The Composition Style in Sâdullah Ağa’s Zencîr Bestes and Makam’s Effect on Form

Yıl 2021, Sayı: 18, 106 - 173, 30.06.2021

Cem Çırak

https://doi.org/10.31722/ejmd.956675

Öz

Sâdullah Ağa, whose biography we don’t know in detail, is accepted as an important composer amongst the traditional Turkish music composers. His artworks’ capacity of providing efficient equations in this study’s content and the need of increasing the narrow literature about him was decisive in choosing him as the composer whose artworks to be analyzed. In this paper, the composer’s Zencîr bestes are analyzed in terms of form. Whether the changing factor makam effects the musical form is evaluated by stabilizing the artworks’ usul and lyrics’ vezin (meter). Selection between the editions of the bestes or creation of a collective edition was necessary with the purpose of analyzing the artworks accurately. Lyric structures, musical sentences and structural units that give form to these sentences, structural designs and vezin positionings were investigated. Various data were obtained about the composers’ style and some effects of makams on the compositional structures were revealed. It was understood that the more the makam became complicated the more the musical structures became plain. Also it was spotted that the compound usul Zencîr’ units combined via positioning the musical micro sentences on the combining points.

Anahtar Kelimeler

Sâdullah Ağa, Musical Analysis, Zencîr, Beste, Makâm, Form

SÂDULLAH AĞA’NIN ZENCÎR BESTELERİNDE ÜSLÛP VE MAKÂMIN BİÇİME ETKİSİ

Öz

Hayatı hakkında detaylı bilgiye sahip olamadığımız Sâdullah Ağa günümüze ulaşmayı başaran eserleriyle geleneksel Türk müziğinin önemli bestecileri arasında sayılmaktadır. Eserlerinin araştırma kapsamında verimli denklemler oluşturması ve hakkında yazılmış kısıtlı literatüre katkı yapılması gereği Sâdullah Ağa’nın eserleri incelenecek besteci olarak seçilmesinde belirleyici olmuştur. Makalede bestecinin Zencîr usûlünde ve beste türündeki eserleri biçim yönünden incelenmiştir. Eserlerin usûllerinin, ve güfte vezinlerinin araştırmada sabit tutulmasıyla makam değişkeninin eser biçiminde etki sahibi olup olmadığı değerlendirilmiştir. Eserlerin yüksek doğrulukta veriler üretecek şekilde incelenebilmesi için nüshaları arasından seçim yapılmış veya nüshalar karşılaştırılarak kolektif bir nüsha oluşturulmuştur. Güfte biçimleri, müzik cümleleri ve bu cümleleri teşkil eden yapı birimleri, biçim kurguları ve vezin yerleşimleri araştırılmıştır. Sonuç olarak bestecinin üslûbuna dair çeşitli bilgiler Zencîr besteleri kapsamında üretilmiş ve makamın beste biçimine bazı etkileri tespit edilmiştir. Eserlerde kullanılan çeşni ve geçkilerin ana makamla olan yakınlığı azaldıkça bu değişimlerin müzik cümleciği kurgularında genişleme ve özgünleşmeye sebebiyet verdiği, bestelerin genelinde ise makamların niseb-i şerîfeleri (makamsal etki çeşitliliği) arttıkça müzik cümlelerinin kurgularının sadeleştiği, müzik cümleciklerinin benzeştiği anlaşılmıştır. Ayrıca müzik cümleciklerinin başlangıç ve bitişlerinin Zencîr usulünü teşkil eden usûllerin bağlantılarına konumlandırılmasıyla geçkiler oluşmasının önlendiği ve usûle özgün bir nitelik kazandırıldığı görülmüştür.

Anahtar Kelimeler

Sâdullah Ağa, Eser İnceleme, Zencîr, Beste, Makâm, Biçim

Kaynakça

• Adorno, T. L. (1982, Haziran). On the Problem of Musical Analysis. (M. Paddison, Çev.) Music Analysis, 1(2), 169-187.
• Aksu, F. A. (1988). Abdülbâkî Nâsır Dede ve Tetkîk ü Tahkîk. Marmara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, İstanbul.
• Avcı, C. (2007). Nisbe. TDV içinde, TDV İslâm Ansiklopedisi (C. 33, s. 142-144). İstanbul: TDV.
• Çakır, M. S. (2018). Yahyâ Nazîm Dîvânı (İnceleme-Tenkitli Metin). Sivas Cumhuriyet Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Sivas.
• Çırak, C. (2020). İsmail Dede ekolünde ilahi besteciliği üslubu. Dokuz Eylül Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, İzmir.
• Ekmen, G. (1996). Hacı Sâdullah Ağa. TDV içinde, TDV İslâm Ansiklopedisi (C.14, s. 496-4967). İstanbul: TDV.
• Gargun, A., & Karaman, S. (2012). Dede Efendi, Zekâî Dede ve Dellâlzâde'nin Beste Formunda, Zencîr Usûlündeki Eserlerinin Usûl-Arûz Vezni İlişkisi Yönünden İncelenmesi. Selçuk Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Dergisi 32, 351-383.
• İnal, İ. M. (1958). Hoş Sada. İstanbul: İş Bankası Yayınları.
• Karadeniz, E. (2013). Türk Mûsıkîsinin Nazariye ve Esasları. Ankara: İş Bankası Kültür Yayınları.
• Kaygusuz, N. (2006). Muallim İsmail Hakkı Bey ve Mûsıkî Tekâmül Dersleri. İstanbul: İTÜ Vakfı Yayınları.
• Özalp, N. (2000). Türk Mûsikîsi Tarihi I. İstanbul: M.E.B. Yayınları.
• Özkan, İ. H. (2013). Türk Mûsıkîsi Nazariyatı ve Kudüm Velveleleri. İstanbul: Ötüken Neşriyat.
• Öztuna, Y. (2006a). Türk Mûsikîsi Cilt I. Ankara: Orient Yayınları.
• Öztuna, Y. (2006b). Türk Mûsikîsi Cilt II. Ankara: Orient Yayınları.
• Tanrıkorur, C. (2005). Osmanlı Dönemi Türk Mûsıkîsi. İstanbul: Dergâh Yayınları.
• A bdülbaki Nasır Dede (1794). Tedkik u Tahkik, çev. Yalçın TURA (2006), Pan Yayıncılık, İstanbul.
• Uz, K. (1964). Musıki Istılâhâtı. Ankara: Küğ Yayınları.
• Yarar, M. T. (2009). Güfte Antolojisi Dilden Tele Cilt I. Konya: T.C. KONYA VALİLİĞİ.
• Yarar, M. T. (2010). Güfte Antolojisi Dilden Tele Cilt II. Konya: T.C. Konya Valiliği.
• Yavaşça, A. (1992). Beste. TDV içinde, TDV İslâm Ansiklopedisi (C. 5, s. 543). TDV.
• Yektâ, R. (1986). Türk Musikisi. (O. Nasuhioğlu, Çev.) İstanbul: Pan Yayıncılık.