Düzeltme: Kaderî-Mürciî Olarak Tanımlanan Şahıslar ve Mezhebî Aidiyet Problemleri

Yıl 2023, Cilt: 16 Sayı: 2, 912 - 951, 31.12.2023

Fatmanur Alibekiroğlu

https://doi.org/10.18403/emakalat.1413674

Bu makalenin ilk hali 30 Aralık 2018 tarihinde yayımlandı. https://dergipark.org.tr/tr/pub/emakalat/issue/37830/476647

Düzeltme Notu

Bu makalenin başlığında yer alan (*) işaretinin dipnotu (Bu çalışma yazarın Tarihsel Süreçte Hanefîlik-Mu'tezile İlişkisi isimli doktora tezinden üretilmiştir.) tasarım sayfasında sehven yer almamıştır. Makalenin orjinalinde yazar tarafından belirtilmiş olan not ilave edilmiştir.

Öz

Mezhebî eğilimler arasındaki etkileşim örneklerinden biri olarak Kaderî-Mürciî şahıslar, fırak geleneğinde Mürcie ya da Mu'tezile içerisinde zikredilen, her iki eğilimin temel fikirlerinden bir kısmını bir arada benimseyen şahıslardır. Mu'tezile içerisindeki durumları ise “beş esasa” muhalif olma gerekçesiyle bazı yazarlar tarafından reddedilirken, bu muhalefet Mu'tezilî tabakatlarda zikredilmelerine engel olmamıştır. Bu sebeple mezhepler tarihi geleneğinde söz konusu şahıslar için farklı tanımlamalar ve muhtelif tasnif çabaları mevcut olmuştur. Fakat bu tasnif gayretleri bazı sorunlara sebebiyet vermiştir. Bunun yanında Mu'tezile içerisindeki konumları da onlara Mu'tezilî tabakalarda yer veren yazarlar nezdinde dahi olumlu bir şekilde tasvir edilmemiş, irca fikrinden ötürü onlar için dışlayıcı bir tavır sergilenmiştir.

Anahtar Kelimeler

Kaderî, Mürciî, Kaderî-Mürciî, Gaylâniyye, Mu'tezile

Düzeltme: Individuals Who Have Been Seen Qaderîte-Murjiite, and Their Problems of Sectarian Belonging

Bu makalenin ilk hali 30 Aralık 2018 tarihinde yayımlandı. https://dergipark.org.tr/tr/pub/emakalat/issue/37830/476647

Düzeltme Notu

Öz

As one of the examples of interaction between sectarian tendencies, Qade-rîte-Murjiite individuals are the people who have been seen in the tradition of fırak in Murjia or Mu'tazilah, accepted some basic ideas of both tendencies. While their status in Mu'tazila were rejected by some scholars on the ground of opposition to “five principles “and this opposition did not prevent them from being mentioned in the classes of the Mu'tazilah. For this reason, different definitional and various classification efforts for these people have been in the sectarian traditions. However, these efforts were resulted in some problems. In addition, their position in Mu'tazilah was not positively depicted even by the writers who gave them a place in the Mu'tazilite classes and they showed an exclusivist attitude towards them because of their view of irja.

Anahtar Kelimeler

Qaderite, Murjiite, Qaderîte-Murjiite, Ghaylanite, Mu

Kaynakça

• Ahmed b. Yahyâ, İbnü’l-Murtazâ (ö. 840/1437). Tabakâtu’l-Mu'tezile. Thk. S. D. Wilzer. Beyrut, 1987.
• Ahmed b. Yahyâ, İbnü’l-Murtazâ (ö. 840/1437). el-Münye ve’l-Emel. Thk. İsâmüddîn Muhammed Ali. İskenderiye: Dârü’l-Ma’rifeti’l-Câmiiyye, 1985.
• Alibekiroğlu, Fatmanur. “Mezhepler Arası Geçişlilik Örneği Olarak Kaderî-Mürciî Şahısların Mu’tezile İçerisinde Değerlendirilmesi Sorunu”. Third Sarajevo International Conference. Ed. Recai Aydın, Yasin Unvanlı. 303-310. Sarajevo:Sedef Bosnia d. o. o. , 2017.
• Alibekiroğlu, Fatmanur. “Tarihsel Süreçte Hanefîlik-Mu'tezile İlişkisi”. Yayınlanmamış Doktora Tezi, Çukurova Üniversitesi, 2018.
• Aydınlı, Osman. Akılcı Din Söylemi Farklı Yönleriyle Mu'tezile Ekolü, Ankara: Hititkitap, 2010.
• Aydınlı, Osman. İslam Düşüncesinde Aklileşme Süreci Mu'tezile’nin Oluşumu ve Ebû’l-Hüzeyl el-Allâf, Ankara: Ankara Okulu, 2001.
• Bağdâdî, Ebû Mansur Abdülkahir b. Tâhir (ö. 429/1037). el-Fark beyne’l-Fırak. Thk. Muhammed Muhyiddin Abdulhamid. Beyrut: el-Mektebetu’l-Asriyye, 1995.
• Bağdâdî, Ebû Mansur Abdülkahir b. Tâhir (ö. 429/1037). Mezhepler Arasındaki Farklar (el-Fark Beyne’l-Fırak). Trc. Ethem Ruhi Fığlalı İstanbul: Kalem Yayınları, 1979.
• Bebek, Adil. “Muhammed b. Şebîb”, Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansikolopedisi, 30: 573-575.
• Buhârî, Ebû Abdullah Muhammed b. İsmâil (ö. 256/870). Târihu’l-Kebîr. Thk. Hâşim en-Nedvî v. dğr. Haydarabad: Dâiretu Maârif el- İslâmiyye, trs.
• Câhız, Ebû Osman Amr b. Bahr el-Kinânî (ö. 255/869). el-Beyân ve’t-Tebyîn, Thk. Abdu’s-Selâm Muhammed Hârun. Kahire: Mektebetü’l-Hancî, 1988.
• Câhız, Ebû Osman Amr b. Bahr el-Kinânî (ö. 255/869). el-Bursân ve’l-Urcân. Thk. Abdusselam Muhammed Hârun. Beyrut: Dâru’l-Celîl, 1990.
• Câhız, Ebû Osman Amr b. Bahr el-Kinânî (ö. 255/869). el-Hayevân. Thk. Abdusselam Muhammed Hârun. Kahire: Mektebetü Mustafa el-Bâbî el-Halebî, 1965.
• Câhız, Ebû Osman Amr b. Bahr el-Kinânî (ö. 255/869). Resâil. Kahire: Mektebetü’l-Hancî, 1979.
• Ch. Pellat. “Ghaylan b. Muslim”, The Encyclopaedia of Islam, c. 2, 2026.
• Cihat Tunç. “Gaylân ed-Dımaşki”, Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansikolopedisi, c. 13, ss. 414-415.
• Cüşemî, Ebû Sa’d el-Muhassin b. Muhammed b. Kerrâme (ö. 494/1101). Risâletu İblis ila İhvânihi’l-Menâhis. Thk. Hüseyin el-Müderrisî, Beyrut: Dârü’l-Müntehabi’l-Arabî, 1995.
• Cüşemî, Ebû Sa’d el-Muhassin b. Muhammed b. Kerrâme (ö. 494/1101). Uyûnu’l-Mesâil. Mektebetu’l-Bedir, Abdullah el-Vecîh Koleksiyonu.
• Dârekutnî, Ebû’l-Hasen (ö. 385/995). Ahbaru Amr b. Ubeyd, (el-Mektebetu’z-Zâhiriyyetu’l-Ehliyye).
• Ebû Hâtim er-Râzî, Ahmed b. Hamdan (ö. 324/936). Kitâbu’z-Zîne fî Kelimâti’l-İslamiyye, Thk. Abdullah Selâm es-Semerraî. Bağdat: 1988.
• Ebû Temmâm el-İsmâili el-Harezmî. Bâbu’ş-Şeytân min Kitâbu’ş-Şecere. Thk. Paul E. Walker. Leiden:Brill, 1998.
• Ebû’l-Kâsım el-Belhî, el-Ka’b (ö. 319/931). Kitâbu’l-Makâlât ve meahu Uyûni’l-Mesâil ve’l-Cevâbât. Thk. Hüseyin Hansu-Râcih Kürdî-Abdülhamid Kürdî. İstanbul:Kuramer, Amman: Dâru’l-Feth, 2018.
• Ebû’l-Meâlî, Muhammed el-Hüseynî el-Alevî (ö. 485/1093). “Kitâbü Beyâni’l-Edyân”. Trc. Yahya el-Haşşâb, Mecelletü’l-Külliyetü’l-Âdâb. 19 (1957).
• Eş’arî, Ebü’l-Hasen (ö. 324/935-36). Makâlâtu’l-İslâmiyyin ve İhtilâfi’l-Musallîn. Thk. H. Ritter, Wiesbaden: Franz Steiner Verlag, 1980.
• Eş’arî, Ebü’l-Hasen (ö. 324/935-36). İlk Dönem İslam Mezhepleri: Makâlâtu’l-İslâmiyyin ve İhtilâfi’l-Musallîn. Trc. Mehmet Dalkılıç, Ömer Aydın. İstanbul: Kabalcı, 2005.
• Fahreddin er-Râzî, Muhammed b. Ömer b. Huseyn (ö. 606/1209). Îtikâdâtu’l-Fıraku’l-Müslimîn ve’l-Müşrikîn. Thk. Ali Sâmi en-Neşşâr. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1982.
• Hayyât, Ebû’l-Hüseyin Abdürrahim b. Muhammed (ö. 300/913?). el-İntisâr ve’r-Red ale’bnir-Râvendî. Thk. H. S. Nyberg. Beyrut: Evrâku Şarkiyye, 1993.
• İbn Abdürabbih, Ahmed b. Muhammed (ö. 328/940). el-İkdü’l-Ferîd. Thk. Müfid Muhammed Kamîha. Beyrut: Dârü’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1983.
• İbn Dâî er-Râzî, Seyyid Murtaza el-Hasenî (VII/XIII. asrın başları). Tabsıratu’l-Avâm fî Mârifeti Makâlâti’l-En’am. Tsh. Abbas İkbal, Tahran: İnteşârat-ı Esâtir, 1934.
• İbn Hacer el-Askalânî, Ahmed b. Ali (ö. 852/1449). Lisânu’l-Mîzân. Thk. Abdulfettah Ebû Gudde. Beyrut: Mektebetu’l-Matbuâti’l-İslâmiyye, 2002.
• İbn Kuteybe, Ebû Muhammed Ahmed b. Müslim (ö. 276/889). el-Maârif. Thk. Servet Ukkâşe. Kahire : Dâru’l-Maârif, 1981.
• İbnü’n-Nedîm, Ebû’l-Ferec Muhammed b. Ebî Yâkub (ö. 385/995?). el-Fihrist. Thk. Rızâ Teceddüd. Tahran: Marvi Ofset, 1971.
• Joseph Van Ess. Theologie und Gesellschaft im 2. Und 3. Jahrhundert Hidschra. Berlin, New York: Walter de Gruyter, 1995.
• Joseph Van Ess. Theology and Society in the Second and Third Centruies of the Hijra: A History of Religious Thought in Early Islam. Almanca’dan İngilizce’ye Trc. John O’Kane. Ed. Maribel Fierro v. dğr. Leiden, Boston: Brill, 2017.
• Kâdî Abdülcebbâr, Abdülcebbâr b. Ahmed (ö. 415/1025). “Kitab Fadlu’l-İ’tizâl ve Tabakâtu’l-Mu’tezile”, Fadlu’l-İ’tizâl ve Tabakâtu’l-Mu’tezile içerisinde. Thk. Fuad Seyyid. Tunus: Dâru’t-Tunusiyye, 1986.
• Kalaycı, Mehmet. “Mezhepleri veya Dinî Hareketleri Tamamlan(Ma)Mış Kimliksel Süreçler Olarak Okumak”. Kur’an ve Toplumsal Bütünleşme (Mezhepler ve Dinî Gruplar Arası İlişkiler). Ed. Hayati Hökelekli, Vejdi Bilgin. 227-245. Bursa: 2015).
• Kalhâtî, Ebû Abdurrahman Muhammed b. Saîd (IV. /X. yy?). el-Keşf ve’l-Beyan. Thk. Seyyide İsmâil Kâşif. Tunus 1980.
• Kutlu, Sönmez, Türklerin İslamlaşma Sürecinde Mürcie ve Tesirleri. Ankara: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, 2002.
• Kutlu, Sönmez, Tarihsel Din Söylemleri Üzerine Zihniyet Çözümlemeleri. Ankara: Otto Yayınları, 2012.
• Mâturîdî, Ebû Mansur (ö. 333/940). Kitâbu’t-Tevhid. Trc. Bekir Topaloğlu. Ankara: Türkiye Diyanet Vakfı İslam Araştırmaları Merkezi Yayınları, 2005.
• Melchert, C. The Formation of the Sunni Schools of Law. Leiden: Brill, 1997.
• Nâşî el-Ekber, Ebû’l-Abbas (ö. 293/906). Mesâilu’l-İmâme. Thk. Joseph Van Ess. Beyrut: Franz Steiner Verlag, 1971.
• Neşvân el-Himyeri, Ebû Saîd (ö. 573/1178). el-Hûru’l-Iyn. Thk. Kemal Mustafa. Kahire: Mektebetü’l-Hancî, 1948.
• Nevbahtî, Ebû Muhammed Hasan b. Mûsa (ö. 300/912). Şiî Fırkalar- Fıraku’ ş-Şîa. Trc. H. Onat-S. Hizmetli-S. Kutlu-R. Şimşek. Ankara: Ankara Okulu Yayınları, 2004.
• Öz, Mustafa, “Muammer b. Abbâd”, Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansikolopedisi, c. 30, 324.
• Şehristânî, Muhammed b. Abdilkerim (ö. 548/1153). el-Milel ve’n-Nihal. Thk. Emir Ali Mühennâ v. dğr. Beyrut: Dâru’l-Mârife,1993.
• Şehristânî, Muhammed b. Abdilkerim (ö. 548/1153). İslam Mezhepleri: el-Milel ve’n-Nihal. Trc. Mustafa Öz, İstanbul: Ensar Neşriyat, 2005.
• Watt, Montgomery. İslam Düşüncesinin Teşekkül Devri. Trc. Ethem Ruhi Fığlalı. Ankara: Umran, 1981.
• Yemenî, Ebî Muhammed (VI/XII. asır). Akâidu’s-Selâse ve Sebîn Fırka. Thk. M. A. el-Gâmidî. Medine: Mektebetü’l-Ulûm ve’l-Hikem, 2001.
• Zehebî, Ebû Abdillah (ö. 748/1348). Siyeru A’lâmi’n-Nübelâ. Thk. Şuayb el-Arnavût v. dğr. Beyrut: Müessesetü’r-Risâle, 1984.