ÇEMİŞGEZEK MASALLARINDA OLUMSUZ TİPLER

Year 2022, , 591 - 602, 29.12.2022

Muhammet Faruk Ekici

https://doi.org/10.55666/folklor.1184612

Abstract

Öz
İnsanların hayat yolunda ulaşmak istediği temel hedeflerden biri kemale ermek, erginleşmektir. Hedefe ulaşmanın yolu, hayat yolunda karşılaşılan engelleri aşabilmektir. Söz konusu engelleri bilinçdışının karanlık bölgesinde görmek mümkündür. Buraya yuvalanan nefret, kin, korku vb. şeklindeki duygular ve diğer tüm olumsuzluklar, bilinçdışının karanlık bölgesini oluşturan unsurlardır. Bu şekildeki olumsuz anlamlarla bağlantılı tüm unsurlar kişinin erginleşme adına aşması gereken engellerdir. Tasavvufi manada ise bu engeller nefs fenomenini oluşturan unsurlardır. Tasavvufa göre nefsini yenen kişi kemale erip erginleşecektir.
İnsanoğlunun bilinçaltına yuvalanmış olumsuz unsurlar halk anlatılarına çeşitli şekillerde yansımıştır. Bu anlatılardan birisi de evrensel niteliğe sahip olan, olağanüstü olayları ve karakterleri konu edinen masallardır. Öğüt vermek, ders vermek şeklinde amaçları bulunan masallar; insanın hayat yolunu, erginleşme serüvenini sembolik bir dille anlatan metinlerdir. Masallardaki sembolik dilin oluşmasını sağlayan sayılar, tipler, renkler vb. şeklinde birçok unsur bulunmaktadır. Sembolik dilin büyük bir bölümünü olumlu ve olumsuz olarak değerlendirilebilen tipler oluşturmaktadır. “Kötülük” kavramı ile ilişkilendirilebilecek bütün karakterler olumsuz tipleri oluşturmaktadır. Olumsuz tipler, insanın hayat yolunda, erginleşme serüveninde aşması gereken engeller olarak masal metinlerinde sembolize edilmiştir. Psikolojide ise “gölge” terimi ile ifade edilen bu sembolik unsurlar, masallarda sıkça kullanılmıştır. Cadılar, devler, ejderhalar, üvey anneler vb. tipler söz konusu sembolik unsurlardandır. Masallara göre kahramanlar, bir yolculuk esnasında veya mücadele zamanlarında cadılarla, devlerle, ejderhalarla veya kötü niyetli diğer karakterle sürekli bir kavga halindedir.
Gölgeler, Tunceli’nin Çemişgezek ilçesinde anlatılan masallarda da yer almıştır. Bu masallarda olumsuz anlamda rol oynayan tipler anne, üvey anne, kıskanç kardeşler, cadılar, devler, çingene ve bu tasnife dahil edilemeyen diğer olumsuz tiplerdir. Çemişgezek masallarındaki olumsuz tipler, dünya üzerindeki her yerde anlatılan masallardaki olumsuz tiplerle aynı işlevlere sahiptir. Bunlar genel olarak masalların sonunda kolektif bilinç tarafından cezalandırılmıştır. Bu çalışmada Çemişgezek masallarında, kahramanların bireyleşme serüveninde aşması gereken engelleri sembolize eden olumsuz tipler çeşitli yönlerden değerlendirilecektir. Sonuç olarak Tunceli’nin Çemişgezek ilçesinde de bir masal anlatma geleneğinin yaşamış olduğu görülecek ve masallardaki olumsuz tiplerle ilgili bir tasnif çalışması yapılmış olacaktır.

Keywords

Masal, Gölge, Erginleşme, Tip, Çemişgezek

References

• CAMPBELL, J. (2013). Kahramanın Sonsuz Yolculuğu. (Çev.: Sabri Gürses), İstanbul: Kabalcı Yayıncılık.
• ÇORUHLU, Y. (2013). Türk Mitolojisinin Ana Hatları. İstanbul: Kabalcı Yayıncılık.
• DUMAN, M. (2017). Türk Halk Anlatmalarında Olumsuz Tipler -Mit, Destan, Halk Hikâyesi-. Doktora Tezi, Ege Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• GÖKERİ, A. İ. (1979). Arketiplere Dayanan Yeni Bir İnceleme Yönteminin Tanıtılarak İngiliz ve Türk Edebiyatında Bazı Romans ve Epik Niteliğinde Yapıtlara Uygulanması. Doktora Tezi, Ankara Üniversitesi DTCF İngiliz Dili ve Edebiyatı Anabilim Dalı.
• KAPLAN, M. (2014). Türk Edebiyatı Üzerinde Araştırmalar 3 (Tip Tahlilleri). İstanbul: Dergâh Yayınları.
• MEIER, C. A. (2022). Jung: Arketipler, Rüyalar ve Din (Çev.: Süha Zaimoğlu), İstanbul: Lejand Kitap.
• ÖGEL, B. (1995). Türk Mitolojisi 2. Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları.
• ÖZDEMİR, S. D. (2019). Türk Halk Anlatılarında Dev Motifi. Doktora Tezi, Fırat Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• SARPKAYA, S. (2016). “Türk Kültüründe Vampir: Türk Dünyası Anlatıları ve İnançlarından Hareketle Türk Kültüründe Kan İçen Olağanüstü Varlıklar” III. Genç Akademisyenler Sempozyumu Bildiriler Kitabı. Ankara: Gazi Üniversitesi. 583-615.
• SCHIMMEL, A. (1998). Sayıların Gizemi (Çev. Mustafa Küpüşoğlu), İstanbul: Kabalcı Yayınları.
• URAZ, M. (1994). Türk Mitolojisi. İstanbul: Düşünen Adam Yayınları.
• https://sozluk.gov.tr/
• KK-1: Yeter Karaduman, Çemişgezek 1957, İlkokul Mezunu, Ev Hanımı. (Görüşme: 21.02.2015)
• KK-2: Pembe Yemiş, Pertek 1962, İlkokul Mezunu, Ev Hanımı. (Görüşme: 07.02.2015)
• KK-3: Hatice Özçelik, Çemişgezek 1929, İlkokul Mezunu, Ev Hanımı. (Görüşme: 20.02.2015)
• KK-4: Dursun Kartal, Komer 1943, İlkokul Mezunu, Emekli. (Görüşme: 19.02.2015)
• KK-5: Hacı Veli Kaya, Çemişgezek 1967, İlkokul Mezunu, Çiftçi. (Görüşme: 21.02.2015)
• KK-6: Zülfiye Baran, Çemişgezek 1973, İlkokul Mezunu, Ev Hanımı. (Görüşme: 18.02.2015)
• KK-7: Yeter Karayıldırım, Çemişgezek 1932, İlkokul Mezunu, Ev Hanımı. (Görüşme: 15.02.2015)
• KK-8: Sultan Koyun, Çemişgezek 1962, İlkokul Mezunu, Ev Hanımı. (Görüşme: 15.02.2015)
• KK-9: Sevim Yıldırım, Çemişgezek 1944, İlkokul Mezunu, Ev Hanımı. (Görüşme: 23.02.2015)
• KK-10: Hanım Abay, Çemişgezek 1971, İlkokul Mezunu, Ev Hanımı. (Görüşme: 19.02.2015)
• KK-11: Seher Yıldırım, Karavenk 1943, İlkokul Mezunu, Ev Hanımı. (Görüşme: 19.02.2015)
• KK-12: Ahmet Fevzi Akyürek, Çemişgezek 1939, İlkokul Mezunu, Emekli. (Görüşme: 21.02.2015)