HALK TAKVİMİNİ ŞİİRLE ANLATMAK: SÂL-I GURRE-NÂME

Year 2023, Volume: 6 Issue: 2, 482 - 497, 23.06.2023

Fırat Sevinç

https://doi.org/10.58659/estad.1281673

Abstract

Tarih boyunca insanlar zamanı ölçerek ihtiyaçlarını giderme çabası içerisinde olmuşlardır. Bu amaçla gök cisimlerinin hareketlerine bakarak takvimleri oluşturmuşlardır. Bir yandan da hava olaylarına ve yıllık rutin olarak uyguladıkları faaliyetlere göre halk takvimlerini meydana getirmişlerdir. Osmanlı devleti döneminde takvimle ilişkili bazı eserler mevcuttur. Bunlardan biri de gurre-nâmelerdir. Gurre-nâmeler kamerî ayların ilk günlerinin haftanın hangi gününe denk geldiğini hesaplamak için oluşturulan şekilli veya tablolu takvimlerdir. Gurre-nâmelerin bir kısmı halk takvimine dair bilgileri içerecek şekilde hazırlanmıştır. Bunlardan biri de 18. yüzyılda yaşamış şahıslardan biri olan Alî Efendi’ye ait olan Sâl-ı Gurre-nâme isimli eserdir. Sâl-ı Gurre-nâme ebced tertibiyle hazırlanmış iki beyit ve iki haftalık bir zaman dilimini kapsayan günleri belirten bir tabloya sahiptir. Tablodan sonra mesnevi nazım şekliyle yazılmış olan 24 beyitlik halk takvimi şeklindeki şiirde Hicri 1171 yılının hava olayları anlatılmıştır. Manzumede kafiye müreddef ve mücerred olarak uygulanmıştır. Aruza başarıyla uygulanan mısralarda imâle-i maksûre ve iki beyitte imâle-i memdûde mevcuttur. Ayrıca iki beyitte de vasl yapılmıştır. Alî Efendi manzumeye hamsin öncesi baharın gelişinden başlamış ve baharın gelişiyle manzumesini sona erdirmiştir. Bu çalışmada gurre-nâme ve halk takviminin genel özellikleri hakkında bilgiler verilmiş, Alî Efendi’nin Sâl-ı Gurre-nâme’si şekil ve muhteva özellikleri bakımından incelenmiştir. Sâl-ı Gurre-nâme divan şiirinin hayatın her alanıyla ilgili olduğuna ve bilimsel konuların edebî tarzda anlatılmasına dair bir örnektir.

Keywords

Gurre-nâme, Halk takvimi, Alî Efendi, Zaman, Hava

References

• AKGÜR, Ali Necati (2010). “Takvim”. İslâm Ansiklopedisi, C.39, s.s. 487-490.
• AKKUŞ, Metin (2018). “Nefi Dîvânı”, https://ekitap.ktb.gov.tr/Eklenti/57741,nefi-divanipdf.pdf?0, (E.T.: 09.04.2023).
• AYDIN, Bilgin (2009). “Salnâme”. İslâm Ansiklopedisi, C.36, s.s. 51-54.
• ÇAĞATAY, Neşet (1978). “Eski Çağlardan Bu Yana Zaman Ölçümü ve Takvim”, Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, Cilt: 22, Sayı: 1-2, s.s. 105-138.
• DANIŞAN, Gaye (2022). “Volvel Atölyesi: Osmanlı Takvimleri (1550-1710) Çalıştayı, İstanbul, 21 Mart 2022”, Osmanlı Bilimi Araştırmaları, Cilt: 23, Sayı: 2, s.s. 453-459.
• DENİZ, Taşkın, DİKER, Oğuz, ÇETİNKAYA, Adnan (2017). “Somut Olmayan Kültür Öğesi Olarak Yerel İklim Bilgisi ve Halk Takvimi: Safranbolu’da (Karabük) Bir Saha Araştırması”, Doğu Coğrafya Dergisi, Cilt: 22, Sayı: 38, s.s. 205-226.
• DEVELLİOĞLU, Ferit (1995). Osmanlıca-Türkçe Ansiklopedik Lûgat, Ankara: Aydın Kitabevi Yayınları.
• EKİNCİ, Ekrem Buğra (2018). Dinî Lügat-İzahlı Misalli Metinlerle, İstanbul: Arı Sanat Yayınevi.
• ERDOĞAN, Yeliz; İNCE, Metin; YAPICI, Yasemin (2022). “Nakkaş Osman’ın “Metâliü’s Saâde” Minyatürlerinin İkonografik ve İkonolojik Eleştiri Yöntemi ile Analizi”, Art Vision, Sayı: 28, s.s. 155-161.
• ERGİNER, Gürbüz (1984), Uşak Halk Takvimi Halk Meteorolojisi, Ankara: Türk Tarih Kurumu Basımevi.
• GİANNOPOULOS, Aylin Koç (2023). “Takvim-i Ebedi'de Devreler ve Müneccimlik”, Milli Folklor, Cilt: 18, Sayı: 137, s.s. 145-158.
• KEŞ, Yusuf; SARICA, Sevtap (2014). “Hareketli Kitap İllüstrasyonlarının Tarih Boyunca Farklı Kullanımları Üzerine Bir İnceleme”, Art-e Sanat Dergisi, Cilt: 7, Sayı: 14, s.s. 264-284.
• KILIÇ, Deniz (2017). “Faik Ahmet Barutçu Kütüphanesi Bünyesindeki Osman Turan Tarih Araştırmaları Kitaplığında Bulunan Yazma Eserlerin Değerlendirilmesi”, Karadeniz Araştırmaları Enstitüsü Dergisi, Cilt: 3, Sayı: 4, s.s. 193-219.
• KOÇAK, Muhsin (1996). “Gurre”. İslâm Ansiklopedisi, C.14, s.s. 211-212.
• KUT, Günay (1998). “Yazmalar Arasında III: Gurre-nâme ve Le‟âlî‟nin Gurre-nâmesi ile Rûz-nâmelerde Görülen İki Beyit”, Journal of Turkish Studies Türklük Bilgisi Araştırmaları Hasibe Mazıoğlu Armağanı, Cilt: 22, Sayı: II, s.s. 133-140.
• NAZÎMÂ, Ali; REŞAD, Faik (2009). Mükemmel Osmanlı Lügati, İstanbul: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• PAKALIN, Mehmet Zeki (1983). Osmanlı Tarih Deyimleri ve Terimleri Sözlüğü I, İstanbul: Milli Eğitim Bakanlığı Yayınları.
• SARICAOĞLU, Fikret (2008). “Rûznâme”. İslâm Ansiklopedisi, C.35, s.s. 278-281.
• SERİNSU, Ahmet Nedim (2009). Dinî Terimler Sözlüğü, Ankara: Milli Eğitim Bakanlığı Yayınları.
• TAN, Nail (1982). “Türk Folklorunda Nisan Yağmuru”, https://www.zdergisi.istanbul/makale/turk-folklorunda-nisan-yagmuru-78, (E.T.: 09.04.2023).
• TUZLU, Muhammet Ali (2021). II. Abdülhamid Döneminde Takvim Sansürü Meselesi, Yüksek Lisans Tezi, Ankara Üniversitesi, Ankara.
• ÜKTEN, Yağmur Derin (2022). “Aksaray/Hamidiye Yerleşimi Kırım Tatarlarının Halk Takvimi ve Hıdırellez Kutlamaları Üzerine Bir İnceleme”, Bayterek Uluslararası Akademik Araştırmalar Dergisi, Cilt: 5, Sayı: 2, s.s. 222-236.
• YILMAZ, Fatma (2013a). “On Yedinci Yüzyıldan Bir Kırkambar: Baldırzâde Ailesine Ait Bir Mecmua”, Electronic Turkish Studies, Cilt: 8, Sayı: 1, s.s. 549-578.
• YILMAZ, Fatma (2013b). “On Sekizinci Yüzyıldan Bir Kırkambar: Elîfîzâde Feyzî Mecmuası”, Electronic Turkish Studies, Cilt: 8, Sayı: 9, s.s. 833-877.