ORTAOKUL FEN BİLİMLERİ DERS KİTAPLARININ YARATICI DÜŞÜNME VE ELEŞTİREL DÜŞÜNME BECERİLERİ AÇISINDAN İNCELENMESİ

Year 2023, Volume: 5 Issue: 2, 264 - 287, 15.12.2023

Ayşegül Başduvar , Gülsüm Gök , Ali Gök

https://doi.org/10.48166/ejaes.1366388

Abstract

Bu araştırmanın amacı 2020–2021 eğitim-öğretim yılında basılmış olan 5., 6., 7. ve 8. sınıf Fen Bilimleri ders kitaplarında yer alan faaliyetlerin yaratıcı düşünme ve eleştirel düşünme becerileri açısından incelenmesidir. Nitel yöntemlerden doküman incelemesi yapılan araştırmada toplanan veriler betimsel analiz yöntemiyle incelenmiştir. Çalışmada veri toplama aracı olarak ders kitaplarında becerilerin düzeyini belirlemek için araştırmacılar tarafından geliştirilen “21. Yüzyıl Öğrenme ve Yenilikçilik Beceri Temaları”ndan yaratıcı ve eleştirel düşünme becerilerine yönelik temalar kullanılmıştır. Becerilerinin kitaplarda yer alma durumları frekanslar bazında tablolarda sunulmuş, ünitelerdeki ve faaliyetlerdeki dağılımları incelenmiştir. Fen Mühendislik Uygulamalarının (FMU) sayılarının Etkinliklerden az olmasına rağmen bu becerileri daha çok içerdiği görülmüştür. Her iki beceride de problemlere vurgu yapan temaların düşük olması, öğrenciler için zorlayıcı durumların eksikliğini göstermektedir. Etkinliklerde yer alan temaların düşük olmasının nedeni, bu etkinliklerin genellikle öğrencilerin sadece işitsel ve görsel yollarla pasif olarak katıldıkları gösteri etkinlikleri şeklinde olmalarıdır. Yıllar ilerledikçe, hem faaliyetlerin sayısı hem de bu içerdikleri temaların yoğunluğunun arttığı görülmektedir.

Keywords

Fen Bilimleri ders kitabı, ortaokul, yaratıcı düşünme becerisi, kritik düşünme becerisi

AN INVESTIGATION OF THE MIDDLE SCHOOL SCIENCE TEXTBOOKS IN TERMS OF CREATIVE THINKING AND CRITICAL THINKING SKILLS

Abstract

The aim of this study is to investigate creative thinking and critical thinking skills through the tasks contained in 5th, 6th, 7th, and 8th-grade science textbooks in the 2020-2021 academic year. The research utilized document analysis as a qualitative method, and data were collected through the descriptive analysis method. In this study, themes related to creative and critical thinking skills were utilized from the '21st Century Learning and Innovation Skills Themes' developed by the researchers as the data collection tool to assess textbooks. The themes were generated based on a review of literature and verified by experts. The status of both skills in the textbooks was presented in tables for years and tasks; Science Engineering Applications and Activities. Although the number of Science Engineering Applications are lower than activities, they are more promising for these skills. The low frequency of themes emphasizing problems in both skills indicates a lack of challenging situations. The reason for the low frequency of themes in activities is that they primarily take the form of demonstration activities where students passive through auditory and visual means. As the years progress, both the number of tasks and the intensity of themes with which these tasks incorporate increases.

Keywords

science textbooks, middle school, creative thinking skills, critical thinking skills

References

• Akben, N. (2015). Fen ve teknoloji ders etkinliklerindeki bilimsel süreç becerilerinin bilimsel sorgulama yöntemiyle geliştirilmesi. Eğitim ve Bilim, 40(179), 111-132.
• Aktaş, E., & Yılmaz, İ. (2017). Eğitim fakültesi öğrencilerinin kullandıkları hitapların toplum dilbilim açısından incelenmesi. Atatürk Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü Dergisi, (59), 577-594.
• Alın Uran G. (2019). Fen bilimleri ders kitaplarındaki etkinliklerin alana özgü beceriler yönünden sınıflandırılması, (Yayınlanmamış yüksek lisans tezi). Hacettepe Üniversitesi Eğitim Bilimleri Enstitüsü, Ankara.
• Amanvermez İncirkuş, F. (2021). Ortaokul Öğrencilerinin Türkçe Dersinde Eleştirel Düşünme Becerilerinin Çeşitli Değişkenlere Göre İncelenmesi. Cumhuriyet Uluslararası Eğitim Dergisi, 10(3), 1261-1282 . DOI: 10.30703/cije.838035
• Anagün, Ş. S., Kılıç Z., Atalay, N., & Yaşar, S. (2015). Sınıf Öğretmeni Adayları Fen Bilimleri Öğretim Programını Uygulamaya Hazır mı? Journal of Turkish Studies, 10(11), 127-148. DOI:http://dx.doi.org/10.7827/TurkishStudies.8611
• Atalay, N., Anagün, Ş. S. & Genç Kumtepe, E. (2016). Fen öğretiminde teknoloji entegrasyonunun 21. yüzyıl becerileri boyutunda değerlendirilmesi: yavaş geçişli animasyon uygulaması. Bartın Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, 5(2), 405-424. doi:10.14686/buefad.v5i2.5000183607
• Atlı, K. (2019). Biyoloji dersi öğretim programının 21.yüzyıl becerilerinden yaratıcılık becerisi açısından değerlendirilmesi. Anadolu Öğretmen Dergisi, 3(1), 85-104.
• Baker, S. B. & Shaw, M. C. (1987). Improving counseling through primary prevention. Westerville: Merrill Publishing Company.
• Bayram, L. (2013). Düzenli spor yapmanın ıslahevlerindeki çocuk ve gençlerin sosyal uyum ve iletişim becerileri üzerindeki etkisi, (Yayımlanmamış doktora tezi). Ondokuz Mayıs Üniversitesi Sağlık Bilimleri Enstitüsü, Samsun.
• Bolat, Y. & Balaman, F. (2017). Yaşam becerileri ölçeği: Geçerlik ve Güvenirlik çalışması. İnsan ve Toplu Bilimleri Araştırmaları Dergisi, 6(4), 22-39.
• Buluş, M., Atan, A., & Erten Sarıkaya, H. (2017). Etkili iletişim becerileri: Bir kavramsal çerçeve önerisi ve ölçek geliştirme çalışması. International Online Journal of Educational Sciences, 9(2), 575 – 590.
• Canary D. J., & Brian H. S. (1987). Approprlateness and effectiveness perceptions of conflict strategies. Human Communication Research, 14(1), 83-118.
• Craft, A. (2003) The Limits to Creativity in Education: Dilemmas for the Educator. British Journal of Educational Studies, 51, 113-126. http://dx.doi.org/10.1111/1467-8527.t01-1-00229
• Çamlıyer H., ve Çamlıyer, H. (1997). Eğitim bütünlüğü içinde çocuk hareket eğitimi ve oyun. İzmir: Can Ofset.
• Çevik, M. & Şenturk C. (2019). Multidimensional 21th century skills scale: Validity and reliability study. Cypriot Journal of Educational Science, 14(1), 11–28.
• Çınar, A. G. D., Çelebi, U. K., Afyon, A., Sünbül, A. M. & Yağız, D. (2005). Fen ve teknoloji eğitiminde proje tabanlı öğrenme ve eleştirel düşünme. https://www.academia.edu/download/3468907/g18.pdf adresinden alınmıştır.
• Çolak, M. (2018). Ortaokul fen bilimleri dersinin 21. yüzyıl becerilerini kazandırmadaki etkililiğine ilişkin öğretmen görüşleri (Kayseri İli Örneği), (Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi). Erciyes Üniversitesi Eğitim Bilimleri Enstitüsü, Kayseri.
• Dilekçi, A. (2021). 21. yüzyıl becerilerine göre tasarlanan öğretim etkinliklerinin eleştirel ve yaratıcı düşünme becerilerini geliştirmeye etkisi, (Yayınlanmamış Doktora Tezi). Bolu Abant İzzet Baysal Üniversitesi Eğitim Bilimleri Enstitüsü, Bolu.
• Ennis, R. H. (1987). A taxonomy of critical thinking dispositions and abilities. In J. B. Baron & R. J. Sternberg (Eds.), Teaching thinking skills: Theory and practice (pp. 9–26). W H Freeman/Times Books/ Henry Holt & Co.
• Erol, Y. (2021). Yedinci sınıf fen bilimleri ders kitaplarındaki soruların üst düzey düşünme becerileri açısından incelenmesi, (Yayınlanmamış yüksek lisans tezi). Erciyes Üniversitesi Eğitim Bilimleri Enstitüsü, Kayseri.
• Eryılmaz, S. & Uluyol, Ç. (2015). 21. yüzyıl becerileri ışığında FATİH projesi değerlendirmesi. Gazi Üniversitesi Gazi Eğitim Fakültesi Dergisi, 35(2), 209-229.
• Facione, P. A. (1990). Critical thinking: A statement of expert consensus for purposes of educational assessment and instruction—The Delphi report. Millbrae, CA: California Academic Press.
• Gibson, R. L., & Mitchell, M. H. (1995). Introduction to counseling and guidance ( 4th ed.). Englewood Cliffs, NJ: Prentice Hall.
• Guilford J. P. (1967). The nature of human ıntelligence, NY: McGraw Hill.
• Gülen, Ş. B. (2013). Ortaokul öğrencilerinin 21. yüzyıl öğrenme becerileri ve bilişim teknolojileri ile destekleme düzeylerinin cinsiyet ve sınıf seviyesine göre incelenmesi (Yayınlanmış yüksek lisans tezi). Gazi Üniversitesi, Eğitim Bilimleri Enstitüsü, Ankara.
• Gültekin, H. (2019). Türkçe dersi öğrenci çalışma kitaplarının 21. yüzyıl becerileri açısından incelenmesi (Yüksek lisans tezi). Yök veri tabanından erişildi (579207).
• Kahveci, S. (2020). Fen bilimleri ders kitaplarının bilimsel süreç becerileri, sorgulayıcı-araştırmaya dayalı öğretim yönteminin düzeyleri, fetemm (STEM) yaklaşımı ve okunabilirlik yönlerinden analizi, (Yayınlanmamış yüksek lisans tezi). Trakya Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü, Edirne.
• Kandemir, S. N. & Eğmir, E. (2020). Ortaokul öğrencilerinin eleştirel düşünme eğilimleri ile akademik özyeterlilikleri arasındaki ilişkinin çeşitli değişkenler açısından incelenmesi. Uluslararası Türkçe Edebiyat Kültür Eğitim Dergisi, 9(4), 1775-1798
• Karamustafaoğlu, S., Salar, U & Celep, A (2015). Ortaokul 5. sınıf fen bilimleri ders kitabına yönelik öğretmen görüşleri. Gazi Eğitim Bilimleri Dergisi, 1(2), 93-118
• Karakaş, M. M. (2015). Ortaokul sekizinci sınıf öğrencilerinin fen bilimlerine yönelik 21. yüzyıl beceri düzeylerinin ölçülmesi, (Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi). Eskişehir Osmangazi Üniversitesi Eğitim Bilimleri Enstitüsü, Eskişehir.
• Kaya, N. & Tastan, N. (2020). Özgüven Üzerine Bir Derleme. Kırıkkale Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 10(2) ,297-312. Retrieved from https://dergipark.org.tr/tr/pub/kusbd/issue/56190/728746
• Kayapınar, P. Y. (2017). İletişimde geri besleme sürecinin önemi. Balkan and Near Eastern Journal of Social Sciences, 3, 117-126.
• Kışoğlu, B. (2021). 3. ve 4. sınıf fen bilimleri ders kitaplarındaki soruların yenilenmiş bloom taksonomisi bilişsel süreç boyutuna göre incelenmesi, (Yayınlanmamış yüksek lisans tezi). Mersin Üniversitesi Eğitim Bilimleri Enstitüsü, Mersin.
• Linn, M. C. (2000). Designing the Knowledge Integration Environment, International Journal of Science Education, 22:8, 781-796, DOI: 10.1080/095006900412275
• Maslow, A. H. (1943). A theory of human motivation. Psychological Review, 50(4), 370-396.
• Mckay, M., Davis, M. & Fanning, P. (2012). İletişim becerileri (Çeviren: Özgür Gelbal). Ankara: HYB Basım Yayım.
• MEB, (2005). İlköğretim Fen ve teknoloji dersi (4, 5,6,7 ve Sınıflar) öğretim programı. Ankara: Talim ve Terbiye Kurulu Başkanlığı.
• MEB, (2013). İlköğretim kurumları (ilkokullar ve ortaokullar) Fen bilimleri dersi (3,4,5,6,7 ve 8. Sınıflar) Öğretim Programı. Ankara: Talim ve Terbiye Kurulu Başkanlığı.
• MEB, (2017). 2018 Fen dersi öğretim programı (1-8. Sınıflar). Ankara: Milli Eğitim Bakanlığı.
• Miles, M. & Huberman, A. M. (1994). Qualitative data analysis. London: Sage Publication.
• Moore, K.D. (2001). Classroom teaching skills. 5th Edt. Boston: Mcgraw-Hill.
• Norris, S.P. (1985). Synthesis of Research on Critical Thinking. Educational Leadership, 42, 40-45.
• Nosich, M.G. (2012). Learning to think things through: A guide to critical thinking across the curriculum. New Jersey: Prentice-Hall.
• OECD (2009). Education at a glance: 2009 indicators. OECD, Washington, DC (2009) [Retrieved from] http://www.oecd.org/document/52/0,3343,en_2649_39263238_45897844_1_1_1_1,00.html
• Owen, F. & Bugay, A. (2014). İletişim Becerileri Ölçeği’nin Geliştirilmesi: Geçerlik ve Güvenirlik Çalışması. Mersin Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, 10(2),0- . Retrieved from https://dergipark.org.tr/tr/pub/mersinefd/issue/17394/181805
• Önür, Z. & Kozikoğlu, İ. (2019). Ortaokul öğrencilerinin 21. yüzyıl öğrenme becerileri. Trakya Eğitim Dergisi, 9(3), 627-648.
• Özdemir, S. M. (2005). Üniversite öğrencilerinin eleştirel düşünme becerilerinin çeşitli değişkenler açışından değerlendirilmesi. Türk Eğitim Bilimleri Dergisi, 3(3), 297-316.
• Özgün, D. (2019). İnsan ve çevre ünitesinin yaratıcı drama destekli işlenmesinin beşinci sınıf öğrencilerinin 21. yüzyıl becerileri üzerine etkisi (Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi). Muğla Sıtkı Kocaman Üniversitesi, Muğla.
• Partnership for 21st Century Skills-P21, (2019). P21 framework definitions. 14.7.2020 tarinde http://static.battelleforkids.org/documents/p21/P21_Framework_Definiti onsBFK.pdf. adresinden alınmıştır.
• Paul, R. (1991). Critical Thinking: What Every Person Needs To Survive in a Changing World. NASSP Bulletin, 75(533), 120–122. https://doi.org/10.1177/019263659107553325
• Paul, R., & Elder, L. (2006). Critical thinking competency standards. Dillon Beach: Foundation for critical thinking.
• Philley, J. (2005). Critical thinking concepts. Professional Safety, 50(3), 26-32.
• Saban A. (2002). Öğrenme öğretme süreci yeni teori ve yaklaşımlar(2. Bs.). Ankara: Nobel Yayınları.
• Sarıtaş, B. (2019). 5-8. sınıf fen bilimleri ders kitaplarının etkinlikler temelinde eleştirel düşünme standartları bakımından incelenmesi, (Yayınlanmamış yüksek lisans tezi). Süleyman Demirel Üniversitesi Eğitim Bilimleri Enstitüsü, Isparta.
• Seferoğlu, S. S., ve Akbıyık, C. (2006). Eleştirel düşünme ve öğretimi. Hacettepe Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, 30(30), 193-200.
• Shaheen, R. (2010). Creativity and education. Creative Education, 1(3), 166-169.
• Shearer, K. & R J. Quinn. (1996) Using projects to ımplement Mathematics standards: Clearing house,
• Shin, H.I. & Lee, S. H. (2008). Analysis of new millennium learner’s behavior. Seoul: Keris.
• Şahin, Ç. (2017). Fen eğitiminde laboratuvar uygulamaları. Demirci Güler M.P. (Ed.), Fen öğretimi içinde (s. 92-113). Ankara: Pegem Akademi.
• Şahin, F. Y. (1998). Grupla iletişim becerileri eğitiminin üniversite öğrencilerinin iletişim beceri düzeylerine etkisi. Eğitim ve Bilim, 22(110), 12-19.
• Taylor, A., Nelson, J., O’Donnell, S., Davies, E. & Hillary, J. (2022). The Skills Imperative 2035: what does the literature tell us about essential skills most needed for work? Slough: NFER.
• Temizkan, M. (2014). Ortaokul Türkçe ders kitaplarının Türkçe dersi öğretim programındaki temel beceriler açısından incelenmesi. Ana Dili Eğitimi Dergisi, 2(1), 49-72..
• Tezcan, G. (2018). Ortaokul fen bilimleri ders kitaplarında yer alan etkinliklerin bilim, teknoloji, mühendislik ve matematik yaklaşımına uygunluğunun incelenmesi ve öğretmen görüşleri, (Yayınlanmamış yüksek lisans tezi). Van Yüzüncü Yıl Üniversitesi Eğitim Bilimleri Enstitüsü, Van.
• Torrance, E. P. (1984). The Role of Creativity in Identification of the Gifted and Talented. Gifted Child Quarterly, 28(4), 153–156. https://doi.org/10.1177/001698628402800403
• Trilling, B., & Fadel, C. (2009). 21st Century Skills: Learning for Life in Our Times. San Francisco, CA: John Wiley & Sons.
• Turan, U. (2019). Karar verme ve eleştirel düşünme ilişkisi, (Yayınlanmamış yüksek lisans tezi). Karabük Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Karabük.
• Üspolat Yazıcı, Z. (2021). Stem eğitimi alan ve almayan okul öncesi öğretmenlerinin 21. yüzyıl becerilerinin öğretimine ilişkin öz yeterlilik algılarının incelenmesi, (Yayınlanmamış yüksek lisans tezi). Üsküdar Üniversitesi Sağlık Bilimleri Enstitüsü, İstanbul.
• Wheeler, L.B., B.A. Whitworth, and A.L. Gonczi. 2014. Engineering design challenge. The Science Teacher 81 (9): 30–36
• Whitworth, B. & Wheeler, L. (2017). Is It Engineering or Not?. The Science Teacher. 084. 25. 10.2505/4/tst17_084_05_25.
• Yalçın, S. (2018). 21. yüzyıl becerileri ve bu becerilerin ölçülmesinde kullanılan araçlar ve yaklaşımlar. Ankara Üniversitesi Eğitim Bilimleri Fakültesi Dergisi, 51 (1) , 183-201.
• Yeşilyurt, E. (2020). Yaratıcılık ve yaratıcı düşünme: Tüm boyut ve paydaşlarıyla kapsayıcı bir derleme çalışması. OPUS International Journal of Socienty Researches. Çevrimiçi yayın. DOI: 10.26466/opus.662721
• Yıldırım, A.Ş. & Şimşek, H. (2018). Sosyal bilimlerde nitel araştırma yöntemleri (11 bs.).Ankara: Seçkin Yayınevi.
• Yıldız, D., Kılıç, M. Y., & Yavuz, M. (2018). “Öğretmenlerin iletişim becerilerini değerlendirme ölçeği” geliştirme çalışması. Ana Dili Eğitimi Dergisi, 6(1), 48-67.
• Yılmaz, E. (2016). Eğitim bilimlerinden yansımalar. Konya: Çizgi Kitapevi Yayınları.