ÖZBEK TÜRKLERİNDE EVLİLİKLE İLGİLİ YAŞAYAN HALK İNANIŞLARININ İŞLEVSEL AÇIDAN İNCELENMESİ

Year 2022, , 638 - 646, 29.12.2022

Zehra Işık

https://doi.org/10.55666/folklor.1169737

Abstract

Din ve inanış, insanlığın ilk gününden beri bütün toplumlarda yer almıştır. Toplumlar benimsedikleri dinlerin yanında günlük hayatlarını devam ettirecek birtakım inanışlar ve dinsel uygulamalar oluşturmuştur. İnanışlar, bir toplumun kültürünü oluşturan ve onu diğer toplumlardan ayıran halk dininin bir unsurudur. Bu inanışlar maddi ve manevi olmak üzere yaşamın ve dolayısıyla geleneklerin şekillenmesinde etkili olmuştur. İnsanlar ait oldukları toplumların bir parçası olarak günlük hayatlarının her alanında bu inanışları benimsemiş ve uygulama noktasında çeşitlilikler oluşturmuştur. Sosyal hayatı düzenleme işlevi olan halk inanışları halkı bir arada tutarak toplumsal birliği güçlendirir. Hem Türk hem de Özbek kültüründe geçiş dönemleri ayrı bir öneme sahiptir. İnsan hayatının tamamı bu geçiş dönemleri üzerine kuruludur. Geçiş dönemleri kişinin içinde bulunduğu toplumla birlikte hareket etmesini sağlayan dönemlerdir. Doğum-evlilik-ölüm olmak üzere üç evreye sahip olan bu geçiş dönemleri aynı zamanda bu kişiye toplumda bir statü de belirlemeye yardımcı olur. Özbek Türklerinde geçiş dönemlerinde gerçekleştirilen ritüellerin temelinde halk inanışlarının olduğu ifade edilmelidir. Köklü bir medeniyete sahip olan Özbekler, halk inanışlarını geçmişten günümüze kadar yaşatmış ve günümüzde uygulamaya devam etmektedir.
Özbek aileleri arasında benimsenen inanışlar ve bu inanışlarla ilgili uygulamalar, Özbek Türklerinin çok köklü bir millet olduğunu kanıtlamış durumdadır. Evlilik kişinin hayatıyla ilgili verdiği en önemli sözdür. Nikah anı Özbek Türkleri için kutsal kabul edildiği için evliliğin her aşamasında uygulanması gereken ritüeller oluşturulmuştur. Bu ritüeller İslam dininin yanı sıra Eski Türk Dininin inanış sistemlerinin de izlerini taşımaktadır. Özbekler bu ritüellerin uygulanması noktasında oldukça hassas davranmışlardır. Evliliği devam ettirmek için bu ritüellerin uygulanmasının şart olduğuna inanmışlardır. Bu çalışmada geçiş dönemlerinden ikincisini oluşturan evlilik ile ilgili günümüzde yaşayan Özbek halk inanışları üzerine tespitlerde bulunulacaktır. İnanışlarla ilgili uygulamalarda her ne kadar çevre ve zamana göre çeşitlilik görülse de temelde uygulanma amaçları benzerdir. Özbekistan ve Özbekistan dışında yaşayan Özbekler arasında gerçekleştirilen çevrimiçi anket yöntemiyle toplanan verilerden evlilik ile ilgili birkaç örneği incelenecektir. Tespit edilmiş bu ritüeller değerlendirilerek içinde barındırdıkları halk inanışlarını değerlendirmek çalışmanın amacını oluşturmaktadır.

Keywords

halk inanışı, geçiş dönemi, evlilik, Özbek, ritüel

References

• Coraev, M. (2000). Oy Oldida Bir Yulduz (Özbek Xalq Marosimi Qosıqları). Toşkent: Ğafur Ğulam Nomidagi Adabiyot va San’at Naşriyoti.
• Çobanoğlu, Ö. (2015). Türk Halk Kültüründe Memoratlar ve Halk İnançları. Ankara: Akçağ Yayınları.
• Korkmaz, K. M. (1999). “Elli Yıl Önceki Gaziantep’te Gelin ve Damat”. Milli Folklor, C. 11, S. 42, 92-95.
• Solmaz, E. (2018). “Özbek Halk Kültüründe Doğum ile İlgili Pratikler”. Folklor Akademi Dergisi, S.1, 127-136.
• Osmanova, O. (2005). “Özbek Düğünlerindeki Örf-Adetler”. Türk Dünyası Dil ve Edebiyat Dergisi, S. 20, 111-117.
• TDK (1998). Türkçe Sözlük. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Yüce, M. ve Khamrabaeva, L. (2020). “Özbek Türklerinin Milli Geleneklerine Genel Bakış”. Akademik Bakış Dergisi, Özel Sayı, 319-341.