SOMUT OLMAYAN KÜLTÜREL MİRAS KAPSAMINDA GELENEKSEL TÜRK MEYHANELERİ: ÇANAKKALE ÖRNEĞİ

Year 2025, Volume: 9 Issue: 1, 64 - 83, 25.03.2025

Erol Duran , Bahattin Hamarat , Lokman Güzel , Mutlu Can , Fulya Gümüşdal

https://doi.org/10.32958/gastoria.1619015

Abstract

Türkiye, tarih boyunca çok sayıda medeniyete ev sahipliği yapmış ve çeşitli kültürleri içerisinde barındıran bir ülke olmuştur. Bu kültürel farklılıklar etkileşim içerisinde kalarak farklı mutfak geleneklerinin ve yemek kültürlerinin ortaya çıkmasına katkı sağlamıştır. Eşi benzeri olmayan coğrafi konumu, iklimi, doğal güzellikleri ve günümüze kadar binlerce medeniyetin yaşadığı zengin tarihi ve kültürü ile Türkiye, mutfak kültürü olarak da çok zengin bir ülkedir. Araştırmada somut olmayan kültürel miras çerçevesinde geleneksel Türk meyhaneleri ele alınmış olup, meyhanelerin temelini oluşturan müdavimlik kavramı ve müdavimlerin meyhane kültürü ve kültürel ritüellerine ilişkin farkındalıkları irdelenmiştir. Alana ilişkin yazın incelendiğinde geleneksel Türk meyhaneleri üzerine yapılan akademik çalışmaların oldukça sınırlı sayıda olduğu görülmüştür. Bu doğrultuda yapılan araştırmanın Türk toplumunun geleneksel meyhane kültürüne ilişkin farkındalığına öncülük edeceği ve yazına katkı sağlayacağı öngörülmektedir. Araştırmada kapsamlı bir yazın taramasına ek olarak, nitel araştırma yöntemleri kapsamında görüşme tekniği kullanılmıştır. Bu çerçevede Çanakkale ilinde yaşayan geleneksel meyhane müdavimlerine yönelik yarı yapılandırılmış görüşme formu hazırlanmış ve alanda uygulanmıştır. Elde edilen bulgular, geleneksel meyhanelerin kendisine has ritüellerinin olduğunu, yeme içme adabı kavramının geleneksel meyhanelerde temel alındığını göstermiştir. Bunun yanında geleneksel meyhanelerin halk meclisleri gibi etkinlik gösterdiği, demlenmeye gitme ritüeli kapsamında toplumsal, ekonomik ve politik konuların siyaset üstü bir şekilde konuşulduğu, dostluk ve meyhane arkadaşlığı kavramlarının esas alındığı mekanlar olarak tanımlandığı belirlenmiştir. Ayrıca araştırma, günümüz meyhanelerinin gurme meyhanelerine dönüştüğü, eğlenme algısının ana motivasyon unsuru olduğu ve popüler kültürün etki alanına fazlasıyla girdiği için geleneksel meyhanelerden ayrıldığı algısı oluşmuştur.

Keywords

Kültürel Miras, Geleneksel Meyhaneler, Meyhane Kültürü, Çanakkale

Ethical Statement

Çalışma için Çanakkale Onsekiz Mart Üniversitesi Lisansüstü Eğitim Enstitüsü Etik Kurulu’na başvurulmuştur. Bilimsel Araştırma ve Yayın Etiğim Komisyon’unun 01.09.2024 tarihli ve 11/15 sayılı kararı ile çalışma etik olarak uygun görülmüştür.

TRADİTİONAL TURKİSH TAVERNS AS INTANGİBLE CULTURAL HERİTAGE: THE CASE OF ÇANAKKALE

Abstract

Turkey has hosted many civilizations throughout history and has been a country that hosts various cultures. These cultural differences contributed to the emergence of different culinary traditions and food cultures by remaining interaction. With its unique geographical location, climate, natural beauties and rich history and culture where thousands of civilizations have lived until today, Turkey has also become a very rich country in terms of culinary culture. Traditional Turkish taverns have been discussed within the framework of intangible cultural heritage, and the concept of regularity, which forms the basis of taverns, and the awareness of regulars about tavern culture and cultural rituals have been examined in the research. According to literature on the field, it was seen that the number of academic studies on traditional Turkish taverns are quite limited. In this context, it is being anticipated that the research conducted in this direction will lead Turkish society's awareness of traditional tavern culture and contribute to the literature. The interview technique was used within the scope of qualitative research methods in addition to a comprehensive literature review. The findings indicated that traditional taverns have their own rituals and the concept of eating and drinking etiquette is based on traditional taverns. Besides this, it has been determined that traditional taverns have been acted as public assemblies, defined as places where social, economic and political issues are discussed in a non-political manner within the scope of the ritual of going to the brewery, and the places where the concepts of friendship and tavern companionship have been taken on the base. In addition, the research has revealed perception of that today's taverns have turned into gourmet taverns, that the perception of having fun is the main motivating factor, and that they are separated from traditional taverns because of popular culture that heavily influenced.

Keywords

Cultural Heritage, Traditional Taverns, Tavern Culture, Çanakkale.

References

• Acurol, E., ve Acurol, A. (2010). Rakı Balık Ayvalık. Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları.
• Aird, P. L. (2005). Heritage, natural heritage, cultural heritage, and heritage tree defined. Forestry Chronicle, 81(4), 593-593.
• Ak, İ., ve Hanilçe, M. (2024). Galata ve Pera, Eğlenirken Huzuru Bozanlar: Sefaret Ma‘iyyet Vapuru Askerleri. Osmanlı Mirası Araştırmaları Dergisi, 11(29), 183-203.
• Akbulut, U. (2016). Meyhanelerle Mukaddes Mekanalar Arasında Mesafe Tayini: Sultan II. Abdülhamid Devri İstanbul’undan Örnekler. Karadeniz Araştırmaları Dergisi, 13(49), 211-224.
• Atsız, O. (2022). Dünya Mirasının Geleceği ve Sorunlar. İçinde (Editörler: Şule Aydın, Mustafa Boz ve Koray Çamlıca) Her Yönüyle Miras Turizmi. Ankara: Detay Yayıncılık, 54-65.
• Avcıkurt, C. (2003). Turizm Sosyolojisi: Turist-Yerel Halk Etkileşimi. Ankara: Detay Yayıncılık.
• Ayhan, D. (2023). Müdavim: Mekân Aidiyetinin Tipleşmiş Hali. Selçuk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, (52), 386-396.
• Backlund, E. A., ve Williams, D. R. (2003, April). A quantitative synthesis of place attachment research: Investigating past experience and place attachment. In Proceedings of the 2003 Northeastern Recreation Research Symposium (Vol. 317, pp. 320-325).
• Basmacı, F., Bengi, D., Erdinç, F. Pişkin, N., Sezer, S. ve Zat, E. (2018). Rakı Ansiklopedisi-500 Yıldır Süren Muhabbetin Mirası. İstanbul: Overteam Yayıncılık.
• Blake, J. (2000). On Defining the Cultural Heritage. International and Comparative Law Quarterly, 49(01), 61–85.
• Büke Hoşgör, S. (2022). Osmanlı İstanbul’unda Bakkal Meyhaneler. İçinde Meyhane İhtisas Kitabı, Erdir Zat, A. Nilhan Aras, Engin Öncüoğlu, Onur Kutluoğlu, Umut Şumnu, Selin Özavcı, IWSA ve Murat Meriç (Eds.). Anason İşleri: İstanbul, pp. 43-47.
• Çağlayan, S. (2013). ANADOLU'NUN İLK KAMUSAL MEKANI: KAHVEHANE. Muğla Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, (29), 95-110.
• Çapar, G., ve YENİPINAR, U. (2016). Somut olmayan kültürel miras kaynağı olarak yöresel yiyeceklerin turizm endüstrisinde kullanılması. Journal of Tourism & Gastronomy Studies, 4(Special Issue 1), 100-115.
• Çokuğraş, I. (2016). Bekar Odaları ve Meyhaneler Osmanlı İstanbulu'nda Marjinalite ve Mekan (1789-1839). İstanbul Araştırma Enstitüsü Yayınları: İstanbul.
• Develioğlu, F. (2013). Osmanlıca-Türkçe Ansiklopedik Lugat: Eski ve Yeni Harflerle. Aydın Kitabevi Yayınları: Ankara.
• Duran, E., Hamarat, B. ve Özmen, R. (2022). Yiyecekte yenilik korkusunun sosyo-kültürel uyum ve mesleki tatmin üzerine etkisi: Turizm lisans öğrencileri örneği. Journal of Humanities and Tourism Research, 12(3), 631-644.
• Eksen, İ. (2000). Dengeli demlenme ve rakı mezeleri. Sel yayıncılık: İstanbul.
• Erdinçli, İ. (2019). Yenileşme dönemi İstanbulunda meyhaneler ve meyhanecilik (1826-1908). Karadeniz Teknik Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Doktora Tezi.
• Erdinçli, İ. (2020a). Yasaklardan Modern Denetime: Osmanlı Devleti’nin İçki Tüketimine ve Meyhânelere Yaklaşımı. Cumhuriyet Tarihi Araştırmaları Dergisi, 16(31), 1-32.
• Erdinçli, İ. (2020b). Sarhoşluktan Keyif Haline: Osmanlı İstanbul'unda İçki İçme ve Meyhâne Âdâbı. OTAM Ankara Üniversitesi Osmanlı Tarihi Araştırma ve Uygulama Merkezi Dergisi, (47), 21-44.
• Erdinçli, İ. (2023). 16. Yüzyıldan 20. Yüzyıla İstanbul Meyhane Âlemlerine Eşlik Eden Mezeler ve Yiyecekler. Tarih Araştırmaları Dergisi, 42(73), 151-180.
• Georgeon, F. (2002). Ottomans and drinkers: The consumption of alcohol in İstanbul in the nineteenth century. In E. Rogan (Ed.), Outside in on the margins of the modern middle east (pp. 7–30). London: I.B. Tauris.
• Güvenç, B. (1979). İnsan ve Kültür. İstanbul: Remzi Kitabevi. Harmandar, S. (2019). Tanzimat’tan II. Meşrutiyet’e İstanbul’da Yeme-İçme Mekanları, Erzurum Teknik Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi.
• https://turkiyeturizmansiklopedisi.com/meyhane (Erişim Tarihi: 05.04.2024)
• https://www.canakkale.bel.tr/tr/sayfa/1129-fotograf-arsivi/18-eski-canakkale
• Karataş, Z. (2015). Sosyal bilimlerde nitel araştirma yöntemleri. Manevi temelli sosyal hizmet araştırmaları dergisi, 1(1), 62-80.
• Kaynar, H. (2014). Muhabbet baki mahbubân kayıp: Osmanlı’dan Cumhuriyet’e meyhaneler. İstanbul Araştırmaları Yıllığı, 3, 1-22.
• Kaynar, H. (2022). Osmanlı’dan Cumhuriyet’e Meyhaneler. İçinde Meyhane İhtisas Kitabı, Erdir Zat, A. Nilhan Aras, Engin Öncüoğlu, Onur Kutluoğlu, Umut Şumnu, Selin Özavcı, IWSA ve Murat Meriç (Eds.). Anason İşleri: İstanbul, pp. 21-41.
• Kesmez, M., ve Aydın, M. S. (2014). Rakı Cep Kitabı: Rakı Cep Kitabı (Vol. 2013). Overteam Yayınları.
• Kim, S., Whitford, M. ve Arcodia, C. (2019). Development of Intangible Cultural Heritage as a Sustainable Tourism Resource: The Intangible Cultural Heritage Practitioners’ Perspectives. Journal of Heritage Tourism, 14(5-6), 422-435.
• Klein, E. (1966). A Comprehensive Etymological Dictionary of the English Language. Publishing Company: Amsterdam.
• Koçu, R. E. (2015). Eski İstanbul'da meyhaneler ve meyhane köçekleri. İstanbul: Doğan Kitapçılık.
• Korkmaz, Ş. (2005). Tanzimat sonrası Çanakkale'nin idari ve nüfus yapısı. Çanakkale Araştırmaları Türk Yıllığı, 3(3), 108-136.
• Köse, O. (2007). XVIII. YÜZYIL SONLARI RUS VE AVUSTURYA SAVAŞLARI ESNASINDA OSMANLI DEVLETİNDE BİR UYGULAMA: İSTANBUL'DA İÇKİ VE FUHUŞ YASAĞI. Electronic Turkish Studies, 2(1), 104-123.
• Lenzerini, F. (2011). Intangible cultural heritage: The living culture of peoples. European Journal of International Law, 22(1), 101-120.
• Lowenthal, D. (2005). Natural and cultural heritage. International Journal of Heritage Studies, 11(1), 81–92.
• McKercher, B. ve Cros, H. (2002). Cultural turism: The Partnership betwen Tourism and Cultural Heritage Management. New York: The Haworth Hospitality Press.
• Mithat Atabay (2019). “Bir Zamanlar Çanakkale’de Bir ‘Kırıkçatal Meyhanesi’ Vardı”. https://www.canakkaletravel.com/yazi/bir-zamanlar-canakkalede-bir-kirikcatal-meyhanesi-vardi.html (Erişim Tarihi:23.04.2024).
• Öncü, F., Ögel, K., ve Çakmak, D. (2001). Alkol kültürü-1: tarihsel süreç ve meyhane kültürü. Bağımlılık Dergisi, 2(3), 133-138.
• Öncü, F., Ögel, K., ve Çakmak, D. (2002). Alkol kültürü-2: içki kültürü ve edebiyatta içki. Bağımlılık Dergisi, 3(1), 31-36.
• Parlak, K. ve Yönet Eren, F. (2022). Gastronomik Miras. İçinde (Editörler: Şule Aydın, Mustafa Boz ve Koray Çamlıca) Her Yönüyle Miras Turizmi. Ankara: Detay Yayıncılık, 123-141.
• Pekol, B. (2010). Türkiye’de Kültür Ürününün Metalaşması Işığında Mimari Miras. 1. Uluslararası Lisansüstü Araştırmaları Yapılı Çevre Sempozyumu, 123-128.
• Petronela, T. (2016). The importance of the intangible cultural heritage in the economy. Procedia Economics and Finance, 39, 731-736.
• Prott, L. V., ve O'Keefe, P. J. (1992). ‘Cultural heritage’or ‘cultural property’?. International Journal of Cultural Property, 1(2), 307-320.
• Qiu, Q., ve Zuo, Y. (2023). “Intangible cultural heritage” label in destination marketing toolkits: Does it work and how?. Journal of Hospitality and Tourism Management, 56, 272-283.
• Qiu, Q., Zuo, Y., ve Zhang, M. (2022). Intangible cultural heritage in tourism: Research review and investigation of future agenda. Land, 11(1), 139.
• Rusalić, D. (2009). Making The Intangible Tangıble: The New Interface of Cultural Heritage. Belgrade: Institute of Ethnography Sasa.
• Sarıoğlu, T. (2022). Müskirat Nizamnameleri’ne Göre Meyhanelerin Kapatılması ve II. Meşrutiyet Döneminde Edirne Uygulamaları. Anadolu ve Balkan Araştırmaları Dergisi, 5(9), 149-178.
• Sharma, A., Malhotra D. (2007) Personality and Social Norms. Concept Publishing Company, New Delhi (INDIA) Şahin, G. (2021). Cumhuriyet Dönemi Çanakkale’sinde Gündelik Yaşamın Belirleyicisi Olarak Eğlence Mekanları (1923-1973). Kültür Araştırmaları Dergisi, (11), 29-48.
• Şahin, G. (2021). Cumhuriyet Dönemi Çanakkale’sinde Gündelik Yaşamın Belirleyicisi Olarak Eğlence Mekanları (1923-1973). Kültür Araştırmaları Dergisi, (11), 29-48.
• Şemseddin S. (1899). Kâmûs-ı Türkî, İkdam Matbaası. İstanbul. https://archive.org/details/kamusitrki00emse/mode/2up
• Şimşek A. (2021). Rakı ve Türk Rakı Sofrasındaki Yemek Kültürü. Erzurum Teknik Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, (12), 76-95.
• Tan Öney, A. (2022). Çilingir Sofrasının Temelleri. İçinde Meyhane İhtisas Kitabı, Erdir Zat, A. Nilhan Aras, Engin Öncüoğlu, Onur Kutluoğlu, Umut Şumnu, Selin Özavcı, IWSA ve Murat Meriç (Eds.). Anason İşleri: İstanbul, pp. 183-195.
• Tayeb, M. (2001). Conducting Research Across Cultures: Overcoming Drawbacks and Obstacles. International Journal of Cross Cultural Management, 1(1), 91–108.
• Timothy, Dallen, J. (2011). Cultural Heritage and Tourism: An Introduction. Bristol: Cahnnel View Publications.
• Tomlinson, J. (1991). Cultural imperialism: A critical introduction. Baltimore: Johns Hopkins University Press.
• Türk Dil Kurumu. (2024). Meyhane. https://sozluk.gov.tr/ (5 Nisan, 2024).
• Türker, A., ve Çelik, İ. (2012). Somut olmayan kültürel miras unsurlarının turistik ürün olarak geliştirilmesine yönelik alternatif öneriler. Yeni Fikir Dergisi, 4(9), 86-98.
• UNESCO. (2003). Conventıon For The Safeguardıng of The Intangıble Cultural Herıtage https://ich.unesco.org/en/convention#art2
• UNESCO. (2011). What is Intangible Cultural Heritage? https://ich.unesco.org/en/what-is-intangible-heritage-00003
• UNESCO. (2015). Intangible Cultural Heritage and Sustainable Development. https://ich.unesco.org/doc/src/34299-EN.pdf
• UNESCO. (2016). Beer Culture in Belium. https://ich.unesco.org/en/RL/beer-culture-in-belgium-01062 Wahed, W. J. E., Saad, N., Yusoff, S. B. M., ve Pitil, P. P. (2021). Please stay, don’t leave!”: A systematic literature review of safeguarding intangible cultural heritage in the fourth industrial revolution. Pertanika J. Soc. Sci. Humanit, 29(3), 1723-1744.
• Yalçınkaya, T. ve Güzel, T. (2022). Somut Olmayan Kültürel Miras Kapsamında Toplumsal Uygulamalar, Ritüeller ve Şölenler. İçinde (Editörler: Şule Aydın, Mustafa Boz ve Koray Çamlıca) Her Yönüyle Miras Turizmi. Ankara: Detay Yayıncılık, 177-187.
• Yılmaz, F. (2005). Boş Vaktiniz Var mı? veya 16. yüzyılda Anadolu’da şarap, eğlence ve suç. Tarih ve Toplum: Yeni Yaklaşımlar, 1, 11-49.
• Yönet Eren, F. ve Ceyhun Sezgin, A. (2018). Kültürel miras açısından Türk kahvesi. Turkish Studies, 13(10), 697-712.
• Yurt Ansiklopedisi (1982). İstanbul: Anadolu Yayıncılık.
• Zat, V. (2002). Eski İstanbul Meyhaneleri. İletişim Yayıncılık: İstanbul.
• Zat, V. (2003). Adabıyla Rakı ve Çilingir Sofrası. İletişim Yayınları: İstanbul.
• Zat, E. (2012). Rakı: The Spirit of Turkey. Overteam Publishing: İstanbul.
• Zat, E (2013). Rakı Kitabı: Rakı Kitabı Overteam Yayınları.