İSKEÇELİ MÎR-İ ʻALEM-ZÂDE RİFʻAT’İN BİLİNMEYEN BİR ESERİ: MANZUM AVÂMİL TERCÜMESİ

Year 2024, Volume: 7 Issue: 2, 845 - 874, 30.06.2024

Fatih Koyuncu , Giyasi Babaarslan

https://doi.org/10.58659/estad.1493898

Abstract

İslam dinini kabul eden toplumların başta Kur’an’ı anlamak amacıyla Arapçayı öğrenme ihtiyacı zaruri hale gelmiştir. Hadis, tefsir, fıkıh ve kelam gibi ilimlerin ve dinî metinlerin daha iyi anlaşılması için Arapça gramer kaidelerinin anlatıldığı birçok eser kaleme alınmıştır. Arap gramerinin temel konularından olan nahiv ilminin içerisinde avâmil de yer almaktadır. Avâmil kitaplarında, Arapça kelimelerin sonunda bulunan harekelerin ve bazı harflerin cümledeki durumlarına göre değişikliğe uğraması konu edilmektedir. Osmanlı döneminde Abdülkâhir el-Cürcânî’nin el-Avâmil adlı eseri ile Birgivî Mehmed Efendi’nin el-Avâmilü’l-cedîd’i bu konudaki iki geleneği meydana getirmiştir. Birçok dile aktarılan bu eserler üzerine şerh, haşiye ve talikat türünden metinler yazılmıştır. Dilbilgisi metinlerinin daha kolay ezberlenmesi amacıyla bu eserlerin bazen manzum olarak tercüme edildiği bilinmektedir. Türk edebiyatında avâmil konusunda gerek manzum gerekse mensur birçok eser yazılmıştır. Manzum avâmil tercümesi kaleme alan müelliflerden biri de İskeçeli Mîr-i ʻAlem-zâde Rifʻat’tir. Kaynaklarda şairin bu eserinin varlığından bahsedilmemiştir. Manzumede mahlasın dışında bahsi geçen isimler ve düşürülen tarih gibi bazı veriler bu eserin ona ait olduğuna işaret etmektedir. Bu eser, Birgivî’nin meşhur eseri olan el-Avâmilü’l-cedîd’in manzum tercümesidir. 170 beyitten müteşekkil olan bu manzumenin bir nüshası İstanbul Üniversitesi Nadir Eserler Kütüphanesinde bulunmaktadır. Bu çalışmada avâmil hakkında bilgi verilmiş ve eserin mütercimi kaynaklardaki bilgilere göre tanıtılmıştır. Daha sonra eserin muhtevası üzerinde durulduktan sonra tercümenin metni sunulmuştur.

Keywords

Avâmil, Birgivî, el-Avâmilü’l-cedîd, tercüme, Rif’at

References

• ARSLAN, Ahmet Turan (1996). “Arap Gramerinde İki Avâmil Risalesi ve Bunların Mukayesesi”, İLAM Araştırma Dergisi, I (2), s.s. 161-176.
• ARSLAN, Mehmet (2008). Osmanlı Saray Düğünleri ve Şenlikleri I-Manzûm Sûrnâmeler. İstanbul: Sarayburnu Kitaplığı.
• ARSLAN, Mehmet (2014). “RİF'AT, Mîr-i Alem-zâde, İskeçeli”, Türk Edebiyatı İsimler Sözlüğü, https://teis.yesevi.edu.tr/madde-detay/rifat-miri-alemzade-iskeceli (Erişim tarihi: 05.20.2024).
• AYNUR, Hatice (1995). Saliha Sultan'ın Düğününü Anlatan Surnameler (1834) İnceleme, Tenkitli Metin ve Tıpkıbasım. Harvard Üniversitesi: Yakındoğu Dilleri ve Medeniyetleri Bölümü
• BABAARSLAN, Gıyasi (2022). “Bir Mahbûba Sevb-i Cedîd Giydirmek: Erzurumlu Rahmî’nin Manzum Avâmil Tercümesi”, Divan Edebiyatı Araştırmaları Dergisi, 29, s.s. 310-330.
• BARDAKÇI, Ramazan (2022). "Manzûme-i Mefhûme-i Binâ (Kazım Paşa) Türk Edebiyatı Eserler Sözlüğü, http://tees.yesevi.edu.tr/madde-detay/manzume-i-mefhume-i-bina-kazim-pasa-tees-1838. (Erişim Tarihi: 10 Mayıs 2024).
• ÇİFTÇİ, Ömer (2017) (haz.). Fatîn Tezkiresi (Hâtimetü’l-Eşâr), Ankara: Kültür Bakanlığı e-kitap. https://ekitap.ktb.gov.tr/Eklenti/55976,fatin-tezkiresi-pdf.pdf?0
• DURMUŞ, İsmail (1991). “el-‘Avâmilü’l-mi’e”, TDV İslâm Ansiklopedisi, C. 4, s.s. 106-107.
• DURMUŞ, Zülfikar; MEŞE, Ramazan (2018). “Birgivî’nin el-Avâmil Adlı Eserinin Nahiv İlminin Öğretimindeki Yeri ve Önemi”, UMDE Dini Tetkikler Dergisi, 1, s.s. 11-32.
• GÜNEŞ, Murat (2013). Manastırlı Celâl Bey Dîvânı [İnceleme - Metin]. Yüksek Lisans Tezi, Cumhuriyet Üniversitesi, Sivas.
• İNAL, İbnülemin Mahmud Kemal (2013). Son Asır Türk Şâirleri. C. 4. (hzl. Ayşegül Celepoğlu) İstanbul: Dergâh Yayınları.
• KAVA, Hatice (2003). Rif`at and Gülşen-i Hurremi / Rıf`at ve Gülşen-i Hurremi (İnceleme-Gülşen-i Hurremi ve Ayine-i Zafer Çeviri Metni), Yüksek Lisans Tezi, Fatih Üniversitesi, İstanbul.
• KOÇ, Hamza (2017). “İskeçeli Mîr-i ‘Alem-zâde Rif’ât ve Sâkî-nâmesi”, Littera Turca/Journal of Turkish Language and Literature,3/4, s.s. 109-126.
• KOÇ, Hamza; KESİK, Beyhan; BÜYÜKADA, Merve (2019). II. Mahmut Dönemine Ayna Tutan Bir Eser İskeçeli Rif’at’in Âyine-i Zafer’i (Şekil ve Muhteva Özellikleri-Tenkitli Metin). Ankara: Akçağ Yay.
• Mehmed Süreyya (1996). Sicill-i Osmanî, C. 5 (haz. Nuri Akbayar), Ankara: Tarih Vakfı Yurt Yayınları Mısır Milli Kütüphanesi Türkçe Yazmalar Kataloğu, I-V, 1987-1992.
• SÖYLEMEZ, İdris (2021), “Larendeli Şânî’nin Manzum Avâmil Adlı Eseri”. Yakın Doğu Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 7/2, s.s. 333-376.
• SÜER, Fatih Ramazan (2017). “Mısır Millî Kütüphanesinde (Dârü’l-Kütübi’l-Kavmiyye) Bulunan Edebiyat İle İlgili Türkçe El yazmaları”, Türk & İslam Dünyası Sosyal Araştırmalar Dergisi. 4 /13, s.s. 590-698.
• Şemseddin Sâmi (1308). Kâmûsu’l-A’lâm. C. 3. İstanbul: Mihran Matbaası.
• TUMAN, Mehmet Nâil (2001). Tuhfe-i Nâilî, C. 1. (hzl. Cemal Kurnaz- Mustafa Tatcı) Ankara: Bizim Büro Yayınları.
• YANIK, Nevzat H. vd. (2000), Avamil-i Cürcani Avamil-i Birgivi ve Tercümeleri, Erzurum: Bakanlar Matbaacılık.
• YAZAR, Sadık (2011), Anadolu Sahası Klâsik Türk Edebiyatında Tercüme ve Şerh Geleneği, Doktora Tezi, İstanbul Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, İstanbul.
• YILMAZ, Kübra; YILMAZ, Oğuz (2021), “Birgivî’nin el-Avâmil’ine Yapılan Manzûm Tercümeler”, Balıkesirli Bir İslam Âlimi İmam Birgivî, Mehmet Bayyiğit vd. (Ed.), III, İstanbul: Balıkesir Büyükşehir Belediyesi, s.s. 329-344.