Batı Karadeniz'de Heraclea Pontica Yakınlarında Yeni Bir Prehistorik Yerleşim: İnönü Mağarası

Yıl 2021, Cilt: 1 Sayı: 26, 23 - 46, 06.05.2021

Hamza Ekmen , Gülden Ekmen , Ali Güney , Benjamin Arbuckle Gökhan Mustafaoğlu , Cemal Tunoğlu , Caner Diker , Ercan Oktan

https://doi.org/10.51493/egearkeoloji.811613

Cited By: 2

Öz

Anadolu’nun Batı Karadeniz kıyılarının arkeolojik araştırmalar açısından uzun yıllarıdır ihmal edilmiştir. Bölgede yürütülen arkeolojik çalışmaların büyük bir bölümü yüzey araştırmalarından oluşmaktadır. Kastamonu’nun Devrekani ilçesi yakınlarındaki Kınık yerleşiminde yürütülen çalışmalar ve Kdz. Ereğli’nin Karadeniz kıyısına yakın bir noktada bulunan Yassıkaya’da 2000 yılında gerçekleştirilen tek sezonluk kazı, bölgenin tarihöncesi kültürlerinin anlaşılmasına yönelik veri sağlayan kazılar olma özellikleri uzun yıllar korumuşlardır. 2017 yılında başlayan ve devam etmekte olan İnönü Mağarası kazıları ile birlikte bölgede tabakaya bağlı buluntu elde edilen yerleşimlere bir yenisi eklenmiştir. Bu nedenle, Yassıkaya ve İnönü Mağarası kazıları bölge arkeolojisi açısından önemli bir yere sahiptir. İnönü Mağarası kazıları aynı zamanda Zonguldak ilinde yürütülen ilk çok tabakalı yerleşim yeri kazısıdır. Söz konusu mağarada gerçekleştirilen kazılarda ulaşılan veriler, Batı Karadeniz kıyılarının tarihöncesi kültürler açısından son derece zengin ve özgün bir yapıya sahip olduğuna dair kanıtlar sunmuştur. Arkeolojik bulgular yanında farklı tabakalara ait radyokarbon tarihleri, bölgenin mutlak kronolojisin oluşturulması konusunda nerdeyse ilk verileri oluşturmaktadır. Beş ayrı kültür katmanı tespit edilen İnönü Mağarası’nda gerçekleştirilen kazılarında Kalkolitik Çağ’dan başlayarak aralıklarla Ortaçağ’a kadar uzanan bulgularla karşılaşılmıştır. Farklı uzmanlık alanları tarafından incelenen bu bulgular üzerinde yapılan çalışmalar, bölgenin kültürel gelişimine ve bölgeler arası ilişkilerine ışık tutmaktadır. Bu çalışmada İnönü Mağarası kazılarından elde edilen ilk sonuçların bir sentezi sunulacaktır.

Anahtar Kelimeler

Batı Karadeniz Arkeolojisi, Mağara Yerleşimi, Erken Tunç Çağı, Hitit Silahları, Balkan Göçleri

A New Prehistoric Settlement near Heraclea Pontica on the Western Black Sea Coast: İnönü Cave

Öz

Anahtar Kelimeler

Western Black Sea Archaeology, Cave Settlement, Early Bronze Age, Hittite Weapons, Balkan Migrations

Kaynakça

• Alexandrov, Dimitrova, Popov, Horejs, Chukalev 2018 Alexandrov, S., Dimitrova, Y. Popov, H., Horejs, B., Chukalev, K.,Gold and Bronze. Metals, Technologies and Interregional Contacts in the Eastern Balkans during the Bronze Age, Sofia.
• Arık 1944 Arık, R. O., “1942’de Türk Tarih Kurumu Adına Yapılan Bitik Kazısı ve Hatay Tetkikleri Hakkında Kısa Rapor”, Belleten 8/30, 341-386.
• Aydıngün, Aydıngün 2013 Aydıngün, Ş., Aydıngün, H., “Erken Demirçağ’da ‘İstanbul Boğazı’ Üzerinden Trak/Frig Kavimlerinin Gelişine Ait İlk Bulgular”, Arkeoloji ve Sanat 142, 65-78.
• Ayengin 2018 Ayengin, N., “Düzce İli 2016 yılı Arkeolojik Yüzey Araştırması”, Araştırma Sonuçları Toplantısı 35/2, 273-283.
• Bailey 2000 Bailey W. D., Balkan Prehistory: Exclusion, incorporation and identity, Routledge, London.
• Bartosiewicz, Neer, Lentacker 1993 Bartosiewicz, L, Wim Van Neer, Lentacker, A., “Metapodial asymmetry in draft cattle”, International Journal of Osteoarchaeology 3, 69-75.
• Bilgi 2012 Bilgi, Ö., Anadolu’da İnsan Görüntüleri, Klasik Çağ Öncesi, İstanbul.
• Blegen 1958a Blegen, C.W., Boulter, C.G., Caskey, J.L., Rawson. M. (1958a) Troy: Settlements VIIa, VIIb and VIII, Volume IV (Plates), Princeton University Press, New Jersey.
• Blegen 1958b Blegen, C.W., Boulter, C.G., Caskey, J.L., Rawson. M. (1958b) Troy: Settlements VIIa, VIIb and VIII, Volume IV (Text), Princeton University Press, New Jersey.
• Bostancı 1952 Bostancı, E., “Gökırmak Vadisinde Prehistuvar Araştırmaları, Yeni Paleolitik Buluntular”, Dil ve Tarih-Coğrafya Dergisi X/1–2, 137-142.
• Boyadziev 1995 Boyadziev, Y., “Choronology of Prehistoric Cultures in Bulgaria”, Prehistoric Bulgaria, Wisconsin, Bailey, 149-192.
• Böhlendorf-Arslan 2004 Böhlendorf-Arslan, B., Glasierte Byzantinische Keramik Aus Der Türkei, İstanbul.
• Brami, Heyd 2011 Brami, M., Heyd, V., “The Origins of Europe’s First Farmers: The Role of Hacılar and Western Anatolia”, Fifty Years On, Praehistorische Zeitschrift 86/2, 165-206.
• Bryce 2005 Bryce, T., The Kingdom of the Hittites. Oxford University Press, Oxford.
• Bulut 1996 Bulut, L., “Samsat Ortaçağ Sgrafitto ve Champleve Seramikleri”, Prof. Dr. Şerare Yetkin Anısına Çini Yazıları, İstanbul, 31-46.
• Burney 1956 Burney, C. A., Northern Anatolia Before Classical Times, Anatolian Studies VI, 179-203.
• Carracedo Sánchez, Sarrionandia, Juteau, Ibarguchi 2012 Carracedo Sánchez, M., Sarrionandia, F., Juteau, T., Ibarguchi, J.G.,” Structure and organization of submarine basaltic flows: Sheet flow transformation into pillow lavas in shallow submarine environments”, International Journal of Earth Sciences 101/8, 2201-2214.
• Caymaz 2013 Caymaz, T., Yeni Veriler Işığında Orta Batı Anadolu Kalkolitik Çağı Kültürü, Arkeoloji Dergisi XVIII, 39-112.
• Çayır-Böyükulusoy 2014 Çayır-Böyükulusoy, Ü., “Batı Anadolu Kalkolitik Çağ Seramiğinde Perdah Bezeme Tekniği”,.), Armizzi, Engin Özgen’e Armağan, Studies in Honor of Engin Özgen, Ankara, 81-100.
• Çevik 2018 Çevik, Ö., “What Follows the Late Neolithic Occupation in Central-Western Anatolia? A View from Ulucak”, Communities in Transition: The Circum-Aegean Area in the 5th and 4th Millennia BC, Oxford, 1037-1049.
• Çınaroğlu 1991 Çınaroğlu, A., Kastamonu Kökenli Bir Grup Hitit Gümüş (?) Eseri, Müze 4, 53-58.
• Dedeoğlu, Abay 2014 Dedeoğlu, F., Abay, E., “Beycesultan Höyük Excavation Project: New Archaeological Evidence from Late Bronze Age Layers”, Arkeoloji Dergisi XIX, 1-39.
• Derin 2011 Derin, Z., “Yeşilova Höyük”, Beginnings - New Research in the Appearance of the Neolithic between Northwest Anatolia and the Carpathian Basin. Menschen – Kulturen – Traditionen. Studien aus den Forschungsclustern des Deutschen Archäologischen Instituts 1, Rahden, 95-108.
• Doğer 1999 Doğer, L., “İzmir Arkeoloji Müzesi’nde Bulunan Balık Figürlü Sgraffito Bizans Seramikleri”, Arkeoloji ve Sanat 93, 38-43.
• Doğer 2000 Doğer, L., “İnsan Figürlü Bizans Sırlı Seramik Repertuarına Yeni Bir Örnek”, Sanat Tarihi Dergisi X, 57-76.
• Dönmez 2004 Dönmez, Ş., “ Boyabat Kovuklukaya: A Bronze Age Settlement in the Central Black Sea Region Turkey”, Ancient Near Eastern Studies 41, 38-84.
• Dönmez 2006 Dönmez, Ş., “The Prehistory of the İstanbul Region: A Survey”, Ancient Near Eastern Studies 43, 234-264.
• Dönmez 2017 Dönmez, Ş.,”The Protohistoric Times of Istanbul in the Light of New Evidence”, TÜBA-AR 21, 93-115.
• Duru 2008 Duru, R., MÖ 8000'den MÖ 2000'e Burdur - Antalya Bölgesi'nin Altıbin Yılı, Antalya.
• During, Glatz 2015 During, B. and Glatz C., Kinetic Landscapes, The Cide Archaeological Project: Surveying the Western Black Sea Region, Warsaw/Berlin.
• Efe 2001 Efe, T., “The Settlement, Its Architecture and Pottery”, The Salvage Excavations at Orman Fidanlığı: A Chalcolithic Site in Inland Northwestern Anatolia, İstanbul, 1-126.
• Efe 2004 Efe, T., “Yassıkaya, an Early Bronze Age Site near Heraclea Pontica (Kdz Ereğli) on the Black Sea Coast”, Festschrift für Nĕmejcová Pavùková, Berlin, 27-38.
• Efe, Mercan 2002 Efe, T., Mercan, A., “Yassıkaya: Karadeniz Ereğli (Heraclea Pontica) Yakınlarında Tunç Çağı Yerleşimleri”, Kazı Sonuçları Toplantısı XXIII, 361-374.
• Ekmen F.G. 2017 Ekmen, F. G., “İnönü Mağarası'nda İlk Dönem Çalışmaları: Karadeniz Kıyısında, Heraclea Pontica (Kdz. Ereğli) Yakınında Bir Geç Kalkolitik-Erken Tunç Çağı Yerleşimi”, III. Uluslararası Arkeoloji Kongresi. Eskiçağ'da Karadeniz ve Tekkeköy: Karadeniz Kıyısında Eski Bir Yerleşme, Bildiri Özetleri Kitapçığı, Samsun, 84-85.
• Ekmen F.G. 2020 Ekmen, F. G., “Notes on the 5th Millenium BC of the Western Black Sea Region: İdols from İnönü Cave”, Metalurgica Anatolica. Festschrift für Ünsal Yalçın anlässlich seines 65. Geburtstags - Ünsal Yalçın 65. Yaşgünü Armağan Kitabı, Bochum, 59-64.
• Ekmen, Mercan, Ekmen, Güney 2019 Ekmen, H., Mercan, A., Ekmen, F. G., Güney, A., “İnönü Mağarası 2017 Yılı Kazıları”, 40. Kazı Sonuçları Toplantısı 2. Cilt, 271-292.
• Ekmen, Ekmen, Güney 2020 Ekmen, H., Ekmen, F. G., Güney, A., “İnönü Cave: New Results Of The Early Iron Age Culture in the Western Black Sea Region”, OLBA XXVIII, 41-62.
• Ekmen H. 2020 Ekmen, H., “İnönü Mağarası’nda Bulunan Erken Tunç Çağı’na Ait Sütten İkincil Ürün Üretiminde Kullanılan Bir Çömlek Üzerine Gözlemler”, Metalurgica Anatolica. Festschrift für Ünsal Yalçın anlässlich seines 65. Geburtstags - Ünsal Yalçın 65. Yaşgünü Armağan Kitabı, Bochum, 77-85.
• Erdoğu 2018 Erdoğu, B., “The Neolithic to Chalcolithic Transition on the Island of Gökçeada (Imbros)”, Communities in Transition: The Circum-Aegean Area in the 5th and 4th Millennia BC, Oxford: 761-775.
• Erdoğu, Çevik 2015 Erdoğu, B., Çevik, Ö., “Batı Anadolu Kronolojisi ve Terminolojisi: Sorunlar ve Öneriler”, Anadolu Prehistorya Araştırmaları Dergisi (APAD) 1, 29-46.
• Erdoğu, Çevik 2019 Erdoğu, B. and Çevik, Ö., “Multiple Faces of Changes in 5600/5500 Cal. BC Anatolia and Thrace”, Anatolica 45, 1-16.
• Erzen 1956 Erzen, A., “Sinop Kazıları 1953 Yılı Çalışmaları”, Türk Arkeoloji Dergisi 6/1, 69-72.
• Erim-Özdoğan 2003 Erim-Özdoğan, A., “Kuzeybatı Marmara’da bir Kıyı Köyü, Menekşe Çatağı”, Ufuk Esin’e Armağan: Köyden Kente Yakındoğu’da İlk Yerleşimler, İstanbul, 217–232.
• Ekinci 2011 Ekinci, D., Gülüç Çayının Uygulamalı Jeomorfoloji Özellikleri, İstanbul.
• Fındık 2013 Fındık, E. F., Demre-Myra Aziz Nikolaos Kilisesi Kazılarında Bulunan Ortaçağ Sırlı Seramikleri (1989-2009), Hacettepe Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Basılmamış Doktora Tezi, Ankara.
• Gatsov 2003 Gatsov I., “The Latest Results from the Technological and Typological Analysis of Chipped Stone Assemblages from Ilıpınar, Pendik, Fikirtepe and Menteşe, NW Turkey”, Documenta Praehistorica XXX, 153- 158.
• Gatsov 2009 Gatsov I., Prehistoric Chipped Stone Assemblages from Eastern Thrace and the South Marmara Region 7th-5th Millennium BC, BAR International Series 1904, Archaeopress, Oxford.
• Gatsov, Efe 2005 Gatsov I., Efe T., “Some Observations on the EB II Chipped Stone Artifacts from Küllüoba (near Eskişehir) in Inland Northwestern Anatolia”, Anatolia Antiqua XIII, 111-118.
• Gatsov, Nedelcheva 2011 Gatsov I., Nedelcheva P., “Neolithic Chipped Stone Assemblages in Northwestern Anatolia, Turkey”, Eurasian Prehistory 8/1-2, pp. 89-95.
• Gatsov, Nedelcheva 2014 Gatsov I., Nedelcheva P., “Lithic Production Before and After the 4th Millennium BC on the Lower Danube”, Western Anatolia Before Troy. Proto-Urbanisation in the 4th Millennium BC?. Austrian Academy of Sciences Press, Vienna, 413-419.
• Genç 2005 Genç, E., Yeni Buluntular Işığında Kastamonu-Kınık Kazıları Sonuçları, Ankara Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü Basılmamış Doktora Tezi, Ankara.
• Genç 2008 Genç, E., “Kastamonu-Kınık Kazıları ve Yerleşimin Çevre Kültür Bölgeleri İle İlişkileri”, Aykut Çınaroğlu'na Armağan/Studies in Honour of Aykut Çınaroğlu, Ankara, 105-133.
• Genz 2000 Genz, H., “Die Eisenzeit in Zentralanatolien im Lichte der keramischen Funde vom Büyükkaya in Boğazköy/Hattuša”, TÜBA-AR 3, 35-54.
• Gunter 1991 Gunter, A., Gordion Excavations Final Reports III: The Bronze Age, Philadelphia.
• Gurova 2004 Gurova M., “Evolution and Retardation: Flint Assemblages from Tell Karanovo”, Prehistoric Thrace: Sofia-Stara Zagora, 238-247.
• Günel 2014 Günel, S., “New Contributions Regarding Prehistoric Cultures in the Meander Region: Çine-Tepecik”, Western Anatolia Before Troy, Proto-Urbanisation in the 4th Millenium BC ?, Vienna, 83-104.
• Heyd, Aydıngün, Güldoğan 2014 Heyd V., Aydıngün, Ş. and Güldoğan E., “Kanlıgeçit-Selimpaşa-Mikhalich and the Question of Anatolian Colonies in Early Bronze Age”, Souteast Europe - Of Odyssesys and Oddities, Sheffield Studies in Aegean Archaeology, 169-203.
• Hnila 2012 Hnila, P., Pottery of Troy VIIb. Chronology, classification, context and implications of Trojan ceramic assemblages in the Late Bronze Age/Early Iron Age transition, Universität Tübingen.
• Ivanov 1975 Ivanov, I., “Razkopki na Varnenskiya eneoliten nekropol prez 1972”, Izvestiana Narodniya Muzej Varna 11, 1-16.
• Ivanov, Avramova 2000 Ivanov, I. and Avramova, M., Varna Necropolis. The Dawn of European Civilisation, Sofia.
• İnanan 2012 İnanan, F., “Sinop Balatlar Kilisesi Kazısı Sırlı Bizans Seramik Buluntularının Ön Değerlendirmesi”, TÜBA-AR 15, 147-160.
• Karamağaralı 2007 Karamağaralı, N., “Ahlat Sırlı Seramikleri”, Anadolu’da Türk Devri Çini ve Seramik Sanatı, İstanbul, 135-156.
• Karauğuz 2016 Karauğuz, G., “2004-2008 Yılı Arkeolojik Yüzey Araştırması Işığında Zonguldak Bölgesi’nin Eskiçağ Tarihi Kronolojisi Üzerine Kısa Bir Not”, İnsan, Kimlik, Mekân Bağlamında Zonguldak Sempozyumu Bildirileri, Zonguldak, 21-30.
• Karauğuz, During 2009 Karauğuz, G. and During, S. B., “A Note on the Prehistory of the Devrek Region, Northern Turkey”, Anatolica XXXV, 153-165.
• Kartal, Erbil, Karakoç 2016 Kartal, M., Erbil, E., Karakoç, M., “Sakarya İli Tarih Öncesi Arkeolojisi Yüzey Araştırması (II) 2014”, 33. Araştırma Sonuçları Toplantısı 2. Cilt, 387-408.
• Ketin, Gümüş 1963 Ketin, İ., Gümüş, A., “Sinop-Ayancık güneyinde üçüncü bölgeye dahil sahaların jeolojisi hakkında rapor (2.Kısım: Jura ve Kretase formasyonlarının etüdü”, Turkish Petroleum Co. Internal Report. 288.
• Keskin, Tüysüz 2017 Keskin, M., Tüysüz, O. “Stratigraphy, petrogenesis and geodynamic setting of Late Cretaceous volcanism on the SW margin of the Black Sea, Turkey”, Geological Society, London, Special Publications 464, no. 1, 95-130.
• Kotoya 2008 Kotova N. S., Early Eneolithic in the Pontic Steppes, BAR International Series 1735 Oxford.
• Kökten 1948 Kökten, İ. K., “1947 Yılı Tarihöncesi Araştırmaları 2: Batı Karadeniz Bölgesi Araştırmaları”, Belleten XII/45-48, 224-225.
• Manetti, Peccerillo, Poli 1979 Manetti, P., Peccerillo, A., Poli, G., “REE distribution in Upper Cretaceous calc-alkaline and shoshonitic volcanic rocks from Eastern Srednogorie (Bulgaria)”, Chemical Geology 26, 51-63.
• Marro, Özdoğan, Tibet 1998 Marro, C., Özdoğan, A., Tibet, A., “Prospection Archeologique Franco-Turque Dans la Region de Kastamonu (Mer-Noire) Troisieme Rapport Preliminaire”, Anatolia Antiqua VI, 317-335.
• Matthews, Glatz 2009 Matthews, R., Glatz, C., “The historical geography of north-central Anatolia in the Hittite period: texts and archaeology in concert”, Anatolian Studies 59, 51-72.
• Matsanova, Mishina 2018 Matsanova, V., Mishina, T., “The Latest Late Chalcolithic Settlement at Tell Yunatsite: Plan and Architectural Remains”, Communities in Transition: The Circum-Aegean Area in the 5th and 4th Millennia BC, Oxford, 293-314.
• Merey 2003 Merev, N., Odun Anatomisi ve Tanıtımı. Trabzon.
• Naumann et. al. 1979 Naumann, R., Koşay, H. Z., Akok, M., Russell, J., Erim, K. T., Çambel, H., Braidwood, R. J., Korfmann, M., Vetters, H., Frei, P., Donceel-Voûte, P., De Vries, K., Peschlow, A., Alkım, U. B., Öǧün, B., Bilgi, Ö., Duru, R., Harrison, M., Müller-Wiener, W. and Radt, W. (1979) Recent Archaeological Research in Turkey, Anatolian Studies 29, pp. 181-210.
• Ortaç 2018 Ortaç, M., “2016 Yılı Bolu ili Merkez İlçesi Arkeolojik Yüzey Araştırması”, Araştırma Sonuçları Toplantısı 25/2, 143-160.
• Özdoğan E. 2015 Özdoğan, E., “Current Research and New Evidence for the Neolithization Process in western Turkey”, European Journal of Archaeology 18/1, 33-59.
• Özdoğan M. 1985 Özdoğan, M., “1984 Yılı Trakya ve Doğu Marmara araştırmaları”, III. Araştırma Sonuçlan Toplantısı, 409-420.
• Özdoğan M. 1993 Özdoğan, M., “Vinča and Anatolia: A New Look at a Very Old Problem”, Anatolica 19, 173-193.
• Özdoğan M. 1998 Özdoğan M., “Tarihöncesi Dönemlerde Anadolu ile Balkanlar Arasındaki Kültür ilişkileri ve Trakya’da Yapılan Yeni Kazı Çalışmaları”, TUBA-AR 1, 63-93.
• Özdoğan M. 2000a Özdoğan, M., “Kırklareli Kazıları: Aşağı Pınar ve Kanlı Geçit”, Türkiye Arkeolojisi ve İstanbul Üniversitesi (1932-1999), İstanbul, 69-76.
• Özdoğan M. 2000b Özdoğan, M., “Toptepe Kazısı”, Türkiye Arkeolojisi ve İstanbul Üniversitesi (1932-1999), İstanbul, 77-79.
• Özdoğan M. 2003 Özdoğan M., “The Black Sea and Sea of Marmara and Bronze Age Archaeology, an Archaeological Predicament”, Troya und Troad. Scientific Approaches, Natural Science in Archaeology, Berlin, 105-120.
• Özdoğan M. 2006 Özdoğan M., “Neolithic cultures at the contact zone between Anatolia and the Balkans- Diversity and homogeneity of the Neolithic frontiers”, Aegean – Marmara – Black Sea: the Present State of research on the Early Neolithic, Beier & Beran, Langenweissbach, 21-28.
• Özdoğan M. 2013 Özdoğan M., “Neolithic Sites in the Marmara Region Fikirtepe, Pendik, Yarımburgaz, Toptepe, Hoca Çeşme and Aşağı Pınar”, The Neolithic in Turkey, New Excavations New Research, Northwestern Turkey and İstanbul, İstanbul, 167-269.
• Özdoğan M. 2014 Özdoğan M., “In Quest of a Missing Era in Eastern Thrace – Dilemma of the 4th Millennium”, Western Anatolia Before Troy Proto-Urbanisation in the 4th Millennium BC?, Austrian Academy of Sciences Press,Vienna, 203-215.
• Özdoğan M. 2016 Özdoğan M., İstanbul’un Tarihi Yarımada Dışı Coğrafyasında Göz Ardı Edilen Tarihöncesi Kültürler, Mimar-İst 16/ 57, 18-22.
• Özdoğan, Miyake, Özbaşaran-Dede 1991 Özdoğan, M., Miyake, Y. and Özbaşaran-Dede, N., “An Interim Report on the Excavations at Yarımburgaz and Toptepe in Eastern Thrace”, Anatolica XVII, 59-121.
• Özdoğan, Parzinger 2012 Özdoğan, M. ve Parzinger, H., Die Frühbronzezeitliche Siedlung von Kanlıgeçit bei Kırklareli: Ostthrakien wahrend des 3. Jahrtausends v.Chr. im Spannungsfeld von anatolischer und balkanischer Kulturentwicklung, Verlag Philipp Von Zabern, Berlin.
• Peccerillo, Taylor 1975 Peccerillo, A., Taylor, S. R., “Geochemistry of Upper Cretaceous volcanic rocks from the Pontide chain, northern Turkey”, Bulletin Volcanologique 39, 1-13.
• Parzinger 2005 Parzinger, H., “Die mittel- und spätneolithische Keramik aus Aşağı Pınar, Grabungen 1993-1998”, Aşağı Pınar II, Die mittel- und spätneolithische Keramik, Mainz, 1-245.
• Pavúk, Čochadžiev 1984 Pavúk, J. and Čochadžiev, M., “Neolithische Tellsiedlung bei Gălăbnik in Westbul- garien”, Slovenska Archeológia 32, 195-228.
• Polat 2019 Polat, T., 1Erzincan Müzesi’nde Sergilenen Sgrafitto ve Tek Renk Sırlı Ortaçağ Seramiklerinin Buluntu Yeri ve Köken Problemi Üzerine Bir Değerlendirme1, Akdeniz Sanat Dergisi 13/23, 817-834.
• Sánchez, Sarrionandia, Juteau, Ibarguchi, 2012 Sánchez, M.C., Sarrionandia, F., Juteau, T. Ibarguchi, J.G., “Structure and organization of submarine basaltic flows: Sheet flow transformation into pillow lavas in shallow submarine environments”, International Journal of Earth Sciences, 101/8, 2201-2214.
• Sarı 2007 Sarı, D., “Küllüoba’da Ele Geçirilen Siyah Ağız Kenarlı (Black-Topped) Kaselerden Birkaç Örnek”, Vita/Hayat Belkıs Dinçol ve Ali Dinçol'a Armağan, Ege Yayınları, 647-655.
• Sazcı 2012 Sazcı, G., “Maydos Kilisetepe Höyüğü”, Arkeoloji ve Sanat 140, 13-20.
• Schoch, Heller, Schweingruber, Kienast 2004 Schoch, W., Heller, I., Schweingruber, F.H., Kienast, F., Wood anatomy of central European species.
• Schoop 2005 Schoop, U. D., Das Anatolische Chalkolithikum, Eine chronologische Untersuchung zur vorbronzezeitlichen Kultursequenz im nördlichen Zentralanatolien und den angrenzenden Gebieten, Verlag Bernhard Albert Greiner, Remshalden
• Schweingruber, Börner, Schulze 2011 Schweingruber, F. H., Börner A., Schulze E. D., Atlas of Stem Anatomy in Herbs, Shrubs and Trees (Volume I), Springer-Verlag.
• Sirakova, Zlateva-Uzunova 2012 Sirakova S., Zlateva-Uzunova R., “Flint Assemblages from the Settlement of Gradeshnitsa, Gradishteto (Kaleto)”, Василка Герасимова-Томова In Memorıam National Institute of Archeology with Museum, BASE, M. Bulgaria, 23-51.
• Şahintürk, Özçelik 1983 Şahintürk, Ö., Özçelik, Y. (1983), Zonguldak-Bartın- Amasra-Kurucaşile-Cide dolaylarının jeolojisi ve petrol olanakları, TPAO Arama Grubu Arşivi, Rapor.
• Şengör, Yılmaz 1981 Şengör, A. M. C., Yılmaz, Y., “Tethyan evolution of Turkey: a plate tectonic approach”, Tectonophysics, 75, 181-241.
• Tasič 2011 Tasič, N., “Anthropomorfic figurines from Vinča excavations 1998-2009”, Documenta Praehistorica XXXVIII, 149-157.
• Takaoğlu, Özdemir 2018 Takaoğlu, T., Özdemir, A., “The Middle Chalcolithic Period in the Troad: A New Look from Gülpınar”, Transition, The circum Aegean Area During the 5th and 4th Millenia BC, Oxford, 987-1009.
• Taşkıran 2018 Taşkıran H., “The distribution of Acheulean culture and its possible routes in Turkey”, Comptes Rendus Palevol 17/1-2, 99-106.
• Tekkaya, Payne 1988 Tekkaya, İ. and Payne, S., “The mammalian fauna of Ikiztepe”, Ikiztepe I. Birinci ve İkinci Dönem Kazıları (1974-1975), Ankara, 227-244.
• Thissen 2008 Thissen, L., “The Pottery of Phase VB, Life and Death in a Prehistoric Settlement in Northwest Anatolia”, The Ilıpınar Excavations, Volume III, Leiden, 69-90.
• Todorova 2002 Todorova, H., Durankulak II. Die Prähistorischen Gräberfelder Teil I, Sofia.
• Torcică 2018 Torcică I., “Flint arrow and spear points from the south-west area of the Gumelniţa Culture, Buletinul Muzeului Judeţean Teleorman 10, 187-205.
• Tüysüz 1999 Tüysüz, O., “Geology of the Cretaceous sedimentary basins of the Western Pontides”, Geological Journal 34, 75-93.
• Tüysüz, Yılmaz, Svabenicka, Kırıcı 2012 Tüysüz, O., Yılmaz, İ .Ö., Svabenicka, L., Kırıcı, S., “The Unaz formation: a key unit in the Western Black Sea Region, N Turkey, Turkish Journal of Earth Sciences 21, 1009-1028.
• von den Driesch, Pöllath 2004 von den Driesch, A. and Pöllath, N., Vor- und frühgeschichtliche Nutztierhaltung und Jagd auf Büyükkaya in Bogazköy-Hattusa, Zentralanatolien, Mainz.
• Yamagishi 1985 Yamagishi, H., “Growth of pillow lavas - evidence of pillow lavas of Hokkaido, Japan and North Island, New Zealand”, Geology 13, 499-502.
• Yalçıklı 1999 Yalçıklı, D., Anadolu’da M.Ö. 12. Yüzyıldan M.Ö. 6. Yüzyıl Sonuna Kadar Metal Silah Endüstrisi, Hacettepe Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü Basılmamış Doktora Tezi, Ankara.
• Yıldırım 2011 Yıldırım, T., “Kültepe Silahları”, Anadolu’nun Önsözü, Kültepe Kaniş-Karumu, Asurlular İstanbul’da, İstanbul, 116-123.