Ebü’l-Kelâm Âzâd’ın Dinî ve Siyasî Görüşleri

Yıl 2024, Cilt: 17 Sayı: 2, 680 - 701, 31.12.2024

Kazım Karayiğit

https://doi.org/10.18403/emakalat.1588733

Öz

Ebü’l-Kelâm Âzâd Hindistan havzasında yaşayan, siyasî kimliğinin yanında Kur’ân üzerine düşünen son dönemin önemli din âlimlerinden biridir. Ona göre vahiy, insanın manevi hayatını devam ettirebilmesinin temel koşulu olarak içinde yaşanılan toplumun şartlarına göre gelmiştir. Bu açıdan müellif Kur’an’ın kendi bağlamında ve şartlarında anlaşılması gerektiğini düşünür. Ona göre, Kur’an bilimsel ya da tarihsel bir metin olmanın ötesinde genel dinî ve ahlâkî ilkelerin çıkarılacağı bir kitaptır. Âzâd aynı zamanda çoğulcu din anlayışına sahip biri olarak tüm dinleri özünde bir görürken, farklılaşmanın dinlerin sadece değişebilen şeriat alanıyla alakalı konularda olduğunu düşünmektedir. O, halifelik kurumuna Müslümanların geleceği açısından ayrı bir önem vermiş ve Osmanlı halifesini Müslümanların lideri olarak görmüştür. Bu çalışma Hindistan’da yaşamış olan çağdaş İslâm düşünürü Ebü’l-Kelâm Âzâd’ın hayatını, dinî ve siyasî düşüncelerini ele almaktadır. Âzâd, bölgenin İngiliz sömürüsü olduğu bir dönemde yaşamış, sömürge düzenine karşı çıkmış ve Müslüman halkın İslâmî kimliğini koruma yolunda çaba göstermiştir. O, Osmanlı sevdalısı biri olarak fikirleri ve faaliyetleri ile bölgenin zihin dünyasında etkili olmuştur. Ebü’l-Kelâm Âzâd’ın dinî ve siyasî görüşlerini ele aldığımız bu çalışma, dini ihya gayesiyle ortaya çıkan çağdaş İslâm düşünürleri çalışmalarına katkı sağlama gayesi taşımaktadır.

Anahtar Kelimeler

İslâm Mezhepleri Tarihi, Ebü’l-Kelâm Âzâd, Din-Siyaset, Kur’an, Dinî Çoğulculuk.

Etik Beyan

Bu çalışmanın hazırlanma sürecinde etik ilkelere uyulmuştur.

Abū l-Kalām Āzād’s Religious and Political Views

Öz

Abū l-Kalām Āzād is one of the most important religious scholars of the last period who lived in the Indian basin and thought on the Qur’an besides his political identity. According to him, revelation has come according to the conditions of the society in which man lives, as a basic condition for the continuation of his spiritual life. In this respect, he believes that the Qur’an should be understood in its own context and conditions. According to him, the Qur’an is not a scientific or historical text, but a book from which general religious and moral principles can be derived. At the same time, as someone with a pluralist understanding of religion, Āzād sees all religions as one in essence, and believes that the differentiation is only in matters related to the field of Sharīʿah, which can change.
He attached particular importance to the institution of the caliphate for the future of Muslims and regarded the Ottoman caliph as the leader of Muslims. This study deals with the life, religious and political thought of Abū l-Kalām Āzād, a contemporary Islamic thinker who lived in India. Living at a time when the region was under British colonization, Āzād opposed the colonial order and sought to preserve the Islamic identity of the Muslim people. As a lover of the Ottoman Empire, his ideas and activities had an impact on the minds of the region. Having dealt with the religious and political views of Abū l-Kalām Āzād, this study aims to contribute to the studies on contemporary Islamic thinkers who emerged with the aim of religious revival.

Anahtar Kelimeler

History of Islamic Sects, Abū l-Kalām Āzād, Religion-Politics, Qur’an, Religious Pluralism.

Kaynakça

• Ahmed, Aziz. Hindistan ve Pakistan’da Modernizm ve İslâm. çev. Ahmet Küskün. İstanbul: Yöneliş Yayınları, 1995.
• Ahmed, Aziz. Hindistan’da İslâm Kültürü Çalışmaları. çev. Latif Boyacı. İstanbul: İnsan Yayınları, 1990.
• Âzâd, Ebü’l-Kelâm. Ğubâru’l-Hatır. çev. Celal Said Hafnâvi. Mısır: Merkezü’l-Kavmi, 2016.
• Âzâd, Ebü’l-Kelâm. Mesele-i Hilâfet ve Ceziratü’l-Arap. Kalküta: Belağ Press, t.s.
• Azad, Maulana Abul Kalam. India Wins Freedom. New Delhi: y.y., 1958.
• Azad, Mawlana Abul Kalam. The Tarjuman al-Qur’an. çev. Syed Abdullatif. Haydarabad: Trust for Quranıc and Other Cultural Studies, 1981.
• Birışık, Abdülhamit. Hind Altkıtası Düşünce ve Tefsir Ekolleri. İstanbul: İnsan Yayınları, 2001.
• Birışık, Abdülhamit. “Hint Altkıtasında İslâm Araştırmalarının Dünü Bugünü”. Divan İlmi Araştırmalar 17 (2004), 1-62.
• Dihlevi, İbn Abdirrahman Şah Veliyyullah. Huccetü’l-baliğa. thk: Seyyid Sabık. 2 Cilt. Beyrut: Daru’l-Cîl, 2005.
• Doğrul, Ömer Rıza. Ebü’l-Kelâm Âzâd: Ölümsüz Müdafaa. İstanbul: Yöneliş Yayınları, 2001.
• Douglas, Ian Henderson. Abul Kalam Azad: An Intellectual and Religious Biography. Delhi: Oxford University Press, 1988.
• Fazlurrahman. İslâm. çev. Mehmet Dağ-Mehmet Aydın. Ankara: Ankara Okulu Yayınları, 2016.
• Görgün, Hilal. “el-Urvetü’l-Vüska”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. 42/186-188. İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, 2012.
• Hardy, Peter. The Muslim of British India. Cambridge: Cambridge University Press, 1972.
• Haseni, Abdülhay b. Fahruddin. el-İ’lam an fî Târihi’l-Hind mine’l-A’lam. Beyrut: Daru Ibn Hazm, 1999.
• Hatipoğlu, Mehmet Sait. “İslâm’da İlk Siyasi Kavmiyetçilik: Hilafetin Kureyşliliği”. Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 23/3-4 (1978), 1-93.
• İkbal, Muhammed. İslâm’da Dinî Düşüncenin Yeniden Yapılanması. çev. Celal Soydan. Ankara: Hece Yayınları, 2013.
• İnayet, Hamid. Çağdaş İslâmî Siyasi Düşünce. çev. Yusuf Ziya Cömert. Ankara: Hece Yayınları, 2008.
• Jamshed, Qazi Mohd. “Ideological Influences On Abul Kalam Azad”. Proceedings of the Indian History Congress 71 (2010-2011), 662-676.
• Kardaş, Zekai. Ebü’l Kelâm Âzâd ve El-Hilal Gazetesi Çerçevesinde Türkiye ve Türkler. İstanbul: İstanbul Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Doktora Tezi, 2011.
• Kayser, Rıdvan. Ebü’l-Kelâm Âzâd ve Teşekkülü’l-Ümmeti’l-Hindiyye. Bağdat: Müessesetü’l-Fikri’l-Arabiyye, 2013.
• Keşmîrî, Şiras. Hutbât-ı Âzâd. Lahor: Mektebe-i Şiir ve Edep, 1944.
• Nemr, Abdülmün’im. Mevlâna Kelâm Âzâd. Kahire: y.y. t.s.
• Nurcholis, Nanang. “Abul Kalam Azad’s Thought of Inclusive Theology and Education for Religious Pluralism”. Attarbiyah: Journal of Islamic Culture and Education 3/1 (2018), 1-24.
• Özcan, Azmi. “el-Hilal”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. 18/20. İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, 1998.
• Özcan, Azmi. “Hindistan”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. 18/75-81. İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, 1998.
• Qureshi, M. Naeem. “Hindistan Hilafet Hareketi”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. 18/109-111. İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, 1998.
• Rippin, Andrew. Muslims: Their Religious Beliefs and Practices. London: Taylor and Francis Group, 2005.
• Troll, W. Christian. “Mevlana Ebu’l-Kelâm Âzâd: Çoğulcu Bir Ülke ve Dünya İçinde Yaşayıp Algılanan İslâm”. çev. Şaban Ali Düzgün. Journal of Islamıc Research 7/1 (1993-94), 23-34.
• Umar, Misbah-Umar, Fozia. “The Ideals of Islam in Maulana Abul Kalam Azad’s Thoughts and Political Practices: An Appraisal”. Research Journal Al-Basirah 10/1 (t.s), 63-77.
• Wills, John. “Debating the Caliphate: Islam and Nation in the Work of Rashid Rida and Abul Kalam Azad”. The International History Review 32/4 (2010), 711-732.
• Yiğit, Recep. Ebü’l-Kelâm Âzâd ve Mahatma Gandi’nin Dini Düşüncelerinin Sivil İtaatsizlik Doktrinine ve Eylemlerine Etkileri. İstanbul: İbn Haldun Üniversitesi Lisansüstü Eğitim Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2023.
• Yüksel, Sadi. Ebü’l-Kelâm Âzâd. İstanbul: Beyan Yayınları, 1985.