Türkiye’de Çalışanlardaki Maddi Yoksunluğunun Çok Boyutlu Analizi

Year 2025, Volume: 10 Issue: 1, 389 - 411, 28.03.2025

Tülin Turgut , İsmail Çakmak

https://doi.org/10.30784/epfad.1616780

Abstract

Maddi yoksunluk, yaşanılan ülkenin ekonomik şartlarına göre temel ihtiyaçların yeterli düzeyde karşılanamaması ve arzu edilen yaşam koşullarından uzak kalınması olarak değerlendirilir. Bu doğrultuda, çalışan bireylerin maddi yoksunluklarının diğerlerine kıyasla daha az olduğu düşünülebilir fakat çalışan bireylerdeki maddi yoksunluk riski de oldukça yüksektir. Sebepleri ve belirleyicileri araştırılarak çalışan bireylerdeki maddi yoksunluğa sebep olan faktörler tespit edilip, riskler azaltılabilir. Bu bağlamda çalışmada TÜİK 2013-2018 ve 2022 Gelir ve Yaşam Koşulları Araştırması mikro veri setleri kullanılarak Türkiye’de çalışan bireylerdeki maddi yoksunluk olgusu çok yönlü olarak analiz edilmiştir. Çalışmanın ilk fazında çalışanların sosyo-ekonomik, demografik ve çevresel faktörlerinin maddi yoksunlukta ayrıştırıcı bir etkisinin olup olmadığına odaklanılmıştır. İkinci fazda çalışılan sektörlere, üçüncü fazda ise mesleklere ve çalışılan pozisyonlara odaklanılarak maddi yoksunluk yaşama olasılığında sektörel ve mesleki bir ayrışmanın olup olmadığı tespit edilmeye çalışılmıştır. Yapılan logit ve marjinal etkiler analizler sonuçları, Türkiye’de çalışan bireylerin maddi yoksunluk yaşama olasılıklarının yaş, cinsiyet, medeni hal, eğitim durumu, sağlık durumu ve gelir gibi sosyo-ekonomik ve demografik faktörler, çalışılan sektörler ve meslekler özelinde farklılaştığını ortaya koymuştur. Çalışmanın sonuçları ayrıca, pandemi ve son dönem ekonomik görünümün çalışan maddi yoksunluğunda etkili olduğunu göstermiştir. Çalışmanın sonucunda, üç fazda incelenen çalışan maddi yoksunluğuna ilişkin analiz sonuçları tartışılmış ve çeşitli öneriler sunulmuştur.

Keywords

Maddi Yoksunluk, Logit Model, Gelir ve Yaşam Koşulları Araştırması

Multidimensional Analysis of Material Deprivation among Employees in Turkey

Abstract

Material deprivation is assessed as the inability to meet basic needs at an adequate level and staying away from desired living conditions according to the economic conditions of the country in which one lives. In this context, it may be presumed that the material deprivation of working individuals is less than others, but the risk of material deprivation in working individuals is also quite high. These risks can be reduced by investigating the reasons and determinants and identifying the factors that cause material deprivation in working individuals. In this context, this study analyzed the phenomenon of material deprivation in working individuals in Turkey in a multi dimensions using the micro data sets of the TURKSTAT 2013-2018 and 2022 Income and Living Conditions Survey. The first phase of the study focused on whether the socio-economic, demographic, and environmental factors of employees had a differentiating effect on material deprivation. The second phase examined the sectors in which these individuals work, while the third phase investigates professions and positions held, aiming to identify any sectoral and occupational disparities in the likelihood of experiencing material deprivation. The results of the logit and marginal effects analyses revealed that the probability of individuals working in Turkey experiencing material deprivation varies according to socio-economic and demographic factors such as age, gender, marital status, education status, health status, and income, as well as the sectors and professions in which they work. The results of the study also showed that the pandemic and the recent economic conditions were a significant impact on employee material deprivation. The study is concluded with a discussion of the results concerning material deprivation among workers across the three phases, alongside various recommendations.

Keywords

Material Deprivation, Logit Model, Income and Living Conditions Research

References

• Addabbo, T., García-Fernández, R., Llorca-Rodríguez, C. and Maccagnan, A. (2012). Poverty and unemployment: The cases of Italy and Spain. In G. Parodi and Sciulli D. (Eds.), Social exclusion (pp. 199-219). Heidelberg: Physica-Verlag.
• Alkire, S. and Foster, J.E. (2011). Counting and multidimensional poverty measurement. Journal of Public Economics, 95(7-8), 476-487. https://doi.org/10.1016/j.jpubeco.2010.11.006
• Altan, Ö.Z. (2004). İstihdam politikaları ve yoksulluk. 1. Ulusal Sosyal Politikası Kongresi’nde sunulan bildiri, Ankara, Türkiye. Erişim adresi: https://kutuphane.tbmm.gov.tr:8088/2005/200502886.pdf
• Aslan, G. (2020). İşgücü piyasası durumu, istihdam ve maddi yoksunluğun algılanan sağlık üzerine etkileri. Çalışma İlişkileri Dergisi, 11(1), 53-68. Erişim adresi: https://dergipark.org.tr/tr/pub/cide
• Aydemir, E. ve Dilsiz, V. (2021). Dijital ödeme sistemleriyle kayıt dışı ekonominin ortadan kaldırılması ve Artagan projesi. Erişim adresi: https://istanbulmarka.science/pdf/dijital-odeme-sistemleriyle-kayit-disi-ekonominin-ortadan-kaldirilmasi-ve-artagan-projesi.pdf
• Aydın, K. (2012). Türkiye'de kişisel gelir dağılımı sosyo-ekonomik ve demografik belirleyicileri. Çalışma ve Toplum Dergisi, 1(32), 147-166. Erişim adresi: https://dergipark.org.tr/en/pub/ct/
• Aydın, K. ve Güloğlu, T. (2011). Türkiye'de nispi yoksulluğun sosyo-ekonomi analizi. Sosyal Siyaset Konferansları Dergisi, 60(1), 89-118. Erişim adresi: https://dergipark.org.tr/en/pub/iusskd/
• Aydın, A. ve Sayılan, A.A. (2022). 65 Yaş ve üstü bireylerin sosyal dışlanma ile başarılı yaşlanma durumları arasındaki ilişki. Yaşlı Sorunları Araştırma Dergisi, 15(2), 52-56. https://doi.org/10.46414/yasad.1184822
• Beck, A.F., Brokamp, C., Goyal, N.K., Greenberg, J.M., Hall, E.S. and Ryan, P. (2019). Material community deprivation and hospital utilization during the first year of life: An urban population-based cohort study. Annals of Epidemiology, 30, 37-43. https://doi.org/10.1016/j.annepidem.2018.11.008
• Blatna, D. (2017). Analysis of EU countries’ material deprivation rate. Paper presented at the 7th International Days of Statistic and Economics, Prague, Czech Republic. Retrieved from https://msed.vse.cz/msed_2017/article/272-Blatna-Dagmar-paper.pdf
• Bodur, N.D. ve Kumaş, H. (2021). Türkiye'de emekli bireylerin işgücü piyasasına katılımını belirleyen faktörler: Mikro ekonomik bir analiz. Emek Araştırma Dergisi, 12(19), 155-190. Erişim adresi: http://www.emekarastirma.org/
• Canbay, T. ve Selim, S. (2010). Türkiye'de hanehalkı yoksulluğu. Ege Akademik Bakış, 10(2), 627-649. https://doi.org/10.21121/eab.2010219640
• Deutsch, J., Guio, A.C., Pomati, M. and Silber, J. (2015). Material deprivation in Europe: Which expenditures are curtailed first? Social Indicators Research, 120, 723-740. https://doi.org/10.1007/s11205-014-0618-6
• Dudek, H. (2019). Country-level drivers of severe material deprivation rates in the EU. Ekonomicky Casopis, 67(1), 33-51. Retrieved from https://www.ceeol.com/
• Erdem, T. (2006). Yoksulluk, feodaliteden küreselleşmeye temel kavramlar ve süreçler. Ankara: Lotus Yayınevi.
• Erdoğan, G. (2002). Türkiye'de ve Dünya'da yoksulluk ölçümleri üzerine değerlendirmeler. Ç.C. Aktan (Ed.), Yoksullukla mücadele stratejileri içinde (s. 363-434). Ankara: Hak İşçi Konfederasyonu Yayınevi.
• Fusco, A., Guio, A.C. and Marlier, E. (2010). Characterising the income poor and the materially deprived in European countries. In A.B. Atkinson and E. Marlier (Eds.), Income and living conditions in Europe (pp. 133-153). Luxembourg: Publications Office of the European Union.
• Giugni, M. and Grasso, M. (2016). How civil society actors responded to the economic crisis: The interaction of material deprivation and perceptions of political opportunity structures. Politics & Policy, 44(3), 447-472. https://doi.org/10.1111/polp.12157
• Gözüak, M.H. ve Ceylan, H. (2021). Türkiye'de inşaat sektöründe meydana gelen iş kazalarının iş sağlığı ve iş güvenliği bağlamında analizi: Güncel eğilimlere genel bir bakış. Sağlık Akademisyenleri Dergisi, 8(2), 133-143. Erişim adresi: https://dergipark.org.tr/tr/pub/sagakaderg/
• Guio, A.C., Marlier, E., Gordon, D., Fahmy, E. and Nandy, S. (2016). Improving the measurement of material deprivation at EU Level. Journal of European Social Policy, 26(3), 219-333. https://doi.org/10.1177/0958928716642947
• Gujarati, D.N. (2004). Basic econometrics (4 bs.). New York: Tata McGraw Hill.
• Hick, R. (2013). Poverty, preference of pensioners? Measuring material deprivation in the UK. Fiscal Studies, 34(1), 31-54. https://doi.org/10.1111/j.1475-5890.2013.00176.x
• İnak, A. ve Kesgin, B. (2023). Çalışan yoksulların sosyal dışlanma düzeylerinin sosyo-demografik değişkenler açısından incelenmesi: Bingöl ili örneği. Bingöl Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 26, 479-491. https://doi.org/10.29029/busbed.1299328
• İncedal, S. (2013). Türkiye'de yoksulluğun boyutları: mücadele boyutları ve müdahale araçları (Aile ve Sosyal Politikalar Bakanlığı Sosyal Yardımlar Genel Müdürlüğü, Uzmanlık Tezi). Erişim adresi: https://www.aile.gov.tr/
• Kapar, R. (2023). Türkiye'de çalışanların yoksulluğu, yoksunluğu ve sosyal dışlanmaları. Reflektif Sosyal Bilimler Dergisi, 4(2), 279-308. https://doi.org/10.47613/reflektif.2023.106
• Karcı, Z. ve Arlı, N.B. (2018). Maddi yoksunluğu etkileyen değişkenlerin lojistik regresyon analizi ile belirlenmesi. Süleyman Demirel Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Dergisi, 23(3), 1039-1048. Erişim adresi: https://dergipark.org.tr/tr/pub/sduiibfd/
• Karadağ, M.A. ve Saraçoğlu, B. (2015). Çok boyutlu yoksulluk analizi: Türkiye- AB karşılaştırması. Amme İdare Dergisi, 48(4), 129-159. Erişim adresi: https://openurl.ebsco.com/
• Kayalıdere G. ve Şahin, H. (2014). Sosyal devlet anlayışı çerçevesinde Türkiye'de sosyal koruma harcamalarının gelişimi ve yoksulluk. Siyaset, Ekonomi ve Yönetim Araştırmaları Dergisi, 2(2), 57-75. Erişim adresi: https://dergipark.org.tr/en/pub/seyad/
• Kaygısız, K.F. (2023). Sansürlü panel kantil regresyon yönteminde asimetrik bağlantı fonksiyonu yaklaşımı: Türkiye'de maddi yoksunluk indeksi (Yayımlanmamış doktora tezi). Marmara Üniversitesi, İstanbul.
• Moreno, P., Egido, M.A. and Martin, B. (2014). Country differences in material deprivation in Europe. Income and Wealth, 60(4), 802-820. https://doi.org/10.1111/roiw.12030
• Nelson, K. (2012). Counteracting material deprivation: The role of social assistance in Europe. Journal of European Social Policy, 22(2), 148-163. https://doi.org/10.1177/0958928711433658
• Nikoloski, D. (2021). Material deprivation and employment status in post-transition: Evidence from North Macedonia. SEER Journal for Labour and Social Affairs in Eastern Europe, 24(1), 135-152. https://doi.org/10.5771/1435-2869-2021-1-135
• Özdamar, Ö., Kılınç, Z.S. ve Giovanis, E. (2021). Türkiye’de işsizliğin ekstra maliyeti ve işsizlik ödeneklerinin maddi yoksunluk üzerine etkisi. İzmir İktisat Dergisi, 36(3), 535-554. https://doi.org/10.24988/ije.202136303
• Santrock, J.W. (2001). Educational psychology. New York: McGrae Hill Higher Education.
• Selim, S. ve Çomuk, P. (2017). Yoksunluk yaşayan bireyler sosyal dışlanmaya maruz kalır mı? Türkiye örneği. International Journal of Social Sciences and Education Research, 3(3), 1041-1053. https://doi.org/10.24289/ijsser.315959
• Soltes, E. and Ulman, P. (2015). Material deprivation in Poland and Slovakia-a comparative analysis. Krakow Review of Economics of Management, 11(947), 19-36. https://doi.org/10.15678/znuek.2015.0947.1102
• Stankovičová, I., Vlacuha, R. and Ivancikova, L. (2013). Trend analysis of monetary poverty measures in the Slovak and Czech Republic. Paper presented at the 7th International Days of Statistic and Economics, Prague, Czech Republic. Retrieved from https://msed.vse.cz/files/2013/151-Stankovicova-Iveta-paper.pdf
• Şahin, T. (2010). Sosyal dışlanma ve yoksulluk ilişkisi. Yardım ve Dayanışma Dergisi, 1(2), 71-80. Erişim adresi: https://www.aile.tr/
• Tatlı, H., Koç, B., Barak, D.ve Polat, M. (2020). Kırsal ve kentsel yoksulluk göstergeleri üzerine bir analiz. Gazi Kitabevi: Ankara
• TCMB. (2018). Enflasyon raporu (TCMB 2018-IV). Erişim adresi: https://www.tcmb.gov.tr/wps/wcm/connect/tr/tcmb+tr/main+menu/yayinlar/raporlar/enflasyon+raporu/2018/enflasyon+raporu+2018-iv
• TCMB. (2021). Enflasyon raporu (TCMB 2021-I). Erişim adresi: https://www.tcmb.gov.tr/wps/wcm/connect/TR/TCMB+TR/Main+Menu/Yayinlar/Raporlar/Enflasyon+Raporu/2021/Enflasyon+Raporu+2021+-+I
• Toge, A.G. and Bell, R. (2016). Material deprivation in health: A longitudinal study. BMC Public Health, 16, 1-8. https://doi.org/10.1186/s12889-016-3327-z
• Turgut, M. (2021). Türkiye'nin maddi yoksunluk oranındaki değişiminin incelenmesi. Uluslararası Finansal Ekonomi ve Bankacılık Uygulamaları Dergisi, 2(1), 63-108. Erişim adresi: https://dergipark.org.tr/en/pub/ufebud/
• TÜİK. (2021). Gelir ve yaşam koşulları araştırması (TUİK, Sayı: 45581). Erişim adresi: https://data.tuik.gov.tr/Bulten/Index?p=Gelir-ve-Yasam-Kosullari-Arastirmasi-2021-45581
• TÜİK. (2022). Yoksulluk ve yaşam koşulları araştırması (TUİK, Sayı: 49746).. Erişim adresi: https://data.tuik.gov.tr/Bulten/Index?p=Yoksulluk-ve-Yasam-Kosullari-Istatistikleri-2022-49746
• Uğur, M.S. (2023). Türkiye için gelir yoksulluğu ve maddi yoksunluğun belirleyicileri: Çok durumlu probit modeli. Ömer Halisdemir Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Dergisi, 16(1), 224-240. https://doi.org/10.25287/ohuiibf.1177542
• Ünlü, A. (2020). Türkiye'de dezavantajlı bölgelerinde yoksulluk olgusu. The Journal of Social Science, 4(7), 394-405 https://doi.org/10.30520/tjsosci.657156
• Ünver, Ş. ve Alkan, Ö. (2020). Türkiye'de bireylerin maddi yoksunluk durumlarını etkileyen faktörlerin modellenmesi. Business & Management Studies: An International Journal, 8(2), 1334-1370. https://doi.org/10.15295/bmij.v8i2.1457
• Van, M.H. (2022). Türkiye'de yoksulluğun mikro düzeyde belirleyicileri: Kantil regresyon analizi. Çankrı Karatekin Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Dergisi, 12(2), 105-129. https://doi.org/10.18074/ckuiibfd.1151890
• Williams, R. (2018). Marginal effects for continuous variables. Retrieved from https://www3.nd.edu/~rwilliam/stats3/margins02.pdf
• Whelan, C.T. and Maître, B. (2012). Understanding material deprivation: A comparative European analysis. Research in Social Stratification and Mobility, 30(4), 489-503. https://doi.org/10.1016/j.rssm.2012.05.001