ve şerh E. Demirli. İstanbul: Kabalcı Yayınları, 2013.
• İbnü’l-Arabî. Fusûs'ul-Hikem ve't-Ta'likât Aleyh. i’dad: Eb'ul-A'la Afîfî. Beyrut: Dâr'ul-Kutub'il-Arabîyye, [t.y.].
• İbnu’l-Cevzî, Ebu’l-Ferec. Telbîsu İblîs. tahk. Ahmed b. Osman el-Mezid. Risale/ Doktora, Daru’l-Vatan li’n-neşr, 1422.
• İmâm-ı Rabbânî, Ahmed Faruk Serhendî. Mektûbât. İstanbul: Fazilet Neşriyat, [t.y.].
• İmâm-ı Rabbânî. Mektûbat-ı İmâm-ı Rabbânî. çev. Kasım Yayla. İstanbul: Merve Yayınları, 1999.
• Kalafat, Yaşar. “Halk Tasavvufu veya Tasavvuf Halk İnançları İlişkilerine Dair”. Bursa’da Dünden Bugüne Tasavvuf Kültürü III, (Bursa Kültür Sanat ve Turizm Vakfı Yayınları, 2004), 37-40.
• Kalafat, Yaşar. “Pir-i Türkistan Işığında Halk İnançları-Tasavvuf-Mitoloji Bağlantısı Üzerine Düşünceler”. Bilimsel Eksen: Uluslararası Sosyal Bilimler Dergisi, IX/24, (2018), 56-66.
• Karabaş Veli. Nesefi Akaidi Şerhi (Kelam-Tasavvuf İlişkisi). tahk. Fatih Kurt. Ankara: Akçağ Yayınları, 2019.
• Kara, Mustafa. “Hazreti Peygamber'in Tasavvufi Düşüncedeki Yeri”. Diyanet İlmi Dergi, 27/4, (1989), 221-237.
• Kara, Mustafa. “Tasavvufi Hayat ve Düşünceyi Tenkit (İsmail Hakkı Bursevi Örneği)”. Bursa’da Dünden Bugüne Tasavvuf Kültürü, Bursa Kültür Sanat ve Turizm Vakfı Yayınları, 2003.
• Karadaş, Cağfer. “Bir Hadis Üç Yorum”. Usûl: İslam Araştırmaları, 12, (2009), 171-180.
• Karadaş, Cağfer. “Kelâmcıların İbn Arabî Düşüncesine Etkisi”. Uludağ Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, XI/2, (2002), 87-96.
• Karadaş, Cağfer. “Muhyiddin İbn Arabî’nin İtikâdı”. Tasavvuf Dergisi, IX/21, (2007), 67-94.
• Karadaş, Cağfer. “Muhyiddin İbnü'l-Arabî /İtikadî Görüşleri”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 20/516-520. İstanbul: TDV Yayınları, 1999.
• Karadaş, Cağfer. İbn Arabî’nin İtikâdî Görüşleri. İstanbul: Beyan Yayınları, 1997.
• Karadaş, Cağfer. “Sûfî İtikadınının Dönemleri”. Marife Dergisi, 1/2, (2001), 59-71.
• Karî, Ali. el-Mukaddimetu's-sâlime fi havfi'l-hâtime. thk. H. Selman. (Beyrut: el-Mektebet’ul-İslamî - Ürdün: Daru Ammare, 1989.
• Karî, Ali. Vahdet-i Vücûd Risalesi. thk. A. R. b. Abdullah. çev. Harun Ünal. İstanbul: Süleymaniye Vakfı Yayınları, 2013,
• Karamustafa, Ahmet T. Tanrının Kuraltanımaz Kulları / İslam Dünyasında Derviş Toplulukları 1200-1550. çev. Ruşen Sezer. 9. Bsk., İstanbul: Yapı Kredi Yayınları, 2019.
• Kartal, Abdullah. “İbnü’l-Arabî’nin Yorum Yöntemi ve Muhammed Fassında Bu Yöntemin Tatbiki: Her Varlık Bir Âyettir”. Tasavvuf Dergisi, IX/21, (2008), 257-282.
• Kartal, Abdullah. “Metafizik Dönemden Geriye Bakmak İbnü’l-Arabî’nin İlk Sufilerin Bazı Görüşleri Hakkındaki Eleştirileri”. Tasavvuf dergisi, IX/23, (2009), 357-372.
• Kartal, Abdullah. “Sufiler”. Uludağ Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, VI/6, (1994), 313-334.
• Kartal, Abdullah. “Tasavvufun İslâm Düşüncesindeki Yeri ve Önemi”. Bursa'da Dünden Bugüne Tasavvuf Kültürü, 1. bsk., (İstanbul, 2003), 57-76.
• Kâtip Çelebi. Mîzânu’l-Hak Fî İhtiyâri’l-Ehakk/İslâm'da Tenkid ve Tartışma Usûlü. (İzâhlı ve gözden geçirilmiş 2. baskı), Açıklamalarla Sâdeleştirenler: Süleyman Uludağ - Mustafa Kara, İstanbul: Marifet Yayınları, 1990.
• Kaya, Mahmut. “Tasavvuf Nedir, Ne Değildir?”. Kur’an ve Sünnet Sempozyumu (Ankara, 1-2 Kasım 1997) Bildiriler, (İstanbul: İrfan İlmi Araştırmalar ve İhtisas Vakfı, 1999), 179-185.
• Kaya, Murat. "Rivayetlerin Tespitinde Keşf, İlhâm ve Rüya”. e-Şarkiyat İlmi Araştırma Dergisi, VIII/15, (2016), 327-339.
• Keklik, Nihat. el-Fütuhatü'l-Mekkiyye (İbnü'l-Arabî’nin eseri). Ankara: Kültür Bakanlığı Yayınları, 1990.
• Kelâbâzî, Ebû Bekr. Kitabu et-Taarruf li-mezhebi ehli't-tasavvuf. nşr. A. J. Arberry, Kahire: Mektebetu’l-Hanci, 1994/1415.
• Kılıç, Mahmud Erol. “İbnü’l-Arabî”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 20/493-516. İstanbul: TDV Yayınları, 1999.
• Küçük, Hülya. “Tasavvufta Kadın”. Necmettin Erbakan Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 7, (1997), 389-398.
• Makkarî, Ahmed b. Muhammed. Nefhu't-Tıb min Gusni’l-Endelüsi’r-Ratib. thk. İhsan Abbas. Beyrut: Dâru Sadır, 1968.
• Mercânî. Hâşiye ale’l-Celâl. İstanbul: Tabi' ve Naşir: Lofçalı Raşid, 1326.
• Mutahhari, Murtaza. Adl-i İlâhî. çev. Hüseyin Hatemi. İstanbul: İşaret Yayınları, 1988.
• Namlı, Tuncer. “İlke ve Olgu, Görüş ve Fırka Süreçlerinde Mezheb”. Eski Yeni, 25, (2012), 5-13.
• Netton, İan Richard. “İslâm Felsefesinde Yeni Eflâtunculuk”. çev. Gürbüz Deniz. Dinî Araştırmalar Dergisi, VII, 19, (2004), 351-355.
• Onat, Hasan. “Özgürlük Bağlamında Din Anlayışındaki Farklılaşmalar ve Mezhepler”. İslâmi Araştırmalar, XXIX/2, (2018), 169-192.
• Öngören, Reşat. “Sûfî”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 37/471-472. İstanbul: TDV Yayınları, 2009.
• Özdemir, Mehmet. “Ahmed b. Muhammed Makkarî”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 27/445-446. Ankara: TDV Yayınları, 2003.
• Özgül, Ömer. Sufilerin Gayr-i Müslimlere Bakışı. Dokuz Eylül Üniversitesi, Doktora Tezi, İzmir, 2018.
• Özköse, Kadir. “Tasavvuf Kültüründe Kadının Yeri”. Somuncu Baba: Aylık İlim-Kültür ve Edebiyat Dergisi, 14/81, (2007), 20-24.
• Özütoprak, Ahmet Yusuf. Dini Doğru Anlamak. İstanbul: Pınar Yayınları, 1997.
• Pürcevâdî, Nasrullah. “On İki İmam Şiiliğinde Tasavvufa Muhalefet”. çev. Abdullah Kartal. Uludağ Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, XI/1, (2002), 233-242.
• Radtke, Bernd. “Neo- Sufizm Eleştirisi”. çev. Yusuf Öztel. Uludağ Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, XVIII/2, (2009), 361-371.
• Râzî, Fahreddîn. “İtikâdâtu Fırakı’l-Müslimîn ve’l-Müşrikîn (إعتقادات فرق المسلمين والمشركين)”. çev. Faruk Sancar. Din Bilimleri Dergisi, IX/2, (2009), 235-274.
• Rosenthal, Franz. “Felsefe ve Tasavvuf Arasında İbn Arabî”. çev. Ercan Alkan. Tasavvuf Dergisi, X/24, (2009), 113-149.
• Sarmış, İbrahim. Teorik ve Pratik Açıdan Tasavvuf ve İslam. 3. bsk., İstanbul: Ekin Yayınları, 2004.
• Sancar, Faruk. “İtikadatu Firaki’l-Muslimin ve’l-Müşrikin ve el-Milel ve’n-Nihal Literatüründeki Yeri”. Kelam Araştırmaları Dergisi [Kader], VII/1, (2009), 131-148.
• Sancar, Faruk. “Selefîlik Bir Mezhep mi Yoksa Bir Düşünme Tarzı mı? Selefi Düşüncenin Şifrelerine Dair Bir Değerlendirme”. Din Bilimleri Akademik Araştırma Dergisi, XV/3, (2015), 21-49.
• Sancar, Faruk. Kelam ve Tasavvuf Açısından Nübüvvet: Fahreddin er-Râzî ve İbnü’l-Arabî Örneği. Dokuz Eylül Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Doktora Tezi, İzmir 2010.
• Scattolin, Giuseppe. “İslâm Tasavvufu’nda Allah Sevgisi”. çev. Ali Galip Gezgin. Tasavvuf Dergisi, II/5, (2001), 233-252.
• Serbestzâde, Ahmet Hamdi. İlm-i Kelâmdan Akâid-i Adudîyye Şerhi Celâl Tercümesi. Trabzon, 1310.
• Sinanoğlu, Abdülhamit. "İslâm Düşüncesinde "İnsan-ı Kâmil" Anlayışı ve Allah ile İlişkilendirilmesinin Teolojik Değeri”. KADER, VI/2, (2008), 93-114.
• Sühreverdî, Şihâbuddin. Mecmuatu Musannefati Şeyh İşrak. tashih: H. Corbin, Tahran: Müessese-i Mutalaat ve Tahkikat-ı Ferhengi, 1993.
• Şahinoğlu, M. Nazif. “İslam’da Tasavvufun Yeri ve Önemi”. II. Uluslararası İslam Düşüncesi Konferansı, İstanbul, 25-27 Nisan 1997, İstanbul, Büyükşehir Belediyesi Yayınları, 1997), 159-169.
• Şarfî Abdulkadir. Menzilet’ul-Velâyet’is-Sûfîyye İnde’ş-Şeyh Muhyiddin b. Arabî. el-Akadimiyye li’d-Dırasat’ıl-İctimaiyye ve’l-İnsaniyye Kısm’ul-Adab ve’l-Felsefe, 12, 2004.
• Şehristânî, Ebu’l-Feth. el-Milel ve'n-nihal. thk. Emir Ali Mehna- Ali Hasan Faur. Beyrut: Dâru'l-Ma‘rife, 1414/1993.
• Tahralı, Mustafa. “Ahmed Avni Konuk’un Mesnevî-i Şerif Şerhinde İbn Arabî”. Uluslararası Mevlânâ Sempozyumu Bildirileri, (8-12 Mayıs 2007) Bildirileri II, (İstanbul: Motto Project Yayını, 2010), II/871-878.
• Tahtacı, Hakan - Yusuf Açıkel. “XIX. ve XX. Asır Kazan Âlimlerinin Kelâmî Tartışmalara Hadis İlmi Açısından Yaklaşımları”. Burdur Mehmet Akif Ersoy Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi (Makü), 3/1, (Haziran/2022), 78-100.
• Tancî, Muhammed. İslâm Tasavvufu Üzerine. çev. Bekir Topaloğlu. İstanbul: Damla Yayınları, 2002.
• Teftâzânî, Sadeddin. Şerhu’l-Akâid (Kelâm İlmi ve İslâm Akâidi). haz. Süleyman Uludağ. 2. bsk., İstanbul: Dergah Yayınları, 1982.
• Topaloğlu, Bekir. “Mezhep (Mezheplere Ayrılmanın Dinî Hükmü)”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 29/532-534. Ankara: TDV Yayınları, 2004.
• Tosun, Necdet. “Silsile”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 37/206-207. İstanbul: TDV Yayınları, 2009.
• Uludağ, Süleyman. “Aşk”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 4/11-17. İstanbul: TDV Yayınları, 1991.
• Uludağ, Süleyman. "Kelâbâzî, Muhammed b. İbrâhim”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 25/192-193. Ankara: TDV Yayınları, 2002.
• Uludağ, Süleyman. “Havas”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 16/517. İstanbul: TDV Yayınları, 1997.
• Uludağ, Süleyman. “Tasavvufta Kadın”. Dini ve Toplumsal Boyutlarıyla Cinsiyet II, Tartışmalı İlmi İhtisas Toplantısı 26-27 Mayıs 2012, Üsküdar Belediyesi, (2012), 289-295.
• Uludağ, Süleyman. Tasavvufun Mahiyeti/Şifâu’s-sâil (İbn-i Haldûn). giriş, İstanbul: Dergâh Yayınları, 1977.
• Uysal, Muhittin. Tasavvuf Kültüründe Hadis. Konya: Yediveren Yayınları, 2001.
• Üzüm, İlyas. “İsnâaşeriyye (Kelâm)”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 23/147-149. İstanbul: TDV Yayınları, 2001.
• Üzüm, İlyas. “Mezhep (Giriş, Kelâm)”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 29/526-532. Ankara: TDV Yayınları, 2004.
• Üzüm, İlyas. “Mezhep (Literatür)”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 29/534-537. Ankara: TDV Yayınları, 2004.
• Yavuz, Yusuf Şevki. “Kader”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 24/58-63. İstanbul: TDV Yayınları, 2001.
• Yavuz, Yusuf Şevki. “Nübüvvet”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 33/279-285. İstanbul: TDV Yayınları, 2007.
• Yavuz, Yusuf Şevki. Cağfer Karadaş, "İsmâil Hakkı Bursevî”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 23/108-110. İstanbul: TDV Yayınları, 2001.
• Yıldırım, Ahmet. Din Dünyevileşme ve Zühd. 2. Bsk., Ankara Okulu Yayınları, 2014.
• Yıldırım, Arif. “Kelâmcılar Nazarında Tasavvuf”. EKEV Dergisi, I/3, (1998), 59-75.
• Yetik, Erhan. “et-Taʿarruf li-mezhebi ehli’t-taṣavvuf”. Tasavvuf Klasikleri, edtr. Ethem Cebecioğlu- Ali Çınar. (Ankara: Ankara Kalem Neşriyat, 2021), 89-100.
• Zerrinkûb, Abdulhüseyn-i. “Antik İran'ın Mirası”. çev. N. Yıldırım. Doğu Esintileri İranoloji, Fars Dili ve Edebiyatı Araştırmaları Dergisi, V, Erzurum 2016/7), 135-172.