Farsça “ی/yâ” Harfi Çeşitleri

Year 2020, Volume: 13 Issue: 2, 1 - 16, 30.12.2020

Pelin Seval Esen

https://doi.org/10.46790/erzisosbil.795647

Abstract

Farsça dünya dilleri içerisinde en gelişmiş diller arasında yer almaktadır. Kökeni bakımından Hint-Avrupa dil ailesinin Asya koluna mensuptur; yapısı bakımından ise çekimli (bükünlü) diller grubundadır. Hem ön ekli hem son ekli hem de iç ekli bir dildir. Kelime türetimi bu ekler yardımıyla yapılır. Ekler kelime türetirken eklendiği kelimenin çeşitli kelime gruplarına dâhil olmasına, yeni anlamlar kazanmasına ve yapı bakımından değişmesine neden olmaktadır. “ی/yâ” harfi de eklendiği sözcüğü farklı kelime türlerine dönüştürerek bu sözcüğe çeşitli anlamlar yükleyen buna bağlı olarak sözcüğün yapısıyla birlikte cümle içerisindeki görevinin değişmesine sebep olan Farsça son eklerden biridir. Çalışmada “ی/yâ” harfinin çeşitleri, kullanım alanları, eklendiği sözcüğe hangi anlamlar yüklediği, bu sözcüğü hangi kelime türüne dönüştürdüğü Firdevsî, Attâr, Mevlânâ, Irâkī, Saʻdî, Evhâdî, Hâfız gibi Fars şairlerinin şiirlerinden örneklerle incelenmiştir. Söz konusu örneklerin sayfa numarasının yanında beyit numarası da verilmiştir.

Keywords

ی harfi, son ek, bükünlü dil, Farsça

References

• ATEŞ, A. (1962). Farsça Grameri, İstanbul Edebiyat Fakültesi Basımevi, İstanbul.
• BAĞDEMİR, A. (2002). “Osmanlıca Sözlüklerde Harfler İçin Kullanılan Terimler”. Türk Dilleri Araştırmaları 12: 35-70, http://www.turkdilleri.org/turkdilleri/sayilar/tda12/ABagdemirOsm.pdf, (16.03.2020).
• DİHHUDÂ, A. E. ( 1345 hş.). “Yâ”, Lugatnâme, 50: 1-23, Mu’essese-yi İntişârât-i Dânişgâh-i Tahran, Tahran.
• DİHHUDÂ, A. E. (1330 hş.). “İsm-i Mensûb”, Lugatnâme, 6: 2584, Mu’essese-yi İntişârât-i Dânişgâh-i Tahran, Tahran.
• DİHHUDÂ, A. E. (1345 hş.). “Mefʻûlü Mutlak”, Lugatnâme, 45: 858, Mu’essese-yi İntişârât-i Dânişgâh-i Tahran, Tahran.
• EBU’L-KÂSIM-İ FİRDEVSÎ. (1388 hş.). Şâhnâme-yi Firdevsî, (Nşr.) Hamîdîyân, S., Neşr-i Katre, Tahran.
• EDİSKUN, H. (2005). Türk Dilbilgisi, Remzi Kitabevi, İstanbul.
• EFŞÂR, H. İ. (1380 hş.). Destûr-i Sâhtimân-i Zebân-i Fârsî, İntişârât-i Danişgâh-i Ellâme-yi Tabâtabâyî, Tahran.
• ENVERÎ, H. ve GİVÎ, H. A. (1392). Destûr-i Zebân-i Fârsî II, İntişârât-i Fâtimâ, Tahran.
• ERJENG, G. R. (1374 hş.). Destûr-i Zebân-i Fârsî-yi İmrûz, İntişârât-i Danişgâh-i Ellâme-yi Tabâtabâyî, Tahran.
• EVHÂDÎ-Yİ MERÂGĪ. (1362 hş.). Divân-i Kâmil-i Evhâdî-yi Merâgī. (Nşr.) Emîr Ahmed-i Eşrefî, İntişârât-i Pîşrov, Tahran.
• FERÎDÜDDÎN ATTÂR-İ NÎŞÂBÛRÎ. (1392 hş.). Dîvân-i Attâr-i Nîşâbûrî, (Nşr.) Mehdî-yi Medâyinî ve Mihrân-i Efşârî, Neşr-i Çeşme, Tahran.
• FERŞÎDVERD, H. (1392 hş.). Destûr-i Mufessel-i İmrûz, İntişârât-i Sohen, Tahran.
• FRANCİS, J. “Ye”, Persian, Arabic and English Dictionary, London: W.H. Allen, 1852. https://archive.org/details/dictionarypersia00johnuoft/page/1408/mode/2up, (20 Mart 2020).
• HÂCÛ-Yİ KİRMÂNÎ. (1369 hş.). Dîvân-i Eşʻârî Hâcû-yi Kirmânî, (Nşr.) Ahmed Sehîlî Hânsârî, İntişârât-i Pâzeng, Tahran.
• HÂFIZ-İ ŞÎRÂZÎ. (1372 hş.). Şâh-i Nebât-i Hâfız, (Nşr.) Hâlikî, M. R. B., İntişârât-i Zevvâr, Tahran.
• HÂNLERÎ, P. N. (1392 hş.). Destûr-i Zebân-i Fârsî, İntişârât-i Tûs, Tahran.
• HÂTİF-İ İSFAHÂNÎ. (1362 hş.). Divân-ı Hâtif-i İsfahânî, (Nşr.) Abbâsî, M., Çâphâne-yi Rustem-i Hânî, Tahran.
• HUMÂYÛNFERRUH, A. (1364 hş.). Destûr-i Câmiʻ-i Zebân-i Fârsî, İntişârât-i iʻlmî, Tahran.
• IRÂKĪ, F. (1377 hş.) Kullîyât-i Şeyh Fahreddîn-i İbrâhîm-i Hemedânî, (Nşr.) Muhteşem, N., İntişârât-i Zevvâr, Tahran.
• İBNURRESÛL, S. M. R. ve HÛYGÂNÎ, M. R. (1393 hş.). “Envâi-yi “ya” der Zebân-i Fârsî-yi İmrûz”, Funûn-i Edebî 2: 49-58, http://ensani.ir/file/download/article/20150405135002-9554-49.pdf, (10 Ocak 2020).
• KÂMYÂR, T. V. ( 1392 hş.). Destûr-i Zebân-i Fârsî, İntişârât-i Semt, Tahran.
• KARÎB, A., HUMÂYÎ, C., YÂSEMÎ, R., MELİKUŞŞUARÂ, B. ve FURÛZÂNFER, B. (1392 hş.). Destûr-i Zebân-i Fârsî (Penc Ustâd), İntişârât-i Nâhîd, Tahran. KASRAVÎ, A. (1398 hş.). Zeban-i Pâk, Şirket-i Kitâb, Tahran.
• KEMÂL-İ HUCENDÎ. (1372 hş.). Dîvân-i Kemâl-i Hucendî, (Nşr.) Keremî, İntişârât-i Mâ, Tahran.
• MENÛÇİHR-İ DÂMEGÂNÎ. (1370 hş.). Divân-ı Menûçihr-i Dâmegânî, İntişârât-i Zevvâr, Tahran.
• MEVLÂNÂ CELÂLEDDÎN MUHAMMED. (1389 hş.). Divân-ı Kebîr I-II (Kulliyât-i Şems-i Tebrîzî). (Nşr.) Subhânî T.H., Encumen-i Âsâr ve Mefâhir-i Ferhengî, Tahran.
• MEVLÂNÂ CELÂLEDDÎN MUHAMMED. (2007). Mesnevî-i Maʻnevî 1-2, (Haz.) Adnan Karaismailoğlu A. ve Örs D., Akçağ Yayınları, Ankara.
• MUHAMMED TAKÎ-Yİ BAHÂR. (1387 hş.). Dîvân-i Eşʻâr-i Melikuş-Şuarâ-yi Bahâr, Mu’essese-yi İntişârât-i Nigâh, Tahran.
• MUHTEŞEM-İ KÂŞÂNÎ. (1381 hş.). Dîvân-i Muhteşem-i Kâşânî, (Nşr.) Bihdârvend, E., İntişârât-i Nigâh, Tahran.
• MUÎN, M. (1363 hş.). İsm-i Cins, Maʻrife ve Nekre, Mu’essese-yi İntişârât-i Emîr Kebîr, Tahran.
• MURÂDÎ, İ. (1387 hş.). “Berresî-yi Nakş-i Maʻnâyî Pesvend-i ya der Zebân-i Fârsî”, Mecelle-yi Pijûhiş-i Uʻlûm-i İnsânî 24: 93-114, https://rjhll.basu.ac.ir/article_766_4c7e77b6fe7b308744862b0b8650d3e4.pdf, (10 Ocak 2020).
• PERVÎN-İ İʻTİSÂMÎ. (1386 hş.). Dîvân-i Pervîn-i İʻtisâmî, (Nşr.) Muhammed Tâkî-yi Bahâr (Melikuş-Şuarâ), Neşr-i Sâlis, Tahran.
• REHBER, H. H. (1380 hş.). Destûr-i Zebân-i Fârsî, İntişârât-i Mehtâb, Tahran.
• REHÎ-Yİ MUEYYİRÎ. (1379 hş.). Dîvân-i Kâmil-i Rehî-yi Mueyyirî, (Nşr.) Keyûmers-i Keyvân, İntişârât-ı Mecîd, Tahran.
• SAʻDÎ-İ ŞÎRÂZÎ. (1390 hş.). Kullîyât-i Saʻdî, (Nşr.) Nasır-i Ahmedzâde, Neşr-i Çekâvek, Tahran.
• SELMÂN-İ SÂVECÎ. (1389 hş.). Kulliyât-i Selmân-i Sâvecî. (Nşr.) Vefâyî, A., İntişârât-i Sohen, Tahran.
• ŞAHİNOĞLU, M. N. (1997). Farsça Grameri (Sarf ve Nahiv), Kitabevi Yayınevi, İstanbul.
• ŞEFÎʻÎ, M. (1377 hş.). Şâhnâme ve Destûr, Mu’essese-yi İntişârât ve Çâp-i Dânişgâh-i Tehrân, Tahran.
• ŞERÎAT, M. C. (1372 hş.). Destûr-i Zebân-i Fârsî, İntişârât-i Esâtîr, Tahran.
• ŞİFÂÎ, A. (1363 hş.). Mebânî-yi İlmî-yi Destûr-i Zebân-i Fârsî, İntişârât-i Novîn, Tahran.
• ŞÜKÛN, Z. (1984). “Ye”, Farsça-Türkçe Lûgat Gencinei Güftar Ferhengi Ziya, 3: 219, Milli Eğitim Basımevi, İstanbul.
• TANYILDIZ, A. ve ŞAHİN, O. (2018). “Kemâl Paşazâde’nin Farsçadaki Yâ Harfine Dair Bir Eseri: Yâiyye Risâlesi”, Hikmet-Akademik Edebiyat Dergisi [Journal of Academic Literature] 4: 336-370, file:///C:/Users/hp-w8/Downloads/Risale-i%20Yaiyye.pdf, (20 Mart 2020).
• TEVEKKULÎ, N. ve SÂHİBÎ, S. (1386 hş.). “Pesvend-i “yâ”: Pîşîne ve Kârbordhâ-yi Ân (Yek Pijûhiş-i Terâzmânî)”, Mecelle-yi Zebânşenâsî ve Gûyeşhâ-yi Horâsân, Dânişgâh-i Firdevsî-yi Meşhed (İʻlmî ve Pijûhişî), 2: 105-120, https://jlkd.um.ac.ir/index.php/lj/article/view/15907, (10 Ocak 2020).
• TÜRK DİL KURUMU. (2011). “Taaccüp”, Türkçe Sözlük, (Haz.) Şükrü Halûk Akalın v.dğr.), Atatürk Kültür, Dil ve Tarih Yüksek Kurumu Türk Dil Kurumu Yayınları, Ankara. UZUN, T. (2012). Arapça Sarf Bilgileri, Kitap Dünyası Yayınları, Konya.
• ÜSKÜDARLI SÂFÎ. ( 1309 hş.). Nevbâve-yi Kavâid-i Fârsî, Kasbar Matbaası, İstanbul, https://archive.org/details/NevbaveIKavaidIFarsi/mode/2up, (20 Mart 2020).
• VAHŞÎ-Yİ BÂFKÎ. (1394 hş.). Kulliyât-i Dîvân-i Vahşî-yi Bâfkî, (Nşr.) Muceddem M. H. ve Tahrânî K. N., İntişârât-i Zevvâr, Tahran.
• YILDIRIM, N. Farsça Dilbilgisi, Kabalcı Yayınevi, İstanbul.
• ZEMÂNÎ, K. (1382 hş.). Şerh-i Câmi-i Mesnevî-yi Maʻnevî VII, İntişârât-i İttilâât, Tahran.