Young People’s Faith Problems in Relation to Their Perception of God and Their Own Suggestions for Solutions

Year 2023, Issue: 51, 1110 - 1146, 31.12.2023

Çiğdem Can Kaynak , Macid Yılmaz

https://doi.org/10.37697/eskiyeni.1307433

Abstract

People’s beliefs and behaviors are largely determined by their perceptions. The perception of God, which expresses all the definitions, feelings and thoughts about God that the individual has acquired from various sources, is a phenomenon at the center of the concept of religion, one of the most important cultural elements that have influenced humanity throughout history. The literature on people’s perceptions of God, the belief orientations that develop based on these perceptions, and perception of these orientations as a problem in society have been examined, and it has been observed as a deficiency that young people who experience the problem themselves are excluded from the studies at the stage of producing solutions to the problems. This situation is a matter that needs to be reconsidered in terms of the student-centered education approaches, also adopted in Turkiye. The research seeks the answer to the question of what the university youth’s solutions are to the belief problems they experience in the context of their perception of God. In addition, the study examines whether or not the definition of their belief in God or their religious attitudes affect the solution of the belief problems they experience in the context of their perception of God. The aim of this study is to reveal the spiritual, psychological, environmental or educational factors that affect young people in their decisions, preferences and solutions to belief. In a similar vein, the study also endeavours to reach the opinions and suggestions of young people who can show remarkable courage individually in the face of problems about their belief in God. The vision of this study is that enhancing the consciousness of young individuals regarding the challenges they encounter in matters of faith, fostering their sense of responsibility for these issues, and engaging them in the solution stage rather than dwelling on the problem stage would yield beneficial outcomes for the youth. In this study, a questionnaire was applied to 586 undergraduate and graduate students at Ondokuz Mayıs University and Samsun University during the period between May 26 and June 10, 2021. The results of the questionnaire revealed the relationships between young people’s perception of God, their solutions to the belief problems they experience in the context of their perception of God, and their socio-demographic characteristics. Ultimately, the study observed that young people who characterized themselves as religious were more active and willing to solve the problems of belief experienced concerning their perception of God.

Keywords

Religious Education, Youth, Perception of God, Problems of Belief, Religiosity

Ethical Statement

This article is extracted from my doctorate dissertation entitled “Young people's faith problems in terms of the perception of God and their own suggestions for solutions”, supervised by Professor Macid Yılmaz (Ph.D. Dissertation, Hitit University, Çorum, 2022).

Gençlerin Tanrı Algısı Bağlamında Yaşadıkları İnanç Sorunları ve Kendi Çözüm Önerileri

Abstract

İnsanın inanç ve davranışlarını büyük oranda algıları belirlemektedir. Bireyin çeşitli kaynaklardan edindiği Tanrı’ya yönelik tüm tanımlamaları, duygu ve düşünceleri ifade eden Tanrı algısı, tarih boyunca insanlığı etkileyen en önemli kültür ögelerinden biri olan din kavramının merkezinde yer alan bir olgudur. Tanrı algıları, bu algılara bağlı olarak gelişen inanç yönelimleri ve bu yönelimlerin toplumda sorun olarak algılanması ile ilgili literatür incelenmiş, sorunu bizzat yaşayan gençlerin sorunlara çözüm üretme aşamasında çalışmalardan uzak tutulmaları bir eksiklik olarak gözlemlenmiştir. Bu durum Türkiye’de de benimsenen öğrenci merkezli eğitim yaklaşımları açısından gözden geçirilmesi gereken bir durumdur. Araştırmada üniversite gençliğinin Tanrı algısı bağlamında yaşadıkları inanç sorunlarına kendi çözümlerinin neler olduğunun cevabı aranmaktadır. Bununla birlikte bu çözüm arayışında gençlerin Allah’a olan inançlarını tanımlama durumlarının veya dindarlık tutumlarının etkisinin olup olmadığı incelenmiştir. Çalışmada gençlerin inançla ilgili kararlarında, tercihlerinde, çözüm önerilerinde onları etkileyen manevi, psikolojik, çevresel veya eğitimle ilgili faktörlerin neler olduğu ortaya konulmaya çalışılmaktadır. Ayrıca Allah inancı konusunda sorunlarla yüzleşme noktasında bireysel çaba gösterebilen genç kitlenin görüş ve önerilerine ulaşılması hedeflenmektedir. Yaşadığı inanç problemlerine karşı gençlerin farkındalığını arttırmanın, sorun boyutunu vurgulamadan çözüm boyutuyla onları alana dahil etmenin verimli sonuçlar doğuracağı düşünülmektedir. Araştırmada Ondokuzmayıs ve Samsun Üniversitelerinde lisans ve lisansüstü düzeyde eğitim gören 586 öğrenciye 26 Mayıs –10 Haziran 2021 dönemini kapsayan süre içinde anket uygulanmıştır. Uygulama sonucunda gençlerin Tanrı algısı, Tanrı algısı bağlamında yaşadıkları inanç sorunlarına yönelik kendi çözümleri ve sosyo-demografik özellikleri arasındaki ilişkiler tespit edilmiştir. Kendilerini dindar olarak nitelendiren gençlerin, Tanrı algısına bağlı olarak yaşanan inanç sorunlarını çözmede daha etkin ve istekli oldukları sonucuna ulaşılmıştır.

Keywords

Din Eğitimi, Gençlik Dönemi, Tanrı Algısı, İnanç Sorunları, Dindarlık

Ethical Statement

Bu çalışma Prof. Dr. Macid Yılmaz danışmanlığında 04.11.2022 tarihinde tamamlanan “Gençlerin Tanrı Algısı Bağlamında Yaşadıkları İnanç Sorunları ve Kendi Çözüm Önerileri” başlıklı doktora tezi esas alınarak hazırlanmıştır.

References

• Acar Voltan, Nilüfer vd., “Bireylerin Dindarlık Düzeylerinin Bazı Değişkenler Açısından İncelenmesi”. Hacettepe Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi 12 (1996), 45-56.
• Adıgüzel, Arife. Üniversite Gençliğinde Dini Yönelimin Sosyolojik Açıdan İncelenmesi: Süleyman Demirel Üniversitesi İİBF ve Dicle Üniversitesi İİBF Karşılaştırmalı Örneği. Isparta: SDÜ Sosyal Bilimler Enstitüsü, Doktora Tezi, 2014.
• Adler, Alfred. Yaşamın Anlam ve Amacı, çev. Kamuran Şipal. İstanbul: Say Yayınları, 2011.
• Alpar, Melek. “Sonuçları İtibarıyla 15 Temmuz Darbesi”. Turkish Studies Dergisi 12/16 (2017), 53-64. https://doi.org/10.7827/turkishstudies.11711
• Altun, Rıza. Üniversite Öğrencilerinde Dindarlık ve Narsisizm İlişkisi: Sinop Örneği. Samsun: Ondokuz Mayıs Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Doktora Tezi, 2015.
• Apak, Hıdır. “Sosyal Hizmet Bölümü Öğrencilerinin Tanrı Algısı: Bingöl Üniversitesi Örneği”. Bingöl Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi 6/11 (2016), 219-230. http://busbed.bingol.edu.tr/ tr/pub/issue/29505/404180
• Argyle, Micheal - Hallahmi. Benjamin Beit. “Dinî Davranış Teorileri”. çev. Ali Kuşat vd., Erciyes Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi 1/16 (2004), 247-280.
• Arıcı, İsmail - Tokur, Behlül. “İlahiyat Fakültesi Öğrencilerinin Tanrı Algıları ve Hoşgörü Eğilim Düzeyleri Arasındaki İlişki”. Electronic Turkish Studies 12/10 (2017), 31-48. https://doi.org/10.7827/turkishstudies.11991
• Arkonaç, Sibel Ayşen. Psikoloji: Zihin Süreçleri Bilimi. İstanbul: Alfa Yayınları, 2. Baskı, 1998.
• Aydın, Ali Rıza. Dini İnkârın Psiko-Sosyal Nedenleri. Samsun: Ondokuz Mayıs Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Doktora Tezi, 1995.
• Balcı Arvas, Fatma. “Kişisel Değerler ve Dindarlık İlişkisi Üzerine Bir İnceleme”. İnsan ve Toplum Bilimleri Araştırmaları Dergisi 7/5 (2018), 40-63. https://doi.org/10.15869/itobiad.463831
• Bauman, Zygmunt. Cemaatler Güvenli Olmayan Bir Dünyada Güvenlik Arayışı. çev. Nurdan Soysal. İstanbul: Say Yayınları, 2016.
• Baynal, Fatma. “Yetişkinlerde Dindarlık ve Ruh Sağlığı İlişkisinin Çeşitli Değişkenlere Göre İncelenmesi”. İnsan ve Toplum Bilimleri Araştırmaları Dergisi 4/1 (2015), 206-231. https://doi.org/ 10.15869/itobiad.96269
• Bayyiğit, Mehmet. Üniversite Gençliğinin Dini İnanç, Tutum ve Davranışları Üzerine Bir Araştırma. Bursa: Uludağ Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Doktora Tezi, 1989.
• Bilge, Emine Zehra - Kula, M. Naci. "Liseli Gençlerin Dindarlık Eğilimi ve İyilik Algısı Arasındaki İlişki". Eskişehir Osmangazi Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi 21 / 1 (2020), 215-240. https://doi.org/ 10.17494/ogusbd.763650
• Bilgin, Beyza. İslam ve Çocuk, Ankara: DİB Yayınları. 4.Basım, 2000
• Canatan, Kadir. Gençlerin Modern İzmlerle İmtihanı. İstanbul: Beyan Yayınları, 2021.
• Champely, Stephane. Pwr: Basic Functions for Power Analysis. 2020. https://CRAN.R-project.org/package=pwr
• Cirhinlioğlu, Fatmagül ve Üzeyir Ok, “Kadınlar mı Yoksa Erkekler mi Daha Dindar?”. ZFWT: Zeitschrift für die Welt der Türken, 3/1 (2011), 121-141.
• Cohen, Jacob. Statistical Power Analysis for The Behavioral Science. Hillsdale: Lawrence Erlbaum Associates, 1988.
• Coşkun, İbrahim. “Modern Çağ Deizminin Nedenleri ve Sonuçları”, Din Karşıtı Çağdaş Akımlar ve Deizm. ed. Vecihi Sönmez vd., 41-70. Van: Ensar Neşriyat, 2017.
• Çakı, Fahri. “Türkiye’de 15 Temmuz’un Toplumsal Etkileri ve Ona Yol Açan Faktörler Üzerine Düşünceler”. Akademik İncelemeler Dergisi 13/1 (Nisan 2018), 91-124. https://doi.org/10.17550/akademikincelemeler.335297
• Dağcı, Abdullah. “Üniversite Öğrencilerinin Dindarlık ve Umut Durumlarının Bazı Değişkenler Açısından İncelenmesi”. Türk Din Psikolojisi Dergisi 2 (2020), 9-38.
• Demir, Şeyhmus. “Dini ve İdeolojik Kimliklerin İnşasında Etkili Sosyoekonomik Faktörler ve İlişki Düzeyleri: Mardin İli Örneği”. Afyon Kocatepe Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi 23/3 (2021), 805-820. https://doi.org/10.32709/akusosbil.872139
• Dilmaç, Bülent - Çiftçi, Ayşenur. “14-18 Yaş Grubunda Tanrı Algısı ile Psikolojik Sağlamlık İlişkisinin İncelenmesi”. Necmettin Erbakan Üniversitesi Ereğli Eğitim Fakültesi Dergisi 1/1 (2020), 14- 28.
• Diyanet İşleri Başkanlığı (DİB). Türkiye’de Dini Hayat Araştırması. Ankara: Diyanet İşleri Yayınları, 2014.
• Düzgün, Şaban Ali. “Çağın Meydan Okumaları Karşısında Genç Zihinler ve İnanç Krizi”. Kader Kelam Araştırmaları Dergisi 13/1 (2015), 13-22. https://doi.org/10.18317/kader.45210
• Ekşi, Aysel. Çocuk, Genç, Ana Babalar. Ankara: Bilgi Yayınevi, 1990.
• Erdoğan, Emine. “Üniversite Öğrencilerinde Tanrı Algısının Dini Yönelim Biçimleri ile İlişkisi”. Mustafa Kemal Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi 11/27 (2014), 167-185.
• Ermiş, Ali. Ergenlerin Deizm Algısına Dair Sosyolojik Bir Araştırma: Çankaya örneği. Ankara: Yıldırım Beyazıt Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü. Yüksek Lisans Tezi, 2019.
• Göcen, Gülüşan. Şükür: Pozitif Psikolojiden Din Psikolojisine Köprü. İstanbul: Dem Yayınları, 2014.
• Güler, Özlem. “Tanrı Algısı Ölçeği (TA): Geçerlik ve Güvenirlik Çalışması”. Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 48/1 (2007), 123-133.
• Günay, Ünver. Erzurum Kenti ve Çevresinde Dini Hayat. Erzurum: Erzurum Kitaplığı, 1999.
• Günaydın, Fatma. “İmam-Hatip Liselerinde İnanç Soru(n)ları”. Din Karşıtı Çağdaş Akımlar ve Deizm Sempozyumu. ed. Vecihi Sönmez vd. 321-335. Van: Ensar Neşriyat, 2017.
• Hökelekli, Hayati. “Ergenlik Çağı Davranışlarında Din Eğitiminin Etkisi”. Uludağ Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 1/1 (1986), 30-43.
• Hökelekli, Hayati. “Ergenlik Döneminde Dinî Şüpheler”. Din Öğretimi Dergisi 14 (1988), 73-82.
• Hökelekli, Hayati. Din Psikolojisi. Ankara: Türkiye Diyanet Vakfı yayınları, 2005.
• İmamoğlu, Abdülvahit - Yavuz, Adem. “Üniversite Gençliğinde Dini İnanç ve Umutsuzluk İlişkisi”. Sakarya Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 13/23 (2011), 205-244.
• İnceoğlu, Metin. Tutum Algı İletişim. İstanbul: Beykent Üniversitesi Yayınevi, 2010.
• KAD, Konda Araştırma ve Danışmanlık. “Türkiye 100 kişi olsaydı”. Erişim 11 Ekim 2022. https://interaktif.konda.com.tr/turkiye-100-kisi-olsaydi
• Karaca, Faruk. Ölüm Psikolojisi, İstanbul: Beyan Yayınları, 2000.
• Karimov, Eldar, Üniversite Öğrencilerinde Dini Tutum ve Yaşam Doyumunun Mutluluk Üzerindeki Rolü: Azerbaycan Örneği. Samsun: Ondokuz Mayıs Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Doktora Tezi, 2020.
• Kaya, Mevlüt. Din Eğitiminde İletişim ve Dini Tutum, Samsun: Etüt Yayınları, 1998.
• Kımter, Nurten. Benlik Saygısı ve Dindarlık. Bursa: Uludağ Üniversitesi Sosyal Bilimler Üniversitesi, Doktora Tezi, 2008.
• Kirkpatrick, Lee A., An Attechment-Theory Approach to the Psychology of Religion, The International Journal for The Psychology of Religion, 2/1, (1992), 3-28. https://doi.org/10.1207/s15327582ijpr0201_2
• Kirman, Mehmet Ali. Din ve Sekülerleşme: Üniversite Gençliği Üzerine Sosyolojik Bir Araştırma. Adana: Karahan Kitabevi, 2005.
• Koç, Mustafa. “Demografik Özellikler İle Dindarlık Arasındaki İlişki: Yetişkinler Üzerine Ampirik Bir Araştırma”, Uludağ Üniversitesi İlâhiyat Fakültesi Dergisi. 19 (2010/2), 217-248.
• Köse, Ali, “XXI. Yüzyıl Türkiye’sinde Gelenekle Modernite Arasında Din Algıları ve Dindarlık Formları: Sosyolojik Bir Bakış”. Marmara Üniversitesi İlâhiyat Fakültesi Dergisi. 49 (Aralık 2015). 5-27. https://doi 10.15370/muifd.28848
• Köse, Ali. Din Değiştirmenin Psiko-Sosyolojik Nedenleri, Türkiye’de Misyonerlik Faaliyetleri, Ensar Neşriyat, İstanbul 2004.
• Köse, Ali. Freud ve Din. İstanbul: İz yayıncılık, 4.Basım, 2012.
• Krejcie, R. V. - Morgan, D. W. “Determining Sample Size For Research Activities”. Educational And Psychological Measurement, 30 (1970), 607-610.
• Kula, M. Naci. Kimlik ve Din: Ergenler Üzerine Bir Araştırma. İstanbul: Ayışığı Kitapları, 2001.
• Kula, Tahsin. Ergenlerde Öfke Duygusu; Benlik Algısı, Tanrı Algısı, Suçluluk ve Utanç Duyguları Açısından Bir Değerlendirme (Diyarbakır Örneklemi). Ankara: Ankara Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Doktora Tezi, 2012.
• Malkoç, Mehmet. “Gençliği Dini Değerlerden Uzaklaştıran Sebepler”. Gümüşhane Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 8/16 (2019), 252-268.
• Mehmedoğlu, Ali Ulvi. Kişilik ve Din. İstanbul: Dem Yayınları, 2004.
• Mehmedoğlu, Ali Ulvi. Tanrıyı Tasavvur Etmek. İstanbul: Çamlıca Yayınları, 2011.
• Memiş, Mustafa, Yükseköğrenim Görmüş Bireylerde Dindarlıkla Demokratik, Bilimsel ve Sanata Yönelik Tutum Arasındaki İlişki Üzerine Bir Araştırma: Antalya Örneği. Isparta: Süleyman Demirel Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Doktora Tezi, 2022.
• Meydan, Hasan - Aydın, Sare. “Üniversite Gençliğinin Kurumsal ve Öznel Dindarlığa Bakışı ve Etkileyen Faktörler Üzerine Nitel Bir Araştırma”. BEÜ İlahiyat Fakültesi Dergisi 7/2 (2020), 299- 323.
• Miller, Alan. S. - Hoffman, John. P. “Risk and Religion; An Explanation of Gender Differences in Religiosity”. Journal for the Scientific Study of Religion 34/1 (1995), 63-75. https://doi.org/10.2307/1386523
• OAD, Optimar Araştırma ve Danışmanlık. “Optimar İnanç Araştırması”. Erişim 10 Ekim 2022. https://www.optimar.com.tr/
• Ocakoğlu, Ömer Faruk. “Din ve Maneviyat Arasında: Türkiye’de Genç Nüfus Dindarlığı”, Türkiye’nin Gençleri İleri Analizler, ed. Ahmet Özdinç İstanbul: Uluslararası Tüm Gençlik ve Spor Kulübü Derneği, (2020), 131-170.
• Odabaşı, Fatma. Muhalefet Süreci Bağlamında Gençlerde Din ve Sivil İtaatsızlık: Üniversite Öğrencileri Üzerine Sosyolojik Bir Araştırma. İstanbul: Rağbet Yayınları, 2016.
• Ok, Üzeyir. “Bir Aktivite Sistemi Olarak İnanç: İnanç Gelişimine Sosyo-Kültürel Bir Yaklaşım”. Dinbilimleri Akademik Araştırma Dergisi 5/1 (2005), 111-134.
• Oktay, Melike - Şentepe Lokmanoğlu, Ayşe. “Üniversite Öğrencilerinde Tanrı Algısı ve Kişilik Özellikleri Arasındaki İlişkinin İncelenmesi”. Journal of International Social Research 13/73 (2020), 1090-1100. https://doi.org/10.17719/jisr.11123
• Okumuş, Ejder. “Toplumsal Değişim ve Din”. Din Sosyolojisi El Kitabı. ed. Niyazi Akyüz - İhsan Çapçıoğlu. Ankara: Grafiker Yayınları, 6.Basım, 2020.
• Onay, Ahmet. Dindarlık Etkileşim ve Değişim. İstanbul: Dem Yayınları, I. Basım, 2004.
• Özdoğan, Öznur. Dindarlıkla İlgili Bazı Faktörlerin Kendini Gerçekleştirme Düzeyine Etkisi. Ankara: Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Doktora Tezi, 1995.
• Öztürk, Eyüp Ensar. İyimserlik ve Dindarlık. İstanbul: İstanbul Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2013.
• Peck, M. Scott. Az Seçilen Yol: Sevginin, Geleneksel Değerlerin ve Ruhsal Tekamülün Psikolojisine Yeni Bir Bakış. çev. Semra Ayanbaşı. İstanbul: Akaşa Yayınları, 2003.
• Selçuk, Mualla. Çocuğun Eğitiminde Dini Motifler. Ankara: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, 1991.
• Sosyal, Ekonomik ve Kültürel Araştırmalar Merkezi (SEKAM). 15 Temmuz Askeri Darbe Girişiminin Öncesi ve Sonrasında Gençliğin Durumu. İstanbul: SEKAM yayınları, 2018.
• Şahin, Adem. “Ergenlerde Dindarlık, Algılanan Anne-Baba Dindarlığı ve Çocuk Yetiştirme Tutumları Arasındaki İlişki”. Marife 7/1 (2007), 221-247.
• Tarhan, Nevzat., Kadın Psikolojisi. İstanbul: Nesil Yayıncılık, 2005.
• Tavşancıl, Ezel. Tutumların Ölçülmesi ve SPSS ile Veri Analizi. Ankara: Nobel Yayıncılık, 2014.
• Uysal, Veysel. “Psiko-Sosyal Açıdan Oruç: Dini Hayat ve Şahsi Özellikler”. Din Eğitimi Araştırmaları Dergisi 2 (1995), 165-180.
• Uysal, Veysel. Türkiye’de Dindarlık ve Kadın. İstanbul: DEM Yayınları, 2006.
• Ünal, Mehmet Süheyl. “Dinsel Bireycilik: Tehdit mi, Fırsat mı ?”. Dini Araştırmalar 13/37 (2010), 5-18.
• Yaparel, Recep. Yirmi-Kırk Yaş Arası Kişilerde Dinî Hayat ile Psiko-Sosyal Uyum Arasındaki İlişki Üzerine Bir Araştırma. Ankara: Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Doktora Tezi, 1987.
• Yapıcı, Asım - Zengin, Zeki Salih. “İlahiyat Fakültesi Öğrencilerinin Dinin Etkisini Hissetme Düzeyleriyle Psiko-Sosyal Uyumları Arasındaki İlişki”. Çukurova Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 3/2 (2003a), 65-127.
• Yapıcı, Asım - Zengin, Zeki Salih. “İlâhiyat Fakültesi Öğrencilerinin Değer Tercih Sıralamaları Üzerine Psikolojik Bir Araştırma: Çukurova Üniversitesi İlâhiyat Fakültesi Örneği”. Değerler Eğitimi Dergisi 1/4 (2003b), 173-206.
• Yapıcı, Asım. “Şüphe ve İnanç Kıskacında Gençlerin Din ve Dindarlık Algıları”. İlahiyat Akademi 12 (2020), 1-44.
• Yapıcı, Asım. “Yeni Bir Dindarlık Ölçeği ve Üniversiteli Gençlerin Dinin Etkisini Hissetme Düzeyi: Çukurova Üniversitesi Örneği”. Çukurova Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 6/1 (2006), 66- 116.
• Yaşaroğlu, Cihat - Aslan, Mehmet Ş. “2018 Bingöl Gençlik Araştırması”. Modern Çağda Gençliğin Anlam Arayışı Sempozyumu (15-16 Ekim 2018). ed. Süleyman Taşkın - Sadi Yılmaz. 22-28. Bingöl: Bingöl Belediyesi Kültür Yayınları. 2019.
• Yörükoğlu, Atalay. Çocuk Ruh Sağlığı, İstanbul: Özgür Yayın Dağıtım, 17. Basım, 1992.
• Yörükoğlu, Atalay. Gençlik Çağı, İstanbul: Özgür Yayınları, 10.Basım, 1998.
• Yüce, Fatma. “Din Felsefesi Bakımından Sigmund Freud’da Bilim ve Din I: Bilimsel Görüşleri, Özgünlüğü ve Bilim Perspektifinden Bilim-Din İlişkisi”. Ondokuz Mayıs Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 49 (2020). 143-178. https://doi.org/10.17120/omuifd.800426
• Yüksel, İbrahim. “FETÖ Terör Örgütü Hakkında Emniyet ve Diyanet Teşkilatının 15 Temmuz Sonrası Hazırladıkları Çalışmaların Sosyolojik Analizi”. Anadolu Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi 19 Özel Sayı (2019), 41-58. https://doi.org/10.18037/ausbd.658675