Edirne Selimiye Camii’nde kullanılan kemerlerin biçim özellikleri ve İstanbul'daki diğer Mimar Sinan camileri ile karşılaştırılması

Yıl 2025, Cilt: 40 Sayı: 3, 1525 - 1542

Ali Naci Özyalvaç

https://doi.org/10.17341/gazimmfd.1527773

Öz

Mimar Sinan’ın Edirne’de inşa ettiği Selimiye Camii’nde kullanılan kemer tiplerinin tespit edilerek İstanbul’da bulunan diğer Sinan camileri ile kıyaslanması bu çalışmanın konusunu oluşturmaktadır. Selimiye Camii müellifini, içinde konumlandığı klasik dönem Osmanlı Mimarlığını ve İslam Sanatı üretimlerini aşan bir şöhrete sahiptir. Kubbeli yapılar tarihi içinde başta gelen eserlerden biri olarak Sinan’ın bütünleşik mekân ve iç dış bütünlüğü gibi çabalarının bir nihai çözümlenmesi şeklinde görülmektedir. Yapısal özellikleri itibariyle, strüktürel çözümlerin temel bileşeni olan eğrisel örtü elemanı kemerin kullanımı takip edildiğinde, önceki yapılarda kullanılan çözümlerin ve denemelerin bir sonucu olarak okunması mümkün olmaktadır. Daha önceki çalışmalarımızda İstanbul’daki yirmi kadar Sinan dönemi camisinde iç mekânda, son cemaat yeri, avlu revakları ve cephelerde kullanmış olduğu kemer tiplerinin tespit edilmiş olması bu kıyaslamayı yapmayı mümkün kılmaktadır. Güncel sayısal rölöveler ve yerinde ölçümler ile kemerlerin açıklıklarının, yay merkezlerinin yerlerinin, planda ve cephede kemer boyutlarının gösterilebilmesi için öncelikle yapıdaki yerleri tarif edilmiş, daha sonra üç kısımda analitik çözümlemeleri yapılmıştır. Aynı katalog bilgilerine sahip olunan önceki yapılar ile kemerlerin tipleri, kullanım yerleri ve boyutları konularındaki tasarım kararları incelenmiştir. Sonuç olarak devam eden bir geleneğin, usta mimarın hayatının son evresinde sahip olduğu deneyimin ve bitmeyen yenilik arayışının izleri görülebilmektedir. Yapıda üslup birliği ve tasarım saflığı açısından az sayıda tipin kullanılması ve önceki kararların sürdürülmesi yanında müellifin özgürce yenilikler denediği de ortaya çıkmaktadır.

Anahtar Kelimeler

Mimar Sinan, Edirne Selimiye Camii, Sivri Kemer, Kemer Biçimlenişleri

Kaynakça

• 1. Sav, M., Topografik Etmenlerin İzinde: Edirne Selimiye Külliyesi, Vakıflar Dergisi 52, 205-229, 2019.
• 2. Yiğit, A., Selimiye İmareti’nin Yapım Aşamasına Dair Belgeler, Edirne Camileri ve Selimiye Sempozyumu, Edirne-Türkiye, 39-95, 1-2 Ekim, 2021.
• 3. Kuban, D., Osmanlı Mimarisi, Yapı-Endüstri Merkezi, İstanbul, 2007.
• 4. Eraslan, A., Mimar Sinan Era Kulliyes in the Ottoman Urban Landscape. Belleten, 84, 75-104, 2020.
• 5. Eyice, S., Mimar Sinan'ın Külliyeleri. Vakıf Haftası Dergisi, 6, 169-201, 1989.
• 6. Mülayim, S., Çobanoğlu, A. V. Selimiye Camii ve Külliyesi, TDV İslam Ansiklopedisi, 36, 430-434, 2009.
• 7. Erzen, J. N., Mimar Sinan Estetik Bir Analiz, Şevki Vanlı Mimarlık Yayınları, İstanbul, 2005.
• 8. Aslanapa, O., Osmanlı Devri Mimarisi. İnkılap Kitabevi, İstanbul, 1986.
• 9. Necipoğlu, G., Sinan Çağı: Osmanlı İmparatorluğu'nda Mimari Kültür. İstanbul Bilgi Üniversitesi Yayınları, 2013.
• 10. Sözen, M., Mimar Sinan: Yaşamı, Çağı ve Eserleri. Ege Yayınları, 1988.
• 11. Şahin, E., Dome System in Sinan’s Mosques, European Journal of Science and Technology, 31, 498-504, 2021.
• 12. Özyalvaç, A. N., İstanbul’da Mimar Sinan Camilerinde Sivri Kemer Biçimlenişleri, Doktora Tezi, Yıldız Teknik Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü, İstanbul, 2017.
• 13. Cansever, T., Mimar Sinan, Albaraka Türk Yayınları, İstanbul, 2005.
• 14. Batur, A., Osmanlı Camilerinde Kemer, Strüktür-Biçim İlişkisi Üzerine Bir Deneme (1300-1730), İ.T.Ü. Mimarlık Fakültesi Baskı Atölyesi, İstanbul, 1974.
• 15. Yavuz, A.T., Anadolu Selçuklu Mimarisinde Tonoz ve Kemer, Kelaynak Yayınları, Ankara, 1983.
• 16. Durmuş, E., Bursa’da Erken Dönem Osmanlı Mimarisinde Kemer, Yüksek Lisans Tezi, Sakarya Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, 2019.
• 17. Uzun, M.M., Edirne’deki Osmanlı Mimarisinde Kemer, Yüksel Lisans Tezi, Marmara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, İstanbul, 2024.
• 18. Küçükkaya, A.G., Türk Mimarisinin Orijini Meselesi ve Türk Sivri Kemeri, I. Uluslararası Türk Kültürü ve Tarihi Sempozyumu, Yeditepe Üniversitesi, 19-21 Nisan, İstanbul, 837-843, 2018.
• 19. Köroğlu, N., Mimar Sinan Camilerinde Strüktür Morfolojisi Üzerine Bir Araştırma: Kılıç Ali Paşa Camisi, Doktora Tezi, Yıldız Teknik Üniversitesi, Fen Bilimleri Enstitüsü, İstanbul, 2010.
• 20. Akyüz, U., Mimar Sinan’ın İstanbul’daki Camilerinde Mimari Bir Öğe Olarak Galerilerin Kullanımı, Doktora Tezi, İstanbul Teknik Üniversitesi, Lisansüstü Eğitim Enstitüsü, İstanbul, 2023.
• 21. Gündoğdu, O., İstanbul Fatih İlçesi (15.-17. yüzyıl) Osmanlı Külliyelerinde Dış Avlu Kapıları, Doktora Tezi, Gazi Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Ankara, 2021.
• 22. Berkin, G., Lorenzo, A.A., Chao, V.L. Mermi, G. (2024). The Origins of the Gothic Arch and It’s Evolution, Journal of History, Archaeology and Architecture, 3 (1), 25-37, 2024.
• 23. Ebrahimi, A. N., Tooranpoor, M., Comparative Study to Comprehend the Characteristics of Iranian and Turkish Arches and Vaults from 6000 BC to AD 1000 (Pre-Islamic to Early Islam), Archaeologia Bulgarica, ХХVIII, 2, 41-70, 2024.
• 24. Özyalvaç, A. N., El-Kaşi’nin “Miftâh-El Hisâb” Adlı Eseri ve 16. Yüzyıl Osmanlı Yapılarında Kemer Biçimlenişleri Üzerine Bir İnceleme, II. Türkiye Lisansüstü Çalışmalar Kongresi Bildiriler Kitabı-V, Bursa, 1221-1237, 2013.
• 25. Akyürek, M., Kahraman, G., Sinan'ın Camilerinde Yapı Mühendisliği Sanatı, Sanat Tarihi Dergisi, 30, 255-283, 2021.
• 26. Erarslan, A., Mimar Sinan’ın Merkezî Mekân Yaratma Sürecinde Sekizgen Baldaken Sistemli Camileri, Journal of World of Turks 12 (3), 217-243, 2020.
• 27. Kuran, A., Mimar Sinan, Hürriyet Vakfı Yayınları, İstanbul, 1986.
• 28. Kuban, D., Sinan’ın Sanatına Sahip Çıkmak. Türk ve İslâm Sanatı Üzerine Denemeler, Arkeoloji ve Sanat Yayınları. İstanbul, 101-108, 2010.
• 29. Eyice, S., Cami, TDV İslam Ansiklopedisi, 7, 56-90, İstanbul, 1993.
• 30. Goodwin, G., A History of Ottoman Architecture, Thames & Hudson, 1971.
• 31. Mumcuoğlu, S. S., & Karamağaralı, N., Examining the Contribution of Transparency Ratios to the Central Space in Mimar Sinan Mosques in Istanbul and Edirne. Gazi University Journal of Science Part B: Art Humanities Design and Planning, 12 (1), 127-143, 2024.
• 32. Erarslan, A., Structural and Spatial Analysis of the Mosques of the Architect Sinan with Hexagonal and Octagonal Baldachin Systems. Journal of History Culture and Art Research, 10 (3), 1-26, 2021.
• 33. Tanyeli, U., Mimar Sinan: Tarihsel ve Muhayyel, Metis Yayınları, İstanbul, 2020.
• 34. Avunduk, A., Edirne Selimiye Camii Üzerinden Bir Yapı Malzemeleri Okuması,Restorasyon – Konservasyon – Arkeoloji ve Sanat Tarihi Yıllığı, Vakıflar Genel Müdürlüğü İstanbul 1. Bölge Müdürlüğü, İstanbul, 22, 2021, 7-34.
• 35. Necipoğlu, G., Sinan Çağında Mimarlık Kültürü ve Adab: Günümüze Yönelik Yorumlar, Ekrem Hakkı Ayverdi’nin Hatırasına: Osmanlı Mimarlık Kültürü, Kubbealtı Neşriyat, İstanbul, 19-100, 2016.
• 36. Necipoğlu-Kafadar, G., Plans and Models in 15th-and 16th-Century Ottoman Architectural Practice. The Journal of the Society of Architectural Historians, 45 (3), 224-243, 1986.