Hajj in Islamic History Sources: Periods of the Prophet Muhammad and the Rightly-Guided Caliphs

Year 2021, Issue: 44, 549 - 568, 20.09.2021

Mustafa Necati Barış

https://doi.org/10.37697/eskiyeni.908165

Abstract

In religion, prayers take second place after the principles of belief that constitute the essence, because praying is the aspect of religion reflected in practical life. When we look at the first years of the history of Islam, it is seen that every pray has its history, from being obligatory to its application. In this sense, ḥajj has a history dating back to Prophet Adam, according to some narrations in Islamic sources. However, the origins of almost all of the sacred places, especially the Kaaba, and the worship practices during the ḥajj, are based on Prophet Ibrahim and his son Prophet Ismail. However, it is a known fact that the ḥajj practices in question were subjected to many changes or distortions in the process from Prophet Ismail to Prophet Muhammad, and it was amended back to its correct form in the course of the Tawhid religion with the practices of Prophet Muhammad during the Ḥajj Al-Wadā. Again, in the context of the political and institutional dimension of the ḥajj, the practices in the period of the Rightly-Guided Caliphs are also quite remarkable. In this study, it will be tried to deal with the religious, political and institutional aspects of how the ḥajj was restored to its essence and made legitimatewith Islam in due course of the ḥajj of Prophet Muhammad and the Rightly-Guided Caliphs in the light of early Islamic history narratives. In this context, firstly, the ḥajj prayers that took place during the period of Prophet Muhammad, the first of which were directed by ʿAttāb b. Asīd, the second by Abū Bakr, and the last by Prophet Muhammad himself will be discussed. In line with the narrations regarding these hajj prayers, questions such as when it is obligatory for the worship in question, whether Prophet Muhammad or other Muslims performed ḥajj according to the polytheistic customs before the ḥajj was obligated, when the ḥajj institution/organization came into existence and who was the first Amīr al-ḥajj the answer, will be sought. Then, the different practices occured during the ḥajj prayers such as citizens’ claiming the rights, questioning the governors and who will be the Amīr al-ḥajj since the period of the Rightly-Guided Caliphs will be examined in detail, and as a conclusion, besides the change and transformation that the ḥajj went through during the periods of Prophet Muhammad and the Rightly-Guided Caliphs it will be made to shed light on the religious, political and institutional aspects of the ḥajj. In addition, since it would go beyond the limits of such a study, the subject of ḥajj prayer after Prophet Ibrahim and Prophet Ismail, or the ḥajj during the period of Jāhiliyya, will not be examined, only some changes during the conversion of the prayer to the religion of Islam or the belief of Tawhid will be assessed without going into details. Similarly, ʿumra travels that took place during the Prophet Muhammad or Rightly-Guided Caliphs will not be included, but will only be pointed out when it comes to their importance.

Keywords

Islamic History, Hajj, Prophet Muhammad, Prayer, Rightly-Guided Caliphs

İslâm Tarihi Kaynaklarında Hac: Hz. Peygamber ve Hulefâ-yi Râşidîn Dönemleri

Abstract

Dinde, özü teşkil eden inanç esaslarından sonra ikinci sırayı ibadetler almaktadır. Zira ibadetler dinin pratik hayata yansıyan yönüdür. İslâm tarihinin ilk yıllarına bakıldığında farz oluşundan uygulanma biçimlerine varıncaya kadar her ibadetin kendine özgü bir tarihi olduğu görülmektedir. Bu anlamda hac ibadeti İslâmî kaynaklarda yer alan bazı rivayetlere göre Hz. Âdem’e kadar uzanan bir geçmişe sahiptir. Ancak başta Kâbe olmak üzere söz konusu ibadetin ifa edildiği tüm kutsal mekânların ve bu ibadeti oluşturan uygulamaların neredeyse tamamının kökenleri Hz. İbrahim ve oğlu Hz. İsmail’e dayanmaktadır. Bununla birlikte söz konusu ibadetin Hz. İsmail’den Hz. Muhammed’e geçen süreçte birçok değişikliğe yahut tahrife maruz kaldığı ve Hz. Peygamber’in Vedâ haccındaki uygulamaları sayesinde tevhid inancına uygun olarak yeniden özüne tahvil edildiği bilinen bir gerçektir. Yine haccın siyasi ve kurumsal boyutu bağlamında Hulefâ-yi Râşidîndönemindeki uygulamalar da oldukça dikkat çekicidir. Bu çalışmada daha çok erken dönem İslâm tarihi kaynaklarında yer alan rivayetlerden hareket ederek Hz. Peygamber ve Hulefâ-yi Râşidîn dönemlerindeki hac ile ilgili uygulamalar sayesinde söz konusu ibadetin nasıl özüne döndürülerek İslâm’a uygun bir hale getirildiği hususu dinî, siyasi ve kurumsal yönleriyle ele alınmaya çalışılacaktır. Bu bağlamda öncelikli olarak Hz. Peygamber döneminde gerçekleşen ve ilkine Attâb b. Esîd’in, ikincisine Hz. Ebû Bekir’in ve sonuncusuna da bizzat Allah Resûlü’nün önderlik ettiği hac ibadetleri ele alınacak ve bu hac ibadetleri ile ilgili rivayetler doğrultusunda söz konusu ibadet ile ilgili ne zaman farz kılındığı, Hz. Peygamber’in ya da diğer Müslümanların hac farz kılınmadan önce müşrik adetlerine göre hac yapıp yapmadıkları, hac emîrliği müessesesinin ne zaman ortaya çıktığı ve ilk hac emirinin kim olduğu gibi sorulara cevap aranacaktır. Daha sonra vatandaşın hak talebinde bulunması, valilerin hesaba çekilmesi ve hac emîrliği görevini kimin yapacağı gibi Hulefâ-yi Râşidîn döneminde gerçekleşen hac ibadetleri sırasındaki farklı uygulamalar da ayrıntılı bir şekilde incelenecek vesonuç itibariyle hac ibadetinin Hz. Peygamber ile Hulefâ-yi Râşidîn dönemlerinde geçirdiği değişim ve dönüşüm yanında dini, siyasi ve kurumsal yönlerine ışık tutulmaya çalışılacaktır. Ayrıca böyle bir çalışmanın sınırını aşacağından Hz. İbrahim ve Hz. İsmail sonrası hac ibadeti yahut câhiliye dönemi haccı konusuna girilmeyecek sadece söz konusu ibadetin İslâm dinine ya da tevhid inancına uygun hale getirilmesi sırasındaki bazı değişiklere ayrıntılarına girilmeksizin değinilecektir. Benzer şekilde Hz. Peygamber veya Hulefâ-yi Râşidîn döneminde gerçekleşen umre seyahatlerine de yer verilmeyecek yalnızca önemine binaen yeri geldiğinde işaret edilip geçilecektir.

Keywords

İslâm Tarihi, Hac, İbadet, Hz. Peygamber, Hulefâyi Râşidîn

References

• Atalar, Münir. “Emîr-i Hac”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 11/131-133. İstanbul: TDV Yayınları, 1995.
• Azîmâbâdî, Ebü’t-Tayyib Muhammed Şemsü’l-Hak, ‘Avnü’l-ma‘bûd, thk. Abdurrahman Muhammed Osman. 12 cilt. Medine: el-Mektebetü’s-Selefiyye, 2. Baskı, 1968.
• Belâzürî, Ebü’l-Hasen Ahmed b. Yahya b. Câbir b. Dâvûd. Ensâbü’l-eşrâf. thk. Süheyl Zekkâr-Riyâd Ziriklî. 13 cilt. Beyrut: Dârü’l-Fikr, 1996.
• Bîrûnî, Ebü’r-Reyhân Muhammed b. Ahmed el-Hârezmî. el-Âsârü’l-bâkıye ‘ani’l-kurûni’l-hâliye. nşr. C. Eduard Sachau. Leipzig: F. A. Brockhaus, 1878.
• Buhârî, Ebû Abdillâh Muhammed b. İsmâîl b. İbrâhîm el-Cu‘fî. el-Câmi‘u’s-sahîh. thk.-nşr. Muhibbüddin el-Hatîb-Muhammed Fuâd Abdülbâkî-Kusay Muhibbüddin el-Hatîb. 4 Cilt. Kahire: Matbaatü’s-Selefiyye, 1400/1980.
• Cevâd Ali. el-Mufassal fî târîhi’l-Arab kable’l-İslâm. 10 Cilt. Bağdat: Câmiatü Bağdâd, 2. Baskı, 1993.
• Dârimî, Ebû Muhammed Abdullah b. Abdurrahman b. Fazl. Sünenü'd-Dârimî. thk. Hüseyin Selim Esed ed-Dârânî. 4 Cilt. Riyad: Dârü’l-Muğnî, 2000.
• Ebû Dâvûd, Süleyman b. el-Eş‘as es-Sicistânî. Sünenu Ebî Dâvûd. tlk. Muhammed Nâsirüddîn el-Albânî. Riyad: Mektebetü’l-Meârif, 2003.
• Ebû Dâvûd Süleyman b. el-Eş'as es-Sicistânî. Sünen-i Ebû Dâvûd Terceme ve Şerhi, haz. Necati Yeniel-Hüseyin Kaypınar. 16 Cilt. İstanbul: Şamil Yayınevi, 1987-2003.
• Ebû Yûsuf, Ya‘kûb b. İbrâhîm. Kitâbü’l-harâc. Beyrut: Dârü’l-Ma‘rife, 1979.
• Erul, Bünyamin. “Veda Haccı”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 42/590-591. İstanbul: TDV Yayınları, 2012.
• Ezrakî, Ebü’l-Velîd Muhammed b. Abdillâh b. Ahmed b. Muhammed. Ahbâru Mekke. thk. Abdülmelik b. Abdillâh b. Dehîş. 2 Cilt. Beyrut: Mektebetü’l-Esedî, 2003.
• Fâkihî, Ebû Abdillâh Muhammed b. İshâk b. Abbâs el-Mekkî.Ahbâru Mekke. thk. Abdülmelik b. Abdillâh b. Dehîş.6 Cilt. Beyrut: Dâru Hadr, 1994.
• Fayda, Mustafa. “Nesî”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 32/578-579. İstanbul: TDV Yayınları, 2006.
• Halîfe b. Hayyât, Ebû Amr. Târîhu Halîfe b. Hayyât. thk. Ekrem Ziyâ’ el-Ömerî. Riyad: Dârü Taybe, 2. Baskı, 1985.
• Hamîdullah, Muhammed. “İslâm’da Hac”. çev. M. Âkif Aydın. İslâm Tetkikleri Dergisi 8/1-4 (1984), 123-162.
• İbn Abdilber, Ebû Ömer Yûsuf b. Abdillâh b. Muhammed. el-İstî‘âb fî ma‘rifeti’l-ashab. thk. Ali Muhammed el-Bicâvî. 4 cilt. Beyrut: Dârü’l-Cîl, 1992.
• İbn Fehd, Necmüddîn Ömer b. Muhammed b. Muhammed b. Muhammed el-Hâşimî el-Mekkî. İthâfü’l-verâ bi-ahbâri Ümmi’l-kurâ. thk. Fehim Muhammed Şeltût-Abdülkerim Ali Baz. 5 cilt. Kahire/Mekke: Meketebetü’l-Hancî/Camiatü Ümmi’l-Kura, 1983-2005.
• İbn Habîb, Ebû Ca‘fer Muhammed. Kitâbü’l-muhabber. tsh. İlse Lictenstadter. Beyrut: Dârü’l-Afâki’l-Cedîde, ts.
• İbn Hibbân, Ebû Hâtim Muhammed b. Hibbân b. Ahmed et-Temîmî. es-Sîretü’n-nebeviyye ve ahbarü’l-hulefa. thk. Sa‘d Kerîm el-Fakîy. İskenderiye: Dârü İbn Haldûn, ts.
• İbn İshâk, Ebû Abdillâh Muhammed. Sîretü İbn İshâk. thk. Muhammed Hamîdullah. Mağrib: Matbaatü Muhammed el-Hâmis, 1976.
• İbn Kesîr, Ebü’l-Fidâ İmâdüddîn İsmail b. Ömer. el-Bidâye ve’n-nihâye. thk. Abdullâh b. Abdülmuhsin et-Türkî. 21 Cilt. Cîze: Hicr li’t-Tıbaa ve’n-Neşr, 1997.
• İbn Kuteybe, Ebû Muhammed Abdullah b. Müslim ed-Dîneverî. el-İmâme ve’s-siyâse. thk. Ali Şîrî. 2 Cilt. Beyrut: Dârü’l-Edvâ’, 1990.
• İbn Mâce, Ebû Abdillâh Muhammed b. Yezîd el-Kazvînî. Sünenu İbn Mâce. tlk. Muhammed Nâsirüddîn el-Albânî. Riyad: Mektebetü’l-Meârif, 1417/1996.
• İbn Sa‘d, Ebû Abdillâh Muhammed. Kitâbü’t-tabakâti’l-kebîr. thk. Ali Muhammed Ömer. 11 Cilt. Kahire: Mektebetü’l-Hancî, 2001.
• İbnü’l-Cevzî, Ebü’l-Ferec Abdurrahman b. Ali b. Muhammed. el-Muntazam fî târîhi’l-mülûki ve’l-imâm. thk. Muhammed Abdülkadir Ata-Mustafa Abdülkadir Ata. 19 Cilt. Beyrut: Dârü’l- Kütübi’l-İlmiyye, 1992.
• İbnü’l-Esîr, Ebü’l-Hasen İzzüddîn Alî b. Muhammed b. Muhammed eş-Şeybânî. el-Kâmil fi’t-târîh.thk. Ebü’l-Fidâ’ Abdullah el-Kâdî. 11 Cilt. Beyrut: Dârü’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1987.
• İbnü’l-Esîr, Ebü’l-Hasen İzzüddîn Alî b. Muhammed b. Muhammed eş-Şeybânî. Üsdü’l-ğâbe fî ma‘rifeti’s-sahabe. thk.-tlk. Ali Muhammed Muavviz-Âdil Ahmed Abdülmevcûd. 8 Cilt. Beyrut: Dârü’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1996.
• İbnü’l-Kelbî, Ebü’l-Münzir Hişâm b. Muhammed b. es-Sâib. Kitâbü’l-Esnâm. thk. Ahmed Zeki Paşa. Kahire: Dârü’l-Kütübi’l-Mısriyye, 1995.
• Kâsım b. Sellâm, Ebû Ubeyd. Kitâbü’l-Emvâl. thk. Muhammed İmâre. Beyrut: Dârü’ş-Şürûk, 1989.
• Küçükaşcı, Mustafa S. Cahiliye’den Emevîler’in Sonuna Kadar Haremeyn. İstanbul: Marmara Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Doktora Tezi, 1999.
• Mâlik b. Enes, Ebû Abdillah el-Asbahî. el-Muvatta’. thk. Muhammed Mustafa el-A’zamî. 8 cilt. Abudabi: Müessesetü Zayed b. Sultan, 2004.
• Müslim b. el-Haccâc, Ebü’l-Hüseyn el-Kuşeyrî en-Neysâbûrî. Sahih-i Müslim. nşr. Muhammed Fuâd Abdülbâkî. 5 Cilt. Beyrut: Dârü’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1991.
• Nesâî, Ebû Abdurrahmân Ahmed b. Şuayb b. Alî. Sünenü’n-Nesâî. tlk. Muhammed Nâsırüddîn el-Albânî. Riyad: Mektebetü’l-Meârif, 1996.
• Özaydın, Abdülkerim. “Hac (İslâm’da Hac)”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 14/386-389. İstanbul: TDV Yayınları, 1996.
• Şulul, Kasım. Ana Hatlarıyla Siyer-i Nebi. İstanbul: Ensar Neşriyat, 3. Baskı, 2017.
• Şulul, Kasım. İlk Kaynaklara Göre Hz. Peygamber Devri Kronolojisi. İstanbul: İnsan Yayınları, 2 Baskı, 2008.
• Taberî, Ebû Ca‘fer Muhammed b. Cerîr. Târîhu’t-Taberî (Târîhu’r-rusül ve’l-mülûk). thk. Muhammed Ebü’l-Fazl İbrâhîm. 11 Cilt. Kahire: Dârü’l-Meârif, 1967.
• Tirmizî, Ebû Îsâ Muhammed b. Îsâ b. Sevre. el-Câmi‘ü’l-kebir. thk. Beşşar Avvad Ma‘ruf. 6 Cilt. Beyrut: Dârü’l-Garbi’l-İslâmî, 2. Baskı, 1998.
• Vâkıdî, Ebû Abdillâh Muhammed b. Ömer b. Vakıd el-Eslemi. Kitâbu’l-Meğâzî. thk. Marsden Jones. 3 Cilt. Beyrut: Âlemü’l-Kütüb, 3. Baskı, 1404/1984.
• Wensinck, A. J. “Hacc”.MEB İslâm Ansiklopedisi.5-1/12-18. İstanbul: Milli Eğitim Basımevi, 1987.