HÂŞİM BEY’İN ŞEHNÂZ İLÂHÎSİ VE UNUTULAN ŞEHNÂZ MEVLEVÎ ÂYÎN-İ ŞERÎFİ

Yıl 2019, Sayı: 15, 33 - 46, 31.12.2019

Cem Çırak

https://doi.org/10.31722/ejmd.668461

Öz

Türk müzik târihinin önemli şahsiyetlerinden biri olan Hâşim Bey, Hamâmîzâde İsmâil Dede Efendi’nin meşk silsilesinin bir halkası olmasıyla, hocalığıyla, bestekârlığıyla, saray hizmetleriyle ve yazdığı mecmuayla meşhur olmuş bir sanatkârdır. Mevlevîlik ve Bektâşîlik yollarına müntesîb olduğunu bildiğimiz bestekârın müellifi olduğu mecmuaya dâhil ettiği edvârında aktardığı müzik ve insan vücudu hakkındaki ezoterik bilgiler de kendisinin tasavvuf zevk-i mânevîsine bağlı olduğu fikrini pekiştirmektedir. Buna rağmen bugün geleneksel TSM repertuvarımızda bestekârın müzik yapıtları arasında tek bir Şehnâz eser hâriç ilâhî bulunmamaktadır. Sanatkârın eserleri âyîn, beste, ağır semâî, yürük semâî, köçekçe ve şarkı olarak karşımıza çıkmaktadır. Çeşitli kaynaklarda çokça Bektâşî nefesi bestelediği fakat bu tasavvuf yolunun gizliliği dolayısıyla bestekâr isminin saklanması sebebiyle eserlerin meçhulleştiği, ayrıca bestelediği iki Mevlevî âyîn-i şerîfin de mevlevîhânelerde icrâdan men edildiği ve bunlardan Şehnâz makâmında bestelenmiş olanın zamanla unutulduğu kaydedilmiştir. Sûzinâk makâmında bestelenmiş olan diğer âyînin eski kaynaklar kendi zamanlarında bilindiğini kaydetmişse de, günümüzde Mevlevî âyînleri alanında yapılan çalışmalarda bu âyînin de bestesine rastlanmamıştır.
Bu çalışmada müzikal biçim üzerinde yoğunlaşan bir incelemeyle, sanatkârın günümüze ulaşan tek ilâhîsi ve günümüze ulaşamamış olan Şehnâz Mevlevî âyîni araştırılmış ve aralarındaki ilgi tespit edilmiştir.

Anahtar Kelimeler

Hâşim Bey, Şehnâz İlâhî, Şehnaz Mevlevi Ayini, Suzidil Mevlevi Ayini, Eser İnceleme

Hâşim Bey’s Şehnâz Hymn and His Forgotten Şehnâz Mevlevî Âyîn-i Şerîf

Öz

Hâşim Bey, who is one of the important personalities of Turkish music history, being a link in Hamâmîzâde İsmâil Dede Efendi’s meşk school was an artist known for his instructiveness, composition, palace services and a book he had written titled as “Hâşim Bey Mecmuası”. The artist who devoted himself to the Mevlevî Order and Bektâşî Order, transferred some esoteric knowledge about music and human body and this enforces the idea of his devotion to mysticism. Despite that situation, today in out traditional Turkish art music repertoire, there are no hymns expect just one Şehnâz hymn amongst the composer’s musical artworks. His artworks are classified by the forms of âyîn, beste, ağır semâî, yürük semâî, köçekçe and şarkı. Different sources note that, he composed many nefeses which are hymns of the Bektâşî Order, but because of the secretive structure of the order, composer of those artworks was forgotten so those works became obscure, also both the two Mevlevî âyîn-i şerîfs he had composed were forbidden to play in mevlevîhânes and one of them composed in makâm Şehnâz has been forgotten in time. Even though older sources tell that the other âyîn, composed in makâm Sûzinâk, is known in its time, we can’t find this musical artwork’s scores in today’s studies on Mevlevî âyîns.
In this paper, the relation between the composer’s only hymn we have and his Şehnâz Mevlevî âyîn which couldn’t survive today is spotted with analyzes focusing on melodic form.

Anahtar Kelimeler

Hâşim Bey, Şehnâz Hymn, Şehnaz Mevlevi Ayini, Suzidil Mevlevi Ayini, Musical Artwork Analysis

Kaynakça

• Ak, A. Ş. (2016). Türk Din Mûsikisi. Ankara: Akçağ Yayınları.
• Çevikoğlu, T. (2011a). Mevlevî Âyînleri Usûller ve Arûz 1. Cilt. İstanbul: Konya Valiliği İl Kültür ve Turizm Müdürlüğü.
• Çevikoğlu, T. (2011b). Mevlevî Âyînleri Usûller ve Arûz 2. Cilt. İstanbul: Konya Valiliği İl Kültür ve Turizm Müdürlüğü.
• Çırak, C. (2018). Sesten Notaya: Sûzinâk İlâhî, “Aşkın İle Âşıklar” Örneği. Ege Üniversitesi Devlet Türk Musikisi Konservatuvarı Dergisi, 13-32.
• Ergen, A. (2010). Notam Nota Arşivi.
• Ergun, S. N. (2017). Türk Musikisi Antolojisi. İstanbul: Vadi Yayınları.
• Hatipoğlu, E. (2011). Mevlevî Âyînleri Makâmlar ve Geçkiler. İstanbul: Konya Valiliği İl Kültür ve Turizm Müdürlüğü.
• İnal, İ. M. (1958). Hoş Sada. İstanbul: İş Bankası Yayınları.
• Karadeniz, Ş. (2013). Mevlevi Ayinlerinin Kompozisyon Açısından İncelenmesi. İstanbul: İstanbul Teknik Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Nasuhioğlu, O. (1986). Türk Musikisi Rauf Yekta Bey. İstanbul: Pan Yayıncılık.
• Özalp, N. (2000). Türk Mûsikîsi Tarihi I. İstanbul: M.E.B. Yayınları.
• Özcan, N. (1997). "Hâşim Bey", TDV İslâm Ansiklopedisi, C. 16. İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları.
• Özkan, İ. H. (2013). Türk Musikisi Nazariyatı ve Usûlleri. İstanbul: Ötüken Neşriyat.
• Öztuna, Y. (2006). Türk Mûsikisi Ansiklopedisi. Ankara: Orient Yayınları.
• Yalçın, G. (2016). 19. Yüzyıl Türk Musikisinde Hâşim Bey: Birinci Bölüm Edvâr. Ankara: Atatürk Kültür Merkezi.