KUR’ÂN VE SÜNNET PERSPEKTİFİNDE DİNDARLIK ÖLÇÜTÜ OLARAK İTİDAL

Yıl 2021, Cilt: 26 Sayı: 1, 93 - 121, 30.06.2021

Hasan Bulut

Öz

Kur’ân ve sünnet, Müslümanların hayatını düzenleyen en önemli iki şer’î delildir. Onların belirlediği ya da sınırlarını çizdiği hükümler, her Müslümanı bağlayıcı niteliktedir. Bu bağlamda Kur’ân ve sünnet, bireyin dine bağlılık derecesini tayin eden birtakım ölçüler koymuştur. Bu ölçülerin en önemlilerinden biri de itidaldir. Her yer ve her şartta dengeyi sağlayan itidal, yerine göre insanı iffet sahibi kılar, yerine göre hikmet ehli yapar ve yerine göre ise cesaret sembolü kılar. İffetin olmadığı yerlerde ya hiçbir şeye iştah duymayan ya da helal-haram demeden her namusa göz diken insan tipleri belirir. Hikmetin olmadığı yerlerde ya hiçbir şeyden anlamayan ya da hakkı batıl, batılı da hak suretinde gösteren kimseler ortaya çıkar. Cesaretin olmadığı yerlerde de ya aşırı korkak bireyler ya da hiçbir şeyden korkmayan zalim diktatörler yetişir.
İşte bu çalışmada, ifrat ve tefrit arasında yer alan orta halli bir duruş olarak gösterilen itidalin inanç, ibadet ve ahlâk boyutları dindarlık ölçeğinde ele alınacaktır. Ayrıca itidalin fert ve toplum hayatındaki lüzumuna, etkilerine yer verilecektir.

Anahtar Kelimeler

Kur'ân, Sünnet, Tefsir, Dindarlık, İtidal

Kaynakça

• Aclûnî, İsmâ‘îl b. Muhammed. Keşfu’l-Hafâ. Thk. Husamuddîn el-Kuddûsî. Kahire: Mektebetu’l-Kuddûsî, 1351.
• Ahmed b. Hanbel. Müsned. Beyrut: el-Mektebetu’l-İslâmî, ts.
• Alıcı, Mehmet vd. Dinler Tarihi. Ankara: Grafiker Yayınları, 2016.
• Âlûsî, Şihâbuddîn Mahmûd b. Abdullah. Rûhu’l-Meânî fî Tefsîri’l-Kur’âni’l-Azîm ve’s-Seb‘û’l-Mesânî. Thk. Alî Abdulbârî Atiyye. Beyrut: Dâru’l-Kutubi’l-İlmiyye, 1415.
• Asım Efendi. Kamûsu’l-Muhît Tercümesi. İstanbul: Türkiye Yazma Eserler Kurumu Başkanlığı, 2013.
• Aşık, Nevzat. İbadette Aşırılığa Karşı Peygamberin Tutumu. İzmir: Tıbyan Yay., 2010.
• Aynî, Bedruddîn Ebû Muhammed Mahmûd b. Ahmed. Umdetu’l-Kâri Şerhu Sahihi’l-Buhârî. Mısır: 1392/1972.
• Ayverdi, İlhan. Misalli Büyük Türkçe Sözlük. İstanbul: Kubbealtı Yayınları, 2008.
• Azîmâbâdî, Ebû’t-Tayyib Muhammed. Avnu’l-Ma‘bud. Thk. Abdurrahman Osman. Medine: 1403/1968.
• Bilgin, Abdulcelil. “Din, Dindar, Dindarlık: Özeleştirel Bir Değerlendirme”. Muş Alparslan Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi. 2/ 2 (2014), 75-84.
• Buhârî, Muhammed b. İsmâîl. Sahîh-i Buhârî ve Tercemesi. Çev. Mehmed Sofuoğlu. İstanbul: Ötüken Neşriyat, 1988.
• Bulut, Hasan. Kur’ân’a Göre İnanç ve Davranışlarda İfrât ve Tefrît. Ankara: Gece Akademi Yayınları, 2019.
• Candan, Abdulcelil. Dinde Aşırılık ve İtidal. İstanbul: Düşün Yayıncılık, 2009.
• Cevherî, İsmail Hammad. es-Sıhâh. Thk. Abdulğafûr Atar. Kahire: 1956.
• Cürcânî, Alî b. Muhammed es-Seyyid eş-Şerîf. Kitâbu’t-Ta‘rîfât. Beyrut: 1997.
• Çelebi, İlyas. Dini Düşüncede İ’tidal ve Hoşgörü. İstanbul: Çamlıca Yayınları, 2009.
• Dârimî, Ebû Muhammed. Sünen-i Dârimî. İstanbul: Çağrı Yay., 1992.
• Deylemî, Şiruye b. Şehrdar. Firdevsu’l-Ahbar. Thk. Fevvaz Ahmed Muhammed el-Bağdadî. Beyrut: 1987.
• Düzenli, Yaşar. Kur’ân Işığında Evrensel Dengeler ve İnsan. İstanbul: 2000.
• Eren, Şadi. “Kur’ân Işığında Milli ve Manevi Bir Değer: Cesaret”. Iğdır Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi. 9/ 97 (2017), 85-99.
• Ezherî, Ebû Mansûr Muhammed b. Ahmed. Tezhîbu’l-Luğa. Nşr. Ahmed Abdulhalim. Kahire: ts.
• Haksever, Ahmet Cahit. “Ruhbânlık’ Kavramındaki Anlam Kayması ve Tasavvufla İlişkilendirilmesi Üzerine Bazı Değerlendirmeler”. Hitit Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi. 12: 23 (2013), 5-30.
• Heysemî, Nureddîn Ali b. Ebû Bekr. Mecmeu’z-Zevâid ve Menbeu’l-Fevâid. Beyrut: 1402/1982.
• Izutsu, Toshıhıko. Kur’ân’da Dini ve Ahlâki Kavramlar. Çev. Selahattin Ayaz. İstanbul: Pınar Yay., 2011.
• İbnu’l-Cevzî, Ebû’l-Ferec Cemâluddîn Abdurrahman b. Alî b. Muhammed. Za’du’l-Mesîr fi İlmi’t-Tefsîr. Thk. Abdurrezzâk Mehdî. Beyrut: Dâru’l-Kutubi’l-Arabiyye, 1422.
• İbn Fâris, Ebû’l-Huseyn b. Zekeriyyâ. Mu‘cemu Mekâyîsi’l-Luğa. Thk. Abdusselâm Muhammed Hârûn. Beyrut: 1991.
• İbn Hazm, Ebû Muhammed Alî b. Ahmed. Risâle fi Mudâvâti’n-Nufûs ve Tehzibi’l-Ahlâk ve’z-Zuhd fi’r-Rezâil. Nşr. İhsan Abbas. Beyrut: 1987.
• İbn Manzûr, Cemâluddîn Muhammed b. Mukerrem. Lisânu’l-‘Arab. Thk. Yûsuf Bikâ‘î, İbrâhîm Şemsuddîn, Nedâl Alî. Beyrut: 1426/ 2005.
• İbn Mâce, Ebû Abdullah Muhammed b. Yezîd el-Kazvinî. es-Sunen. Thk. M. Fuâd Abdulbâki. Kahire: 1952.
• İsfahânî, Rağıb. Kur’ân Kavramları Sözlüğü Müfredat. Çev. Mustafa Yıldız. İstanbul: Çıra Yayınları, 2017.
• Kasimî, Muhammed Cemâluddîn. Mehâsinu’t-Te’vîl (Tefsîru’l-Kâsımî). Thk. Muhammed Basıl. Beyrut: Dâru’l-Kutubi’l-İlmiyye, 1418.
• Kavaklıoğlu, Mahmut. Sünnet’te İtidal. İstanbul: Marmara Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Doktora Tezi. 1995.
• Kurt, Abdurrahman. “Dindarlığı Etkileyen Faktörler”. Uludağ Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi. 18/2 (2009), 1-26.
• Kur’ân-ı Kerîm Meâli. Çev. Halil Altuntaş –Muzaffer Şahin. Ankara: Diyanet İşleri Başkanlığı Yayınları, 2009.
• Kutub, Seyyid. Fî Zilâli’l-Kur’ân. Çev. Salih Uçan vd. İstanbul: Dünya Yayınları, 1991.
• Mevdûdî, Ebû’l A‘lâ. Tefhîmu’l-Kur’ân. Çev. Muhammed Han Kayanî vd. İstanbul: İnsan Yayınları, 1991.
• Munâvî, Muhammed Abdurrauf. Feydu’l-Kadîr Şerhu’l-Câmi‘is-Sağir. Beyrut: Dâru’l-Kutubi’l-İlmiyye, 2012.
• Müslim, Ebû’l-Huseyn Müslim b. el-Haccac el-Kuşeyrî. Sahîh-i Müslim Tercemesi. Çev. Ahmed Davudoğlu. İstanbul: Sönmez Neşriyat, 1973.
• Nesâî, Ahmed b. Şu‘âyb. Sunen-i Nesâi. Çev. Bedrettin Çetiner. İstanbul: Çağrı Yay., 1992.
• Nesefî, Ahmed b. Mahmûd. Tefsîru’n-Nesefî (Medâriku’t-Tenzîl ve Hakâiku’t-Te’vîl). Thk. Yûsuf Alî Bedyûvî. Beyrut: Dâru’l-Kelimu’t-Tayyib, 1419/1998.
• Öz, Ahmet. Kur’ân’ın Önerdiği Vasat Ümmet. İstanbul: Çıra Yay., 2011.
• Peker, Hüseyin. “Kur’ân’a Göre Dindarlığın Boyutları”. Çukurova Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi. 12/ 2 (2012), 41-48
• Râzî, Fahruddîn Ebû Abdullah. Mefâtîhu’l-Gayb (Tefsîri Kebîr). Çev. Sadık Kılıç vd. Ankara: Akçağ Yay., 1990.
• Sarıkçıoğlu, Ekrem. Başlangıçtan Günümüze Dinler Tarihi. İstanbul: 1983.
• Subaşı, Necdet. Gündelik Hayat ve Dinsellik. İstanbul: İz Yayıncılık, 2004.
• Şehristânî, Muhammed b. Abdulkerîm. el-Milel ve’n-Nihal, Dinler, Mezhepler ve Felsefi Sistemler Tarihi. Çev. Mustafa Öz. İstanbul: Türkiye Yazma Eserler Kurumu Başkanlığı Yayınları, 2015.
• Şevkânî, Muhammed b. Alî b. Muhammed. Fethu’l-Kadîr el-Câmiu Beyne Fenneyi’r-Rivâye ve’d-Dirâye min İlmi’t-Tefsîr. Beyrut: Dâru’l-Kutubi’l-İlmiyye, 1983.
• Taberî, Ebû Ca‘fer Muhammed b. Cerîr. Câmi‘u’l-Beyân ân Te’vîli Âyi’l-Kur’ân. Nşr. Ahmed Muhammed Şâkir. Kahire: Muessesetu’r-Risâle, 1420/2000.
• Tekin, Mustafa. “Dindarlık Bağlamında Amel-i Salih Kavramına Sosyolojik Bir Yaklaşım”. Dindarlık Olgusu (Sempozyum Tebliğ Ve Müzakereleri). ed. Hayati Hökelekli. Bursa: Kurav Yayınları, 2004, 49-63.
• Uludağ, Süleyman. “Âbid”. TDV İslam Ansiklopedisi. 1/307. İstanbul: TDV Yayınları, 1988.
• Yıldırım, Duran Ali. “Âyetler Işığında Bireysel ve Toplumsal Fesat Sebepleri”. Şırnak Üniv. İlahiyat Fak. Dergisi. 7/13 (2016), 123-147.
• Zebîdî, Seyyid Muhammed Murtadâ. Tâcu’l-Arûs min Cevâhiri’l-Kâmûs. B.y.y.: Matbaay-ı Hayriye, 1306.
• Zemahşerî, Ebû’l-Kâsım Mahmûd b. Ahmed. el-Keşşâf ân Hakâiki Gavâmîdi’t-Tenzîl ve ‘Uyûni’l-Ekâvîl fî Vucûhi’t-Te’vîl. Beyrut: 1407.