A Sacred Performance

Year 2009, Volume: 1 Issue: 5, 541 - 568, 01.09.2009

İlkay Şahin

Abstract

Keywords

-

KUTLU BİR OYUN

Abstract

Bir bilim olarak teşekkül edişi sürecinde sosyolojinin temel konularından birisi olmasına rağmen sosyolojinin giderek rasyonelleşme süreci bağlamında modern toplumları incelemeyi kendisine konu edinen eğilimi ritüellerin özellikle antropolojinin bir konusu haline gelmesine neden olmuştur. Söz konusu eğilime karşın sosyoloji ritüelleri tümüyle terk etmemiş, özellikle din sosyolojisi ve kültür sosyolojisi bağlamında ritüellerin toplumsal yaşamın merkezinde yer alan karakterine sekülerleşme, modernleşme, gelenek, değişim, kültür gibi temel kavramlar çerçevesinde yer vermeye devam etmiştir. Dahası, her ne kadar antropoloji ile ilişkilendirilse de ritüeller genel olarak sosyal bilimlerin merkezî konularından birisi olagelmiştir. Sosyal bilimlerin sosyolojiden etnolojiye, folklordan antropolojiye, din bilimlerinden psikolojiye kadar uzanan geniş bir alanı içinde çeşitli yoğunluk ve biçimlerde ele alınıyor olması ritüellerin sosyokültürel yaşama içkin, çok yönlü, temel sosyokültürel eylemlerden biri olduğunun önemli bir göstergesidir. Zira, toplumların sosyal yapı ve organizasyonları ile kültürel anlam dünyalarını kendi içinde kodlayan birer anahtar sosyokültürel eylem olarak ritüeller, toplumsal yaşamı bir model olarak bünyesinde saklayan karakteri ile sosyal hayatın merkezinde yer almaktadır. Ritüellerin toplumsal yaşama içkin karakteri ile toplumsal yaşam ve kültürel anlam dünyasını işaret eden çoklu özellikleri kuramsal yaklaşımların çeşitliliğinde somutlaşmıştır. Bu çerçevede olmak üzere sosyal bilimler alanında ritüellerin sosyokültürel yaşamla ilişkililiği ile kendi karakteristik özellikleri ekseninde pek çok kuramsal yaklaşımın geliştirildiği görülmektedir. Bu yönüyle sosyokültürel yaşamın temel anahtar eylemlerinden olan ritüeller sosyokültürel yaşamın değerlendirilebilmesi ve anlaşılabilmesi için de bir anahtar eylem olma niteliği ile karşımıza çıkmaktadır. Gerek sosyokültürel yaşam için gerekse de sosyokültürel yaşamın anlaşılabilmesi bağlamında bilimsel değerlendirmeler için anahtar bir eylem olan ritüellerin sosyal bilimlerin tasavvur dünyasında işgal ettiği yerin, kuramsal özgeçmişinin anlaşılması önem arz etmektedir. Özellikle de Türk toplumu gibi gelenek ve değişim arasında arada bir yerde -ritüel bir tabirle liminal bir aşamada- bulunan toplumların sosyokültürel yaşamının değerlendirilebilmesi için ritüellerin kavramsal, kuramsal ve olgusal düzeyde araştırılması büyük önem taşımaktadır. Bu çerçevede olmak üzere bu çalışma, ülkemizde ritüellere yönelik sosyolojik ilginin uyandırılması adına küçük bir adım da olacak biçimde ritüellere ilişkin olarak geliştirilmiş kuramsal yaklaşımlardan birini söz konusu kuramsal eğilimin öncül teorisyenlerinin görüşleri ışığında ele almayı kendine konu edinmiştir. Ritüelleri kültürel bir bağlamda sembolik ve anlamsal boyutları ile bir performans ve/ya drama olarak ele alan bu yaklaşım biçimi ritüellerin sosyal yapı ve değerler dünyasını yeniden yaratılacak biçimde topluma arz eden, sunan, gösteren, temsil eden yönünü vurgulaması bakımından önem arz etmektedir. Performans ve/ya dramaturjik ritualistik şeklinde adlandırılan bu yaklaşımın temsilcileri antropoloji ve sosyoloji disiplinleri ile ilişkili olup, bu yönüyle bu çalışma disiplinler arası bir eğilimle sözü geçen kuramsal yaklaşımın ele alınmasını hedeflemektedir

Keywords

Ritüel, performans, drama

References

• Bell, Catherine (1997). Ritual Perspectives and Dimensions. New York: Oxford University Press.
• Geertz, Clifford (1957). Ritual and Social Change: A Javanese Example. American Anthropologist, New Series, 59/1, 32-54.
• Geertz, Clifford (1973). The Interpretation of Cultures: New York: Basic Books.
• Geertz, Clifford (2004). Religion as a Cultural System. In Michael Banton (Ed.), Anthropological Approaches to the Study of Religion (pp.1-46). London: Routledge.
• Goffman, Erving (2006). Interaction Ritual Essays in Face-to-Face Behavior. London:Aldine Transaction.
• Grimes, Ronald L. (1985). Victor Turner's Social Drama and T. S. Eliot's Ritual Drama, Anthropologica, N.S.27:1/2, 79-99.
• Grimes, Ronald L. (2006). Performance. In Jens Kreinath, Jan Snoek and Michael Stausberg (Eds.), Theorizing Rituals, Issues, Topics, Approaches, Concepts (pp.379-394). Leiden: Brill.
• Howe, Leo (2000). Risk, Ritual and Performance. Royal Anthropological Institute, N.S. 6, 63-79.
• Kreinath, Jens (2006). Semiotics. In Jens Kreinath, Jan Snoek and Michael
• Marshall, Gordon (1999). Sosyoloji Sözlüğü, Çev. Osman Akınhay-Derya Kömürcü, Ankara: Bilim ve Sanat.
• Martin, Michael (1993). Geertz and the Interpretive Approach in Anthropology. Synthese, 97:2, 269-286.
• Olaveson, Tim (2001). Collective Effervescence and Communitas: Processual Models of Ritual and Society in Emile Durkheim and Victor Turner. Dialectical Anthropology, 26, 89–124.
• Oxford University Press (2000). Oxford Advanced Learner’s Dictionary (6. bs.). Oxford New York: Oxford University Press.
• Rao, Ursula (2006). Ritual in Society. In Jens Kreinath, Jan Snoek and Michael Stausberg (Eds.), Theorizing Rituals, Issues, Topics, Approaches, Concepts (pp.143-160). Leiden: Brill.
• Schechner, Richard (1974). From Ritual to Theatre and Back: The Structure/Process of the Efficacy-Entertainment Dyad. Educational Theatre Journal, 26:4, 455-481.
• Schechner, Richard (1986). Magnitudes of Performance. In Victor W. Turner, Edward M. Bruner (Eds.), The Anthropology of Experience (pp.344-369). Urbana and Chicago: University of Illinois Press.
• Segal, Robert A. (1999). Weber and Geertz on the Meaning of Religion. Religion, 29, 61–71.
• Staal, Frits (1979). The Meaninglessness of Ritual. Numen, 26:1, 2-22
• Turner, Victor (1967). The Forest of Symbols Aspects of Ndembu Ritual. New York: Cornell University Press.
• Turner, Victor (1974). Dramas, Fields, and Metaphors Symbolic Action in Human Society. New York: Cornell University Press.
• Turner, Victor (1977). Sacrifice as Quintessential Process Prophylaxis or Abandonment. History of Religions, 16/3,189-215.
• Turner, Victor (1979). Frame, Flow and Reflection: Ritual and Drama as Public Liminality. Japanese Journal of Religious Studies, 6/4, 465-499.
• Turner, Victor (1980). Social Dramas and Stories about Them. Critical Inquiry, 7/1, On Narrative, 141-168.
• Turner, Victor (1986). Dewey, Dilthey, and Drama: An Essay in the Anthropology of Experience. In Victor Turner, Edward M. Bruner (Eds.), The Anthropology of Experience (pp.33-44). Urbana and Chicago: University of Illinois Press.
• Turner, Victor (1995). The Ritual Process, Structure and Anti-Structure. New York: Aldine De Gruyter.
• Turner, Victor W. (1973). Symbols in African Ritual. Science, New Series, 179/4078, 1100-1105.
• Wulf, Christoph (2006). Praxis. In Jens Kreinath, Jan Snoek and Michael