Seçilmiş Türk Halk Masallarına Ekolojik Bir Yaklaşım

Yıl 2024, Cilt: 30 Sayı: 119, 655 - 670, 01.08.2024

Ebru Şenocak , F. Gül Koçsoy

https://doi.org/10.22559/folklor.2739

Öz

Bu çalışmada ekolojik duyarlılık ve bilinç içeren seçilmiş Türk hayvan masallarını
ele almaktayız. Ekolojik bakış açısında insanlar dahil bütün canlı ve cansız yaratıklar
bir zincir gibi birbirlerine bağlıdırlar ve her biri eşittir. İnsanı evrenin yöneticisi olarak
gören insan merkezli bakış açısının tersine, ekomerkezcilik evrendeki her varlığın eşit
önem, değer ve yere sahip olduğunu kabul eder. İnsana fazladan bir imtiyaz atfetmez.
Ekomerkezli düşüncede her varlık diğer varlıklarla yakın ilişki içindedir ve diğerlerini
etkiler. Bu varlıkların eylem ve konuşmaları diğerleri üzerinde etkilidir. Masallar,
mitlerin uzantıları olup doğanın güzelliklerini, bilinmeyen ya da farkında olunmayan
sırlarını keşfetmeyi sağlayan, yaratılış ve kozmogoni konularına gönderme yapan
kolektif bilinç dışının üretimleridir. Doğaya sahip çıkma farkındalığının ve çevre bilincinin
sembollerle kodlandığı masallar, insanoğlunu doğaya karşı bilinçli olmaya
ve sorumluluk duymaya davet eder. Çevre etiği açısından da önemli mesajlar içeren
birçok masal, okuyucuyu erginlenme (maturation) yolculuğuna yönlendirir ve sağlıklı/
dengeli/bilinçli bir geleceğin temellerinin atılmasına yardımcı olur. Masallarda bir
üyeye yapılan haksızlık sistemdeki bütün üyeleri etkiler ve bu haksızlığın etkilerini
telafi etmek zordur. Öte yandan, yapılan bir iyilik hesapsızca ödüllendirilir ve yalnızca
topluluğun işleyişinde değil, karakterlerin iç dünyalarında da huzur ve dengeyi sağlar.
İnsan-merkezciliği reddeden ekomerkezci tutum, doğanın refahını savunur ve önceler.
Masallarda insanlık için çok sayıda öğreti vardır. Masallardaki ekomerkezci duruş
insanların doğanın düzeni, uyumu ve unsurlarından öğrenecekleri olması gerektiğini
öngörür. Masallar, iyilik ve erdemin avantajlarını açımlarken kötülüğün getirdiği
dezavantajları gösterir. Doğanın bilgelik sahibi olduğunu ve insanlığın bu bilgelik ve dü-
zene uyarsa keyifli bir hayat süreceğini vurgular. Masallarda, doğanın bir üyesi onun
unsurlarına veya ritmine herhangi bir zarar getirirse ve sonradan pişman olup bunu
telafi ederse yeniden doğuşu mümkündür. Çalışmamızda, eko-eleştiri yöntemiyle bu
noktaları açımlayıp gösterdik. Çevre kirliliği ve tahribatı kaçınılmaz olup gelecek nesiller
için hayati bir tehdit oluşturmaktadır. Doğadaki canlı ve cansız tüm varlıklar
yaşam döngüsünün bir parçasıdır; Bu döngünün sağlıklı işleyebilmesi için olumlu
tutum ve davranışların sergilenmesi, ideal örneklerin öne çıkarılması gerekmektedir.
Ekolojik düşüncede doğadaki tüm canlılar iyilik üzerine kodlanmıştır ancak yaşam
sınırları ihlal edildiğinde kötülük yaparlar. Ekosistemdeki tüm varlıklar birbirine bağlıdır ve
meydana gelen parçalanma/bağlantısızlık dengeleri bozar. İnsanoğlu, aklıyla
diğer canlılardan üstün sayılırken, bilinçsiz davranışlarıyla ekolojik dengeye en büyük
zararı veren insandır. Hayvanların kişileştirildiği ve mecazi olarak başkarakterler, yardımcı
kahramanların figürleri veya gerçek insanlar olarak kullanıldığı bu masallarda,
hayvanlar nesne değil, baskın özneler veya insanlarla eşittir. Sessiz ve pasif olarak
değil, lider, aktif ve çoğu zaman insanlardan daha zeki ve makul olarak gösteriliyorlar.
Bu rol ve konumlardaki hayvanlar akıl, mantık, bilinç, ruh ve bireysellik özelliklerine
sahip olduğundan, seçilen masalların insan merkezli değil, insanı yücelten ve önceleyen
çevre merkezli eserler olduğu sonucuna varılabilir.

Anahtar Kelimeler

Türk halk masalları, ekolojik bilinç, ekomerkezcilik, ekoeleştiri

Etik Beyan

Araştırma ve Yayın Etiği Beyanı: Bu makale tamamıyla özgün bir araştırma olarak planlanmış, yürütülmüş ve sonuçları ile raporlaştırıldıktan sonra ilgili dergiye gönderilmiştir. Araştırma herhangi bir sempozyum, kongre vb. sunulmamış ya da başka bir dergiye değerlendirilmek üzere gönderilmemiştir. Yazarların Katkı Düzeyleri: Birinci yazar %50, ikinci yazar %50. Etik Komite Onayı: Çalışmada etik kurul iznine gerek yoktur. Finansal Destek: Çalışmada finansal destek alınmamıştır. Çıkar Çatışması: Çalışmada potansiyel çıkar çatışması bulunmamaktadır.

An Ecological Approach to Selected Turkish Folk Tales

Öz

In this article, we investigate selected Turkish animal tales that include ecological
sensitivity and consciousness. From an ecological perspective, all living and nonliving
creatures, including human beings, are connected to one another like a chain,
and each one is equal. Unlike the anthropocentric point of view, which sees humans
as the rulers of the universe, ecocentrism regards every being as having equal
importance, value, and place in the universe. It does not give any extra privileges
to humans. In ecocentric thought, every being is in close relationship with others
and affects them. These beings’ actions and words influence one another. Folk
tales, as extensions of myths and products of the collective unconscious, enable
the discovery of nature’s beauties, its unknown or unrecognized secrets, and
address issues of creation and cosmogony. Folk tales, which encode the awareness
of protecting nature and environmental consciousness in symbols, invite human
beings to be conscious and responsible towards nature. Many tales, which also
contain important messages regarding environmental ethics, guide the reader on
a journey of maturation and help lay the foundations for a healthy, balanced, and
conscious future. In these tales, one wrong done to another affects all the other
beings in the system, and its effects are difficult to compensate for. Conversely,
acts of goodness are profusely rewarded and lead to peace and balance, not
only within the community but also within the characters’ inner lives. Rejecting
anthropocentrism, the eco-centered attitude defends and prioritizes nature’s wellbeing.
The tales offer numerous teachings for humanity. The ecocentric stance
in these tales prescribes that humans should learn from the workings, harmony,
and elements of nature. They reveal the advantages of goodness and virtue while
exhibiting the disadvantages brought about by wickedness. They emphasize that
nature possesses wisdom, and if humanity conforms to its wisdom and order, it
will lead a life of pleasure. Rebirth is possible when a member of nature harms
its elements or rhythm but later becomes repentant and remedies the harm. In this
article, using the methods of eco-criticism, these points are analyzed and illustrated.

Anahtar Kelimeler

Turkish folk tales, ecological consciousness, ecocentrism, eco-criticism

Etik Beyan

Research and Publication Ethics Statement: This is a research article, containing original data, and it has not been previously published or submitted to any other outlet for publication. The research has not been presented at any symposium, congress, etc. or submitted to any other journal for evaluation. Contribution Rates of Authors to the Article: First author %50, second author %50. Ethics Committee Approval: Ethics committee approval is not required for the study. Support Statement (Optional): No financial support was received for the study. Conflict of Interest: There is no conflict of interest between the authors of this article.

Kaynakça

• Alptekin, A. B. (2002). Taşeli masalları (Taşeli Tales) Akçağ.
• Alptekin, A. B. (2005). Hayvan masalları (Animal Tales) Akçağ.
• Alsaç, F. (2020). Masal kahramanlarının tip çözümlemesi (Type analysis of folk tale protagonists) Hiper.
• Ardoğan, A. (2009). Uygur halk masalları (Uighur folk tales). [Unpublished MA thesis] Gazi University Institute of Social Sciences.
• Bakırcı, N. (2006). Niğde masalları (Niğde tales) Niğde Yüksek Öğretim Vakfı.
• Bakırcı, N. (2010 (a)). Kırım Tatar masalları (Crimean tatar tales) Kömen.
• Bakırcı, N. (2010 (b)). Türk dünyası coğrafyasında tespit edilmiş hayvan masalları üzerinde bir inceleme (A Study on the animal tales found in Turkish world geography) Manas.
• Bayram, S. (2022). Anadolu masallarında iyilik ve kötülük motifi (The goodness and wickedness motif in Anatolian tales). [Unpublished MA thesis] Firat University Institute of Social Sciences.
• Bulut Sarıkaya, D. (2012). Gılgamış destanı’na ekoeleştirel bir bakış (An ecocritical look at the epic of Gilgamesh). In Serpil Oppermann (Ed.), Ekoeleştiri: Çevre ve Edebiyat, 93-128. Phoenix.
• Des Jardins, Joseph R. (2013). Environmental ethics: An introduction to environmental philosophy. Wadsworth Cengage.
• Doğan Arslan, Ü. (2000). Posthümanizm bağlamında doğu-batı halk hikâyelerindeki insan-hayvan ilişkileri: karşılaştırmalı bir inceleme (Human-animal relationship in eastern and western folk tales in the context of posthumanism: A comparative study). In Sümeyra Buran (Ed.), Edebiyatta Posthümanizm. 207-220. Transnational.
• Ersoy, N. (2007). Semboller ve yorumları (Symbols and their interpretations) Dönence.
• Fedakâr, P. (2014). “Besleyen mi öldüren mi: Türk mitik tasavvurunda anne arketipinin antropomorfik görünümleri” (“Is she the nurturer or the killer? The anthropomorphic Outlooks of the mother archetype in Turkish mytical imagination”) Millî Folklor, 13(103) 5-19.
• Günay, U. (2011). Elazığ masalları ve Propp Metodu (Elazığ folk tales and Propp Method) Akçağ.
• İnan, A. (1995). Tarihte ve bugün Şamanizm: Materyaller ve araştırmalar (Shamanism in history and today: The materials and investigations) Türk Tarih Kurumu.
• Kılıç, S. (2008). Çevre etiği: ortaya çıkışı, gelişimi ve sonuçları (Environmental ethics: Its emergence, development and results) Orion Kitabevi.
• Korkmaz, R. (2015). Çıldır folklor ve etnografyası (Çıldır folklore and ethnograpy) Karadeniz Dergi Yayını.
• Leopold, A. (1987), A sand county almanac: And sketches here and there. Oxford University.
• Love, Glen A. (1999). Ecocriticism and science: Toward consilience?. New Literary History 30,1, 561-576. https://www.jstor.org/stable/20057555 Accessed on 26 February 2023.
• Özçelik, M. (2004). Afyonkarahisar masalları: Araştırma-inceleme-metin (Afyonkarahisar tales: investigation, study, text) Fakülte.
• Sakaoğlu, S. (2002). Gümüşhane ve Bayburt masalları (Gümüşhane and bayburt tales) Akçağ.
• Şahin, V. (2018). Kağızmanlı recep hıfzı’nın şiirlerinde tabiat ve mekâna dönüş (“Nature and return to place in Kağızmanlı recep hıfzı’s poetry”. Kusad Karamanoğlu Mehmet Bey University, Journal of Social Sciences and Research 1(1), 108-122. https://dergipark.org.tr/en/pub/kusad/ issue/41699/487785 Accessed on 18 May 2023.
• Şimşek, E. (2001). Yukarıçukurova masallarında motif ve tip araştırması I-II (Motif and type study in upper Çukurova tales) Kültür Bakanlığı.
• Şimşek, E. (2019). Çevre Bilincinin Çukurova Masallarına Yansıması (Ecological consciousness reflected in Çukurova tales) Erciyes, Yıl 42, (500), 94-98.
• Thomashow, M. (1996). Ecological identity: Becoming a reflective environmentalist. The MIT.
• Yardımcı, M. (2012). Malatya masalları (Malatya tales) Malatya Kitaplığı.
• Youssef, H. (2014). Halep Türkmen masallarının Propp Metodu açısından çözümlenmesi (The analysis of aleppo Turkmen tales in terms of Propp Method) [Unpublished MA thesis] Hacettepe University Institute of Social Sciences.