A NAZİRE WRITTEN IN THE OTTOMAN TERRITORIES: SHAMSI-I BAGHDADI'S 'MANZAR-I EBRAR' MATHNAVI AS A NAZIRE TO MAHZENU'L ESRAR

Year 2024, Volume: 1 Issue: 29, 26 - 47, 30.06.2024

Seyhan Karakütük

Abstract

Nizami Ganjavi is considered a pioneer of the hamsa writing tradition in Persian literature. The works that constitute the hamse titled "Penc Genc" by the poet gained significant attention beyond the geographical region they were written in, prompting numerous nazires to be composed for the mathnavis that form this hamsa. The first of these mathnavis that comprise the hamsa, known as "Mahzenu'l Esrar", was seen by poets as a sort of elevated realm to be attained. Writing nazire for this work almost became a tradition. In the Ottoman territories, many poets were captivated by this work, leading to the creation of nazire in both Turkish and Persian. During the 10th and 16th centuries, in the city of Baghdad which was under Ottoman rule, Shamsi Baghdadi was one of the poets who wrote a nazire for "Mahzenu'l Esrar." In this study, Shamsi Baghdadi's mathnavi titled "Manzar-i Ebrar," written as a nazire to Nizami's "Mahzenu'l Esrar," is examined. Efforts are made to highlight the similarities and differences between "Manzar-i Ebrâr" and "Mahzenu'l Esrar" from various perspectives.

Keywords

Nazire, Nizami, Shamsi, Mahzenu’l esrar, Manzar-i ebrar.

OSMANLI TOPRAKLARINDA YAZILMIŞ BİR MAHZENÜ’L ESRAR NAZİRESİ: ŞEMSÎ-İ BAĞDÂDÎ’NİN MANZAR-İ EBRÂR MESNEVÎSİ

Abstract

Nizâmî-i Gencevî, Fars edebiyatında hamse yazma geleneğinin öncüsü olarak kabul edilir. Şairin Penc Genc isimli hamsesini oluşturan eserler, yazıldığı coğrafyanın dışında da oldukça ilgi görmüş, hamseyi oluşturan mesnevilerin tümüne birçok nazire yazılmıştır. Bu hamseyi oluşturan mesnevilerden ilki olan Mahzenü’l esrâr, şairler tarafından adeta ulaşılması gereken bir mertebe olarak görülmüş ve bu esere nazire yazmak neredeyse bir gelenek halini almıştır. Osmanlı topraklarında da birçok şairin ilgisini çeken bu esere hem Türkçe hem Farsça nazireler yazılmıştır. X/ XVI. yüzyılda, Osmanlı hâkimiyeti altında bulunan Bağdat’ta yaşayan Şemsî-i Bağdâdî de, Mahzenü’l esrâr’a nazire yazan o şairlerden biridir. Bu çalışmada Şemsî-i Bağdâdî’nin, Nizâmî’nin Mahzenü’l esrâr adlı eserine nazire olarak kaleme aldığı Manzar-i ebrâr mesnevisi incelenmiş ve çeşitli açılardan Mahzenü’l esrâr ile benzerlik ve farklılıkları ortaya koyulmaya gayret edilmiştir.

Keywords

Nazire, Nizâmî, Şemsî, Mahzenü'l esrâr, Manzar-i ebrâr

Ethical Statement

Bu çalışmanın, özgün bir çalışma olduğunu; çalışmanın hazırlık, veri toplama, analiz ve bilgilerin sunumu olmak üzere tüm aşamalarından bilimsel etik ilke ve kurallarına uygun davrandığımı; bu çalışma kapsamında elde edilmeyen tüm veri ve bilgiler için kaynak gösterdiğimi ve bu kaynaklara kaynakçada yer verdiğimi; kullanılan verilerde herhangi bir değişiklik yapmadığımı, çalışmanın Committee on Publication Ethics (COPE)' in tüm şartlarını ve koşullarını kabul ederek etik görev ve sorumluluklara riayet ettiğimi beyan ederim. Herhangi bir zamanda, çalışmayla ilgili yaptığım bu beyana aykırı bir durumun saptanması durumunda, ortaya çıkacak tüm ahlaki ve hukuki sonuçlara razı olduğumu bildiririm

References

• Açıkgöz, Namık: “TDV İslam Ansiklopedisi”, Riyâzî, C. 35, istanbul, 2008, s. 144-145.
• Bağdatlı Ahdî: Gülşen-i Şuʿarâ, haz. Süleyman Solmaz, Ankara, T.C. Kültür ve Turizm Bakanlığı Kütüphaneler ve Yayımlar Genel Müdürlüğü, 2018.
• Bağdatlı İsmail Paşa: Îzâhu’l-Meknûn Fi’z-zeyli ʿalâ Keşfi’z-Zunûn an Esâmi’l-Kütüb Ve’l-Fünûn, 2 cilt, C. 1, thk. Kilisli Rifat Bilge, Şerefettin Yaltkaya, haz. Şerefettin Yaltkaya, istanbul, Milli Eğitim Basımevi, 1947.
• Câmî, Abdurrahman: Salâmân ve Ebsâl, thk. Zehrâ Muhâcirî, Tahran, Neşr-i Ney, 1376 hş.
• Erişen, Gülgün: “Bursalı Rahmi ve Gül-i Sad-Berg’i”, Ankara, Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Türk Dili ve Edebiyatı Anabilim Dalı, Yüksek Lisans Tezi Tezi, 1990.
• Hayyâmpûr, Abdurresûl: Ferheng-i Sohenveran, 2 cilt, C. 2, Tahran, İntişarât-ı Telâye, 1382 hş.
• Karakütük, Seyhan: "Şemsî-yi Bağdâdî’nin Manzar-i Ebrâr Mesnevîsi ve Nizâmî’nin Mahzenü’l Esrâr’ı ile Karşılaştırılması" (Yüksek Lisans Tezi), İstanbul Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, İstanbul, 2022.
• Kâtib Çelebi: Keşfü’z-Zunûn ʿan Esâmi’l-Kütüb Ve’l-Fünûn, Lübnan-Beyrut, Darü’l ihyâ e-türasi’l Arabiyyî, t.y.
• Köksal, M. Fatih: “TDV İslam Ansiklopedisi”, Nazîre, C. 32, İstanbul, 2006, s. 456-458.
• Kuşoğlu, M. Oğuzhan: “Sâdikî-i Ki̇tâbdâr’ın Mecma‘ü’l-Havâs Adlı Eseri (i̇nceleme - Metin - Dizin)”, Marmara Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü Türk Dili Bilim Dalı, Doktora Tezi Tezi, 2012.
• Mevlânâ Şemsî-i Bağdâdî: Manzar-i Ebrâr, t.y., Köprülü Yazma Eser Kütüphanesi: Fâzıl Ahmed Paşa, nr. 294.
• Nefîsî, Saîd: Tarih-i Nazm u Nesr der Îran, C. 1, Tahran, Furûğî, 1334 hş.
• Nizâmî-i Gencevî: Mahzenü'l Esrâr, thk. Vâhîd Destgirdî, Tahran, İntişarât-i İbn-i Sînâ, 1334 hş.
• Olgun, Tahir: Edebiyat Lügatı, haz. Edib Kürkçüoğlu, İstanbul, Enderun Kitabevi, 1994.
• Riyâzî Muhammed Efendi: Riyâzü’ş-Şuara (Tezkiretü’ş-Şuara), haz. Namık Açıkgöz, Ankara, T.C. Kültür ve Turizm Bakanlığı Kütüphaneler ve Yayımlar Genel Müdürlüğü, 2017.
• Sâm Mirza Safevî: Tuhfe-i Sâmî, thk. Vâhîd Destgirdî, Tahran, Matbaa-ı Armağan, 1314 hş.
• ———: Tuhfe-i Sâmî, t.y., Süleymaniye Yazma Eser Kütüphanesi: Ayasofya, nr. 4248.
• ———: Tuhfe-i Sâmî, t.y., Süleymaniye Yazma Eser Kütüphanesi: Fatih, nr. 4242.
• Şerîfî, Muhammed: Ferheng-i Edebiyat-i Farsî, 2 cilt, C. 2, Tahran, intişarât-i Muin, 1387 hş.