TÜRK KÜLTÜRÜNDE MANEVİ GÜCÜ SOMUTLAŞTIRAN ARA FORMLAR

Year 2022, , 48 - 58, 23.04.2022

Didem Gülçin Erdem

https://doi.org/10.55666/folklor.1093311

Abstract

Türk kültüründe manevi güç kavramı, rastlantı sonucu sahip olunan yetiler toplamına değil; kutsal bir seçilime, tabi olunan çeşitli sınavlar neticesinde hak edilmiş, soy bağı üzerinden kazanılmış yahut yaratıcı tarafından bağışlanmış özel beceri ve yeteneklerin varlığına işaret eder. Bu sebeple, manevi güç taşıdığına inanılan kimseler, sıradan olanın ötesine geçen ve herhangi bir insanın başaramayacağı şeyleri yapıp aşamayacağı engelleri aşan kimselerdir. Türk kültür evreninde, gaipten haber vermek, hastaları iyileştirmek, doğaya, eşyaya ve hayvanlara hükmedebilmek gibi çeşitli insanüstü yetiler, manevi güç göstergesi olarak değerlendirilir. Tarih boyunca, şaman, derviş, dede gibi farklı isimlerle anılan maneviyat sahibi kişilerin ortak noktaları, birtakım kerametler göstererek güçlerini ortaya koymak, bu sayede sıradan insanlardan ayrılmaktır. Olağandışı nitelikler taşıyan kişinin taşıdığı manevi gücün göstergesi olan bu kerametler, benzer yapılarda kurgulanarak halk anlatılarının etrafında biçimlendiği çeşitli motifleri teşkil eder.
Türk kültür evreninde manevi güç, yaratıcı ile kurulan özel bir bağın varlığına işaret eder. Kut kavramıyla doğrudan ilişkili olan bu nosyonun etrafında geniş bir anlam alanı oluşmuştur. Söz konusu anlam alanındaki işaretlemeler, Türk halk düşüncesinin manevi güce, maneviyatı güçlü olana ilişkin tartımlarına uygun biçimde, referansın kutsal olana verildiği kodları içerir. Türk kültüründe, manevi olarak güçlü kimseler tarafından kullanılan ve maneviyatın gücünü sembolize eden çeşitli nesneler mevcuttur. Manevi güç, profan dünyadaki çeşitli objeler üzerinden somutlaştırılmış; bu sayede gündelik yaşamda kutlu olana temas edebilmek mümkün hale getirilmiştir.
Maneviyat; din dışı ile kutsalın kesişim noktasında inşa edilen bir “ara” alandır ve kültüre özgü olma özelliği gösterir. Türk kültür evreninde; manevi gücü sembolize eden, maneviyat kavramıyla özdeşleşen ara formlar, varlık referanslarının kutsala ilişkin tasarım ve kabullere verilmesi dolayısıyla sıradan birer nesne olmanın ötesine geçerek çeşitli anlamlarla donatılmıştır. Sahiplerinin taşıdığı kuttan nasiplerini aldıklarına inanılan bu nesneler, kutsalla kurulan bağın muhafaza edilmesini sağlar.
Bu çalışmada, Türk kültüründe manevi güç kavramına ilişkin algı ve tasarım hakkında bilgi verilerek maneviyat sahibi tipler üzerinde durulacak, ardından manevi gücü somutlaştıran ara formlar ve onlara yüklenen sembolik anlam değerleri ele alınacaktır.

Keywords

Maneviyat, Güç, Kut, Sembol, Ara Form

References

• Akın, Bülent (2020). “Kopuzdan “Telli Kur’an”a Türklerde Sazın Kültürel Serüveni ve Kutsallığı”, Türk Dünyası İncelemeleri Dergisi. 20/1: 135-162.
• Arslan, M. (2015). “Kültürel Bellek Bağlamında Hoşgörü ve Barışın Arkaplanı”, II. Uluslararası Hacı Bektaş Veli Hoşgörü ve Barış Sempozyumu Bildirileri Kitabı. Nevşehir: Nevşehir Hacı Bektaş Veli Üniversitesi Basımevi.
• Assman, J. (2015). Kültürel Bellek, -Eski Yüksek Kültürlerde Yazı, Hatırlama ve Politik Kimlik-. (Çev.: A. Tekin), (2. baskı), İstanbul: Ayrıntı Yayıncılık.
• Aydemir, Ö. K. (2007). “Hataî’nin Şiirlerinden Hareketle İktidar Çözümlemesi”, 2. Uluslararası Türk Kültür Evreninde Alevilik ve Bektaşilik Bilgi Şöleni Bildiri Kitabı. (Ed.: Dr. Filiz Kılıç-Tuncay Bülbül), Ankara: Türk Kültürü ve Hacı Bektaş Veli Araştırma Merkezi Yayınları.
• Barkan, Ö. L. (1993). Kolonizatör Türk Dervişleri. Ankara: Hamle Yayınları.
• Berger, P. L. (1993). Dinin Sosyal Gerçekliği. (Çev.: Ali Coşkun), İstanbul: İnsan Yayınları.
• Bourdieu, P. (2013). Seçilmiş Metinler. (Çev.: Levent Ünsaldı), (2. baskı), Ankara: Heretik Yayıncılık.
• Cassirer, E. (2011). Sembol Kavramının Doğası. (Çev.: Milay Köktürk), Ankara: Hece Yayınları.
• Çelepi, M. S. (2017). Türk Kültüründe Rüya. Konya: Kömen Yayınları.
• Eliade, M. – Couliano, I. P. (1997). Dinler Tarihi Sözlüğü. (Çev.: Ali Erbaş), İstanbul: İnsan Yayınları.
• Eliade, M. (2006). Şamanizm. (Çev.: İsmet Birkan), (2. baskı), Ankara: İmge Kitabevi Yayınları.
• Eliade, M. (2018). İmgeler ve Simgeler. (Çev.: Mehmet Ali Kılıçbay), (3. Baskı), Ankara: Doğubatı Yayınları.
• Erdem Kük, D. G. (2021). Alevi-Bektaşi Gülbankları –Bağlam Merkezli Bir Yaklaşım-. Yayımlanmamış Doktora Tezi, Pamukkale Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Harva, U. (2014). Altay Panteonu. (Çev.: Ömer Suveren), İstanbul: Doğu Kütüphanesi Yayınları.
• İnan, A. (1986). Tarihte ve Bugün Şamanizm. (3. baskı), Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları.
• Kaplan, M. (2011). Türk Edebiyatı Üzerine Araştırmalar 3 -Tip Tahlilleri-. İstanbul: Dergâh Yayınları.
• Köktürk, M. (2015). “Bilge Kişinin Yol Haritasında İki Durak: Dede ve Filozof”, Çağdaş Türk Düşüncesinin İnşâsı Yolunda Prof. Dr. Süleyman Hayri Bolay Armağanı. (Ed.: Recep Kılıç), Ankara: Türk Kültürünü Araştırma Enstitüsü Yayınları.
• Köprülü, F. (2012). Edebiyat Araştırmaları 1. Ankara: Akçağ Yayınları.
• Ögel, B. (1993). Türk Mitolojisi –Kaynakları ve Açıklamaları ile Destanlar-. Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları.
• Ögel, B. (2001). Türk Kültürünün Gelişme Çağları. İstanbul: Türk Dünyası Araştırmaları Vakfı.
• Ölçer Özünel, E. (2014). “Kendine Dönüşen Kahraman: Oğuz Kağan Destanı’nda İktidar ve Kut”, Millî Folklor. 104: 5-19.
• Roux, J. P. (1994). Türklerin ve Moğolların Eski Dini. (Çev.: Aykut Kazancıgil), İstanbul: İşaret Yayınları.
• Roux, J. P. (1999). Altay Türklerinde Ölüm. (Çev.: Aykut Kazancıgil), İstanbul: Kabalcı Yayınları.
• Sagalayev, A. M.-Oktyabrskaya, İ.V. (2013). Güney Sibirya Türklerinin Geleneksel Dünya Görüşleri –Simge ve Ritüel-. (Çev.: Metin Ergun), Konya: Kömen Yayınları.
• Sagalayev, A. M. (2017). Ural-Altay Mitolojisinde Arketipler ve Semboller. (Çev.: Ali Toraman), İstanbul: Bilge Kültür Sanat Yayınları.
• Taburoğlu, Ö. (2019). Dünyevi ve Kutsal –Modernlerin Maneviyat Arayışları-. İstanbul: Metis Yayınları.
• *URL-1: https://sozluk.gov.tr/ (Erişim Tarihi: 28.02.1989)