Başlangıcından 18. Yüzyılın Başına Kadar Osmanlı-Güril Melikliği İlişkileri

Yıl 2022, Cilt: 6 Sayı: 2, 212 - 226, 31.12.2022

Mehmet Kazdal

Öz

İstanbul’un fethiyle İmparatorluk vasfını kazanan, Anadolu’daki siyasi rakiplerini ortadan kaldıran Osmanlı Devleti, yönünü Karadeniz’e, dolayısıyla Kafkaslara yöneltmişti. 1461 yılında Trabzon’un fethedilmesi bu yönelişin en güçlü adımı olmuştur. Şehzade Selim’in Trabzon valiliği döneminde bölgeyle ilişkiler sıcak temasa dönüşmüştür. Bu süreçte Batı Gürcistan bölgesinde bulunan üç büyük meliklik Osmanlı hâkimiyetini kabul etmiştir. Adı geçen melikliklerden birisi Çoruh Nehri’nin Karadeniz’e döküldüğü mevkide bulunan Güril’dir. Güril bölgesinin başkenti Ozurgeti’dir. Batı Gürcistan’ın parçası olan Güril, Osmanlı devleti için Rus ilerlemesine karşı adeta bir tampon bölge mesabesindeydi. XVI ve XVII. yüzyıllar boyunca Gürcistan’ın doğusu İran’ın Güril’in de dâhil olduğı batısı ise Osmanlı’ya bağlı kalmıştır. Güril melikleri Osmanlı Devleti’ne vergi vermekteydi. Söz konusu vergiler bazen Trabzon bazen de Çıldır Eyaleti aracılığıyla İstanbul’a ulaştırılmaktaydı. Güril bölgesini yöneten idareciler itaatten ayrıldıkları dönemlerde ise hem askeri harekât ile hem de ekonomik yaptırımlar uygulayarak cezalandırılmaları usulü de takip edilmiştir. Bu çalışmada Osmanlı Devleti’nin Kuzey-Doğu sınırının hinterlandında bulunan Güril Prensliği ile ilişkiler ele alınacaktır.

Anahtar Kelimeler

İslam Tarihi, Osmanlı Devleti, Kafkasya, Batı Gürcistan, Güril Melikliği

Kaynakça

• KAYNAKÇA Arşiv Belgeleri BOA. A{ DVNS.MHM.d, 6, 32, 44, 92, 108, 111, 112, 114, 115, 116.
• BOA. AE.SMMD.IV, 20/2218.
• BOA.C.DH. 321/16019.
• BOA.C.ML.46/2148.
• BOA.TS.MA.e, 6478/1.
• Araştırma ve Kaynak Eserler Ahmed Cevdet Paşa. Târîh-i Cevdet, haz. Mehmet İpşirli. Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları, 2018.
• Akdağ, Mustafa. “Osmanlı Müesseseleri Hakkında Notlar”. Ankara Üniversitesi Dil ve Tarih-Coğrafya Fakültesi Dergisi 13/1-2 (1955), 27-51.
• Aşıkpaşazâde. Tevârih-î Âl-i Osman (Aşıkpaşazade Tarihi). İstanbul: Matbaa-i Âmire, 1332.
• Aydın, Dündar. Erzurum Beylerbeyliği ve Teşkilatı Kuruluş ve Genişleme Devri (1535-1566). Ankara: Türk Tarih Kurumu, 1998.
• Bala, Mirza. “Gürcistan”. İslam Ansiklopedisi. IV/837-845. İstanbul: Milli Eğitim Basımevi, 1994.
• Berdzenişvili, Niko - Canaşia, Simon. Gürcüstan Tarihi. çev. Hayri Hayrioğlu. İstanbul: Sorun Yayınları, 1997.
• Bilge, Sadık Müfit. Osmanlı Çağı’nda Kafkasya 1454-1829 (Tarih-Toplum-Ekonomi). İstanbul: Kitabevi Yayınları, 1. Basım, 2012.
• Bostan, Mehmet Hanefi. “Yavuz Sultan Seli̇m’i̇n Şehzâdeli̇k Dönemi̇ (1487-1512)”. Türk Kültürü İncelemeleri Dergisi 40 (Bahar 2019), 1-86.
• Çağatay, Neşet. ““Osmanlı İmparatorluğu’nda Reayâdan Alınan Vergi ve Rüsûmlar”. Ankara Üniversitesi Dil ve Tarih-Coğrafya Fakültesi Dergisi V/5 (1947), 483-511.
• Çelebi, Fevzi. 18.Yüzyıldan Günümüze Gürcü Tarihinin Ana Hatları. İzmir: Duvar Yayınları, 2020.
• Defterdar Sarı Mehmed Paşa. Zübde-i Vekayiât Tahlil ve Metin (1066-1116/1656-1704), (Haz. Abdülkadir Özcan). Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları, 1995.
• Dukas. Bizans Tarihi. çev. Viladimir Mirmiroğlu. İstanbul: İstanbul Fetih Cemiyeti, 1956.
• Ekinci, Ekrem Buğra. “Osmanlı İdaresinde Adem-i Merkeziyet ve İmtiyazlı Eyaletler”. Türk Hukuk Tarihi Araştırmaları Dergisi 6 (Güz 2008), 7-84.
• Faroqhi, Suraiya. The Ottoman Empire and the World Around It. London: I.B. Tauris, 2004.
• Gümüş, Nebi. XVI. Asır Osmanlı - Gürcistan İlişkileri. İstanbul: Marmara Üniversitesi, Yayınlanmamış Doktora Tezi, 2000.
• İbn Kemal. Tevârih-i ’Al-i Osman VII. Defter. Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları, 2. Basım, 1991.
• İbn Kemal. Tevârih-i ’Âl-i Osman VIII. Defter. ed. Ahmet Uğur. Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları, 1997.
• Karamanlı, Hüseyin M. “Gürcistan”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. XIV/311-313. İstanbul: Diyanet İşleri Başkanlığı Yayınları, 1996.
• Karataş, Abdullah Vefa. “Di̇van-ı Hümayun İle Paşa Di̇vanının Karşılaştırılması -Mani̇sa Şehzâde Sarayı Dîvânı Örneği̇-”. Adalet Dergisi 62-63 (2019), 235-264.
• Kılıç, Orhan. 18. Yüzyılın İlk Yarısında Osmanlı Devleti’nin İdari Taksimatı Eyalet ve Sancak Tevcihatı. Elazığ: Ceren Matbaacılık, 1997.
• Kılıç, Orhan. “Gürcü Prensliklerden Gürcü Melikliklere: Batı Kafkasya’nın Osmanlı Hâkimiyeti Öncesi ve Sonrasındaki İdarî Değişim Süreci”. ed. İbrahim Telli̇oğlu - Roin Kavrelişvili. 66-113. Gori: Gori Devlet Üniversitesi Basımevi, 2019.
• Kılıç, Orhan. “Osmanlı İdari Taksimatında Bir Diğer Unsur: Dadyan, Açıkbaş, Gürel ve Abhaza Meliklikleri”. Tarihi Coğrafya: 1-5 Ekim 2018. ed. Semiha Nurdan - Muhammed Özler. XI/219-255. Ankara: Türk Tarih Kurumu, 2018.
• Kırzıoğlu, M. Fahrettin. Osmanlılar’ın Kafkas-Elleri’ni Fethi. Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları, 2. Basım, 1998.
• Külbi̇lge), Rudi Matthee (Çev. İlker). “Saiklerin ve Sebeplerin Işığında 986-998/1578-1590 Tarihli Osmanlı-Safevî Savaşı”. Cihannüma Tarih ve Coğrafya Araştırmaları Dergisi 4/2 (30 Aralık 2018), 115-140.
• Kütükoğlu, Bekir. “Murad III”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. C. XXXI. İstanbul: Diyanet İşleri Başkanlığı Yayınları, 2006.
• Kütükoğlu, Bekir. Osmanlı-İran Siyasi Münasebetleri (1578-1612). İstanbul: İstanbul Fetih Cemiyeti, 1993.
• Na’îmâ Mustafa Efendi. Târih-i Na’îmâ, haz. Mehmet İpşirli. Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları, 2. Basım, 2014. Peçevi İbrahim Efendi. Peçevi Tarihi. II Cilt. İstanbul, 1867.
• Râşid Mehmed Efendi - Çelebizâde İsmaîl Âsım Efendi. Târîh-i Râşid ve Zeyli. çev. Abdülkadir Özcan vd. I-III Cilt. İstanbul: Klasik Yayınları, 2013.
• Savaş, Saim. XVI. Asırda Anadolu’da Alevîlik. Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları, 2013.
• Shaw, Stanford. History of the Ottoman Empire and Modern Turkey, Volume I: Empire of the Gazis: The Rise and Decline of the Ottoman Empire, 1280-1808. Cambridge University Press, 1976.
• Silâhdâr Fındıklılı Mehmed Ağa. Nusretnâme, haz. Mehmet Topal. Ankara: Türkiye Bilimler Akademisi Yayınları, 2018.
• Sungur, Çetin. Rahimizade İbrahim Harimi Çavuş’un “Zafername-i Sultan Murad Han” Adlı Eserinin Transkripsiyonu-Metin Bölümü. Kırıkkale: Kırıkkale Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, 1998.
• Uzunçarşılı, İ.Hakkı. Osmanlı Tarihi. Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları, 1978.
• Uzunçarşılı, İ.Hakkı. Osmanlı Tarihi. Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları, 9. Basım, 2006.
• Ünal, Mehmet Ali. Osmanlı Müesseseleri Tarihi. Isparta: Kitabevi Yayınları, 7. Basım, 2007.
• Ünsal, Emin. Osmanlı Devleti’nin Kafkas Politikaları ve Çıldır Beylerbeyi Süleyman Paşa’nın Faaliyetleri. Edirne: Trakya Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, 2021.