İbn Korkmaz’ın “Fethu’r-Rahmân fî Tefsîri’l-Kur’ân” İsimli Tefsirinin Kaynakları ve Yöntemi

Year 2022, Volume: 6 Issue: 1, 27 - 53, 30.06.2022

Selami Yalçın

Abstract

Hicri 9. asırda Memlûkler döneminde Kahire’de yaşamış olan İbn Korkmaz, birçok ilimde eser yazmış bir müfessirdir. Tabakât kitapları, onun hakkında bilgiler vermekte, İstanbul’daki ve dünyanın çeşitli ülkelerindeki bazı kütüphanelerde eserlerinin yazma nüshaları bulunmaktadır. Ülkemizde, İbn Korkmaz’ın en güzel eseri olan Fethu’r-Rahmân fî tefsîri’l-Kur’ân tefsiriyle ilgili herhangi bir akademik çalışmanın olmaması nedeniyle bu makale yazılmıştır. Bu çalışmada ilk önce müfessirin hayatı, eserleri ve Fethu’r-Rahmân’ın dünyadaki nüshaları hakkında kısa bilgiler verilmiş, tefsirin temel kaynakları ortaya konulmuştur. Tefsir dışında kalan diğer kaynakları ise ilgili husus işlenirken yazılmıştır. Sonra da İbn Korkmaz’ın bu tefsirindeki metodu açıklanmıştır. 20 ciltlik olan Fethu’r-Rahmân’ın, Kur’ân’ı Kur’ân’la, Kur’ân’ı sünnetle, sahâbe ve tâbiîn sözleriyle ve siyer bilgisiyle tefsir etme bakımından rivâyet; fıkıh, kelâm, kırâat, sarf, nahiv, belagat, şiir, kavram ve ulûmu’l-Kur’ân alanlarındaki açıklamaları açısından dirâyet ve tasavvufi konuları işlemesi yönüyle de işârî tefsir özellikleri taşıdığı görülmektedir. Bu makalede eser, bu yönleriyle kısaca tanıtılmaya çalışılmıştır. İbn Korkmaz’ın seciʻli ifadelerdeki başarısı, hacimli olan eserini özetlemesine ve Nesru’l-cumân el-muntazam min fethi’r-rahmân ismiyle baştan sona seciʻli olan tefsirini yazmasına kapı aralamıştır. Müfessirin bu tefsirinden Nesru’l-cumân’a olduğu gibi aktardığı bazı yerlere işaret edilmiştir. Tefsir münâsebet ve nüzûl sebebi yönüyle de araştırılmayı hak etmektedir.

Keywords

Tefsir, Rivâyet, Dirâyet, İşârî, Seciʻ, İbn Korkmaz, Fethu’r-Rahmân

Sources and Methods of Ibn Qurqmās's (d. 882/1478) Tafsir "Fath al-Rahmān fî tafsîr al-Qur'an"

Abstract

Ibn Korkmaz, who lived in Cairo during the Mamluks reign in the 9th century, is a mufassir who produced works in many scientific fields. Tabakat books give information about him, and there are copies of his works in some libraries in Istanbul and in various countries around the world. This article has been written because there is no academic study in our country on the commentary of Fath al-Rahmān fî tafsîr al-Qur'an, which is considered to be finest work of Ibn Korkmaz. In this study, brief information about the life and works of the mufassir is given, the main sources of tafsir are revealed and the method is explained. Fath al-Rahmān, which has 20 volumes, has the characteristic of narration in terms of interpreting the Qur'an with the Qur'an, the Qur'an with the Sunnah, the words of the Companions and the Tabi'in, and the knowledge of the sirah; it has the characteristics of tafsīr of ishārī in terms of dealing with prudence and mystical issues in terms of fiqh, kalam, qiraah, of morphology consummation, syntax, rhetoric, poetry and concept explanation. The work has been tried to be briefly introduced with these aspects. Ibn Korkmaz's success about expressions with saj opened the door for him to summarize his voluminous work and to write his tafsir which was written with saj from beginning to end, under the name Nathr al-jumān al-muntazam min fath al-Rahmān.

Keywords

Tafsīr, Riwaya, Diraya, Ishārī, Sajʻ, Ibn Qurqmās, Fath al-Rahmān

References

• Arâr, Mehdi Es'ad. Mukaddime, Zehru’r-rebîʻ fî şevâhidi’l-bediʻ. Beyrut: Dârü’l-Kutûbi’l-İlmiyye, 2007. 9-35.
• Arberry, Ar'thur J. The Chester Beatty Lıbrary A Handlıst Of The Arabic Manuscripts. Dublın: Hodges, Fıggıs & Co. Ltd., 1958.
• Ayaz, Fatih Yahya. Memlûkler (1250-1517). İstanbul: İSAM Yayınları, 2015.
• Aydarûs, Muhyiddîn Abdulkâdir. en-Nûru’s-sâfir an ahbâri’l-karni’l-âşır. Beyrût: Dâru’l-Kutubi’l-İlmiyye, 1405.
• Bağdâdî, İsmail b. Muhammed. Hediyyetü’l-ârifîn esmâi’l-muellifîn ve âsâri’l-musannifîn. 2 cilt. Beyrut: Dâru İhyâi’t-Turâsi’l-Arabî, ts.
• Bağdâdî, İsmail b. Muhammed. Îzâhu’l-meknûn fi’z-zeyli ala keşfi’z-zunûn, 4 cilt. Beyrut: İhyâu Turâsi’l-Arabî, ts.
• Cerrahoğlu, İsmail. Tefsir Usûlü. Ankara: TDV. Yayınları, 10. Baskı, 1995,
• Çelebî, Katib. Silmu’l-vusûl ilâ tabakâti’l-fuhûl. Thk. Muhammed Abdulkadir Arnâvût. İstanbul: IRCICA, 2010.
• Çelebî, Katib. Keşfü’z-zunûn an esâmi’l-kütüb ve’l-fünûn. 2 cilt. Bağdat: Mektebetü’l-Müsenna, 1941.
• Dâvûdî, Şemseddîn Muhammed b. Alî b. Ahmed el-Mısrî. Tabakâtü’l-müfessirîn. Beyrut: Dârü’l-Kutûbi’l-İlmiyye, ts.
• Fihrisü’ş-Şâmil li’t-Turâsi’l-Arabi’l-İslâmî’l-Mahtût: Ulûmu’l-Kur’ân Mahtûtâti’t-Tefsîr ve Ulûmihi. Amman: el-Mecmeu’l-Melikî li Buhûsi’l-Hadâreti’l-İslâmiyye, Müessesetü Âli’l-Beyt, 1989.
• Garsuddîn, Zeynuddîn Abdulbâsit, ez-Zâhirî. Neylu'l-emel fî zeyli'd-duvel. Thk. Ömer Abdusselam Tedmurî. 9 cilt. Beyrut: Mektebetü'l-Asriyye, 2002.
• Gazzî, Necmeddîn. el-Kevâkibu’s-sâira bi aʻyâni’l-mieti’l-â̒şira. Thk. Halil el-Mansûr. 3 cilt. Beyrut: Dâru’l-Kutubi’l-İlmiyye, 1997
• Haymî, Salâh Muhammed. Fehresü mahtûtâtı dâri’l-kutubi’z-Zâhiriyye, Thk. Esmâ el-Hımsî. 2 cilt. Dımaşk: Mecmeu’l-Lugati’l-Arabî, 1969.
• Hizânetü’t-Turâs. Fehresu Mahtûtât. Riyad: Merkezu’l-Melik Faysal li’l-Buhûs ve’d-Dirâsâti’l-İslâmiyye, ts.
• İbn Korkmaz, Nâsıruddîn Muhammed el-Aktemurî. el-Elğâzu’l-fıkhiyye. İstanbul: Süleymaniye Kütüphanesi Bağdatlı Vehbi Bölümü, 590; Esad Efendi Bölümü, 929.
• İbn Korkmaz, Nâsıruddîn Muhammed el-Aktemurî. Fethu’r-Rahmân fî tefsiri’l-Kur’ân, Bulgaristan- Sofya: Sofya Milli Kütüphanesi, OP 548.
• İbn Korkmaz, Nâsıruddîn Muhammed el-Aktemurî. Gaysü’l-merîʻ ala şevâhidi’l-bedîʻ, İstanbul: Süleymaniye Kütüphanesi, Kadızâde Mehmed 417.
• İbn Korkmaz, Nâsıruddîn Muhammed el-Aktemurî. Kabesü’l-muctebâ fî şerhi’l-Esmâi’l-Husnâ. İstanbul: Süleymaniye Kütüphanesi Hacı Mahmud Efendi Bölümü, 3955.
• İbn Korkmaz, Nâsıruddîn Muhammed el-Aktemurî. Kabesü'l-müctedî ve tevkıyetü'l-mübtedî. İstanbul: Beyazıd Devlet Kütüphanesi, 1326; Süleymaniye Kütüphanesi Hacı Mahmud Efendi, 3955.
• İbn Korkmaz, Nâsıruddîn Muhammed el-Aktemurî. Kabsü'l-müctedi ve tevfiyetü'l-mübtedi. İstanbul: Süleymaniye Kütüphanesi Laleli Bölümü, 1583.
• İbn Korkmaz, Nâsıruddîn Muhammed el-Aktemurî. Nesru’l-cumân el-muntazam min fethi’r-rahmân. İstanbul: Beyazıt Kütüphanesi, 587-588.
• İbn Korkmaz, Nâsıruddîn Muhammed el-Aktemurî. Zehru’r-rebîʻ fî şevâhidi’l-bediʻ. Thk. Mehdi Es'ad Arâr. Beyrut: Dâru’l-Kutûbi’l-İlmiyye, 2007.
• İbnü’l-Gazzî. Dîvânu’l-İslâm. 4 cilt. Beyrut: Dâru’l-Kutubi’l-İlmiyye, 1411/1990.
• İbnü’l-İmâd. Şeẕerâtü’ẕ-zeheb fî aḫbâri men zeheb. Thk. Mahmud Arnavut. Beyrut: Dâru İbn Kesîr, 1986.
• Katâvne, Âsım Muhammed. Tefsiru sûreti’l-Mücâdele min kitâbi “fethi’r-rahmân fî tefsiri’l-Kur’ân” li Muhammed b. Korkmaz dırâseten ve tahkîkan. Ürdün: Mutah Üniversitesi Külliyetü’ş-Şeriʻa, 2015.
• Kehhâle, Ömer Rızâ. Muʻcemu’l-mü’ellifîn. Beyrut: Mektebetü’l-Müsennâ, ts.
• Necmeddîn el-Kübrâ - (Necmeddîn Dâye). et-Te’vîlâtü Necmiyye. Thk. Ahmed Ferîd el-Mizyâdî. Beyrut: Dâru’l-Kutubi’l-İlmiyye, 2009.
• Nuveyhiz, Âdil. Muʻcemu’l-müfessirîn min sadri’l-islami ve hetta’l-asri’l-hâdır. 2 cilt. Beyrut: Müessesetü Nuveyhiz, 1988.
• Sehâvî, Ebu’l-Hayr Şemseddîn Muhammed b. Abdirrahmân b. Muhammed. el-Cevâhiru’d-durer fî tercemeti şeyhu’l-İslâm İbn Hacer. Thk. İbrahim Bacıs Abdulmecid. Beyrut: Dâru İbn Hazm, 1999.
• Sehâvî, Ebu’l-Hayr Şemseddîn Muhammed b. Abdirrahmân. ed-Dav’u’l-lâmiʻ li ehli’l-karni’t-tâsiʻ. 12 cilt. Beyrut: Menşurât Dâru Mektebeti’l-Hayat, ts.
• Suyûtî, Celaleddîn. el-İtkân fî ulûmi’l-Kur’ân. 4 cilt. Thk. Muhammed Ebu’l-Fadl İbrahim. Mısır: el-Hey’etü’l-Mısriyye, 1974.
• Suyûtî, Celaleddîn. Nazmu’l-ıkyân fî aʻyâni’l-aʻyân. Beyrut: Mektebetü’l-İlmiyye, ts.
• Tancî, Bedru’l-Amrânî - Gâzî, Muhammed Saîd. el-Fehresu’l-Vasfî li Mahtûtâti Hizâneti’l-Mescidi’l-Aʻzâm bi Vezzân. Magrib: Vezâretu’l-Evkâf ve’ş-Şuûni’l-İslâmiyye, 2008.
• Yalçın, Selami. Nâsıruddin b. Korkmaz el-Aktemurî (ö. 882/1478) ve Nesru’l-Cumân İsimli Tefsiri. Sakarya: Doktora Tezi/Sakarya Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, 2020.
• Zerkeşî, Ebû Abdillah Bedreddîn. el-Burhân fî ulûmi’l-Kur’ân. 4 cilt. Beyrut: Dâru İhyâi’l-Kutubi’l-Arabî, 1957.
• Ziriklî, Ebû Gays Muhammed Hayruddîn. el-Aʻlâm. 8 cilt. Dâru’l-İlm li’l-Melâyîn, 15. Baskı, 2002. https://alrased.news. Erişim 06 Kasım 2021.
• http://www.aljazi.org/taib/man/qorqomas.pdf. Erişim 21 Kasım 2021
• http://www.almasalik.com/locationPassage.do?passageId=10485. Erişim 06 Kasım 2021.
• http://www.biu.edu.lb/pages/majors/masters/detaildthesis.php?var=MzE5. Erişim 03 Aralık 2019.
• http://hip.jopuls.org.jo/c/portal/. Erişim 09 Kasım 2021.
• https://msobieh.com/akhtaa/viewtopic.php?f=21&t=18880&view=unread. Erişim 06 Kasım 2021.
• http://thesis.mandumah.com/Record/230083. Erişim 03 Aralık 2019.
• http://wadod.org/vb/showthread.php?p=30143. Erişim 06 Temmuz 2019.