The numismatic circulation of the cities of Chalcidice, the Chalcidic League, and the Bottiaeans in the kingdom of Macedonia during the 5th and 4th centuries BC

Year 2022, , 39 - 76, 15.11.2022

Nikos Akamatis , Asterios Vasılas Christos Vasılas

https://doi.org/10.37095/gephyra.1097262

Abstract

In this article the presence of coins from the mints of the Chalcidice within the boundaries of the Macedonian kingdom is examined. Along with coin hoards, we include archaeological material from various sites to understand and interpret the existence of coins of the cities of Chalcidice, the Chalcidic League, and the Bottiaeans within the Macedonian kingdom. After the final conclusions, a group of bronze coins from the excavations of Pella is published as an appendix.
Coins from mints of the Chalcidice that have been found in the Macedonian kingdom are few. So far, most coins (37) can be attributed to the Chalcidic League, another 3 to the Bottiaeans, and 4 to the Chalcidic League or the Bottiaeans. Second comes Acanthus with 16 coins, and third Potidaia with 12. Further, 7 coins can be attributed to Aphytis, 5 to Mende, 4 to Scione and 1-2 issues to Aineia, Dikaia and possibly Sermyle. Finally, Ouranopolis is represented with 3 coins. Most of these coins came to light in excavations in burial and non-burial contexts, and some also were buried in coin hoards. The earliest of these issues are dated in the first half of the 5th century BC. The number of coins rises slightly in the second half of the 5th century coins, while most of the numismatic material belongs to the first half of the 4th century BC. Finally, rather few are the coins of the second half of the 4th century BC.
Most of the coins and coin hoards of the first half of the 4th century BC can probably be linked to the invasion of the army of the Chalcidic League into Macedonia. People traveling from Chalcidice to Macedonia are another source.

Keywords

coins, coin hoards, Chalcidice, Macedonia, Makedonya, Khalkidikia, sikke, sikke defineleri, sikke dolaşımı

M.Ö. 5. ve 4. yüzyıllarda Makedonya Krallığı’ndaki Khalkidikia Kentlerinin, Khalkidikia Birliği’nin ve Bottialıların Nümizmatik Dağılımı

Abstract

Bu makalede, Makedonya Krallığı sınırları içindeki Khalkidikia darphanelerine ait sikkelerin varlığı incelenmektedir. Sikke definelerinin yanı sıra, Khalkidikia kentlerinin, Khalkidikia Birliği’nin ve Bottialıların Makedonya Krallığı içindeki sikkelerinin mevcudiyetini anlamak ve yorumlamak için çeşitli alanlarda bulunan arkeolojik malzemeye yer veriyoruz. Nihai sonuçlardan sonra, Pella kazılarında ele geçen bir grup bronz sikke ek olarak makalenin sonunda yayınlanmaktadır. Makedonya Krallığı’nda bulunmuş olan Khalkidikia darphanelerine ait sikkeler az sayıdadır. Şimdiye kadar, sikkelerin çoğu (37) Khalkidikia Birliği’ne, diğer 3’ü Bottialılara ve 4’ü Khalkidikia Birliği veya Bottialılara atfedilebilir. İkinci sırada 16 sikke ile Akhanthos, üçüncü sırada ise 12 sikke ile Potidaia gelmektedir. Ayrıca 7 sikke Aphytis’e, 5 sikke Mende’ye, 4 sikke Skione’ye ve 1-2 sikke de Aineia, Dikaia ve muhtemelen Sermyle’ye atfedilebilir. Son olarak Ouranopolis 3 sikke ile temsil edilmektedir. Bu sikkelerin çoğu gömü ve gömü dışı kontekstlerde yapılan kazılarda ortaya çıkmıştır ve bazıları da sikke defineleri içerisinde gömülmüştür. Bu sikkelerin en erken tarihli olanları İÖ 5. yüzyılın ilk yarısına tarihlenmektedir. Sikke sayısı 5. yüzyıl sikkelerinin ikinci yarısında biraz artarken, nümizmatik malzemenin çoğu İÖ 4. yüzyılın ilk yarısına aittir. Son olarak, İÖ 4. yüzyılın ikinci yarısına ait sikkeler oldukça azdır. İÖ 4. yüzyılın ilk yarısına ait sikkelerin ve sikke definelerinin çoğu muhtemelen Khalkidikia Birliği ordusunun Makedonya’yı işgaliyle ilişkilendirilebilir. Khalkidikia’dan Makedonya’ya seyahat eden insanlar da bir başka kaynaktır.

Keywords

Makedonya, Khalkidikia, sikke, sikke defineleri, sikke dolaşımı

References

• I. M. Akamatis, The Pella Archaeological Site Development Project and the latest Archaeological Findings, in: R. Einicke – S. Lehmann – H. Lӧr – G. Mehnert – A. Mehnert – A. Slawisch (eds.), Zurück zum Gegenstand. Festschrift für Andreas E. Furtwängler, Langenweißbach 2009, 521-529.
• Ι. Akamatis, L’Agora de Pella, in V. Chankowski – P. Karvonis (éds.), Tout vendre, tout acheter. Structures et équipements des marchés antiques. Actes du colloque d’Athènes, 16-19 Juin 2009 [Scripta Antiqua 42], Paris 2012, 49-59.
• N. Akamatis, Τομείς δημόσιου λουτρού και εργαστηρίου κεραμικής της Πέλλας (1997-2013). Τα νομίσματα, AEMThrak 27, 2013, 221-228.
• N. Akamatis, Numismatic Circulation in the Macedonian Kingdom. The Case of Pella, in: Duyrat – Grandjean 2016, 177-201.
• N. Akamatis, The Chronology of two Bronze Issues in the Name of Philip II of Macedonia, RN 174, 2017, 151-182.
• J. A. Alexander, The coinage of Potidaea, in: G. E. Mylonas – D. Raymond (eds.), Studies Presented to David Moore Robinson on his Seventieth Birthday II, Missouri 1953, 201-217.
• V. Bachlas – A. Syros, Ελληνιστική κεραμική από δυο πηγάδια-αποθέτες του Πιερικού Ηρακλείου, in: E. Kotsou (ed.), Η΄ Επιστημονική Συνάντηση για την Ελληνιστική κεραμική. Ιωάννινα 5-9 Μαΐου 2009, Athens 2014, 205-233.
• A. R. Bellinger, Philippi in Macedonia, ANSMusN 11, 1964, 29-52.
• S. Bitrak – W. Brillowski – N. V. Sekunda, Coins from Excavations at Negotino Gradište 2012, NC 177, 2017, 481-493.
• V. Bitrakova-Grozdanova, Golem Grad. Prespa I, Skopje 2011.
• H. Bloesch, Die Löwen von Skione, Schweizerische Numismatische Rundschau 38, 1957, 5-10.
• D. W. Bradeen, The Chalcidians in Thrace, AJPh 73.4, 1952, 356-380.
• H. A. Cahn, Skione - Stagira – Akanthos, Zur Griechischen Kunst. Festschrift H. Bloesch zum 60. Geburtstag, Antike Kunst Beiheft 9, 1973, 7-13.
• F. De Callataÿ, Le transport des monnaies dans le monde Grec, RBN 152, 2006, 5-14.
• F. De Callataÿ, Greek Coins from Archaeological Excavations: A Conspectus of Conspectuses and a Call for Chronological Tables, in: P. G. van Alfen (ed.), Agoranomia. Studies in Money and Exchange presented to J. H. Kroll, New York 2006, 177-200.
• F. De Callataÿ, Armies Poorly paid in Coins (the Anabasis of the Ten-thousands) and Coins for Soldiers poorly Transformed by the Markets (the Hellenistic Thasian-type Tetradrachms) in Ancient Greece, RBN 155, 2009, 51-70.
• M. Jessop Price (ed.), Coin Hoards I. Greek Hoards, London 1975.
• M. Jessop Price (ed.), Coin Hoards IV. Greek Hoards, London 1978.
• M. Jessop Price (ed.), Coin Hoards VI. Greek Hoards, London 1981.
• U. Wartenberg – M. Jessop Price – K. A. McGregor (eds.), Coin Hoards VIII. Greek Hoards, London 1994.
• A. Meadows – U. Wartenberg (eds.), Coin Hoards IX. Greek Hoards [Royal Numismatic Society Special Publication 35], London 2002.
• O. Hoover – A. Meadows – U. Wartenberg (eds.), Coin Hoards X. Greek Hoards, N. York 2010.
• K. Chryssanthaki-Nagle, La monnaie au royaume de Macédoine. Apports et influences, in: K. Chryssanthaki-Nagle – S. Descamps-Lequime – A.-M. Guimier-Sorbets (eds.), La Macédoine du VIe siècle avant J.-C. à la conquête romaine. Formation et rayonnement culturels d’une monarchie grecque [Travaux de la Maison de l’Archéologie et de l’Ethnologie, René-Ginouvès 23], Paris 2016, 61-74.
• K. Chryssanthaki-Nagle, La monnaie funéraire dans les nécropoles de Macédoine, in: A.-M. Guimier-Sorbets – M. B. Hatzopoulos – Y. Morizot (eds.), Rois, cités, nécropoles: institutions, rites et monuments en Macédoine: actes de colloques de Nanterre (Decémbre 2002) et d'Athènes (Janvier 2004) [Μελετήματα 45], Athens 2006, 89-103.
• K. Chryssanthaki-Nagle, La circulation monétaire en Thrace antique: le littoral égéen, in: Faucher et al. 2011, 111-142.
• K. Chryssanthaki-Nagle, Ανασκαφικά νομίσματα Αμφίπολης: παλαιά ευρήματα, AEMThrak 28, 2014, 637-643.
• K. Chryssanthaki-Nagle, Μελέτη της νομισματικής κυκλοφορίας της Αργίλου: Τα νομίσματα του οικοδομικού συγκροτήματος L, in: J. Perreault – Ζ. Bonias (eds.), 25 années de recherches. Organisation de la ville et de la campagne dans les colonies du Nord de l’Égée, VIIe-IIIe siècles av. n. è., Argilos 3 [Publications of the Canadian Institute in Greece no. 13], Athens 2021, 225-241.
• P. Chrysostomou, Θησαυρός μακεδονικών νομισμάτων από την Πέλλα, Αρχαία Μακεδονία V.1. Ανακοινώσεις κατά το πέμπτο διεθνές συμπόσιο, Θεσσαλονίκη, 10-15 Οκτωβρίου 1989 [Ίδρυμα Μελετών Χερσονήσου του Αίμου αρ. 240], Thessaloniki 1993, 621-644.
• P. Chrysostomou, Πέλλα. Ανάκτορο, AD 53 B2, 1998, 640-648.
• A. Chrysostomou, Αρχαία Έδεσσα. Τα νεκροταφεία [Αρχαιολογικό Ινστιτούτο Θεσσαλικών Σπουδών, Μελέτες 5], Volos 2013.
• A. Chrysostomou, Νέοι θησαυροί της εδεσσαϊκής γης, Edessa 2013.
• A. Chrysostomou, Αρχαία Έδεσσα. Η οχύρωση, Edessa 2014.
• P. Chrysostomou – A. Chrysostomou, Κεραμική ύστερων κλασικών-πρώιμων ελληνιστικών χρόνων από το δυτικό νεκροταφείο του αρχαίου οικισμού στο Αρχοντικό Πέλλας, in: E. Kotsou (ed.), Ζ΄ Επιστημονική Συνάντηση για την Ελληνιστική Κεραμική. Αίγιο 4-9 Απριλίου 2005, Athens 2011, 393-406.
• P. Chrysostomou – I. Aslanis – A. Chrysostomou, Αγροσυκιά. Ένας οικισμός των προϊστορικών και ιστορικών χρόνων, Veroia 2007.
• P. Α. Clement, The Chalcidic Coinage: Epilogue, in: V. Laourdas – Ch. Makaronas (eds.), Ancient Macedonia I. Papers read at the First International Symposium held in Thessaloniki, 26-29 August 1968 [Institute for Balkan Studies 122], Thessaloniki 1970, 252-255.
• G. M. Cohen, The Hellenistic Settlements in Europe, the Islands, and Asia Minor, Berkeley-Los Angeles-Oxford 1995.
• J. Desneux, Les tétradrachmes d’Akanthos, RBN 95, 1949, 5-122.
• A. Donas, Τα νομίσματα του ιερού της Εύκλειας. Η νομισματική μαρτυρία από την Αγορά των Αιγών, unpublished MA thesis, Aristotle University of Thessaloniki, Thessaloniki 2008.
• S. Drougou – I. Touratsoglou, Ελληνιστικοί λαξευτοί τάφοι Βέροιας [Δημοσιεύματα του Αρχαιολογικού Δελτίου αρ. 28], Athens 1980.
• S. Drougou – I. Touratsoglou, Το ιερό της Μητέρας των Θεών στη Βεργίνα. Νομισματικές ενδείξεις και κεραμική, in: P. Adam-Veleni (ed.), Tο νόμισμα στο μακεδονικό χώρο : πρακτικά Β' επιστημονικής συνάντησης: νομισματοκοπεία, κυκλοφορία, εικονογραφία, ιστορία : αρχαίοι, βυζαντινοί και νεότεροι χρόνοι [Οβολός 4], Thessaloniki 2000, 307-319.
• S. Drougou – Ch. Kallini, Βεργίνα. Το θέατρο των Αιγών. Νέες παρατηρήσεις και ευρήματα από την παλιά ανασκαφή, AD 69-70 Α, 2014-2015, 491-542.
• F. Duyrat – C. Grandjean (eds.), Les monnaies de fouille du monde grec (VIe- Ier s. a. C.). Apports, approaches et méthodes [Scripta Antiqua 93], Bordeaux 2016.
• M. E. Dürr, Les statères de Téroné, NAC 23, 1994, 13-21.
• E. B. Dusenbery, Samothrace, Excavations conducted by the Institute of Fine Arts, New York University, II, The Nekropoleis. Catalogue of Objects by Categories [Bollingen Series 60, 11], Princeton 1998.
• J. Ellis, Amyntas III, Illyria and Olynthos, Μακεδονικά 9, 1969, 1-9.
• Th. Faucher – M.-C. Marcellesi, O. Picard (éd.), BCH Suppl. 53. Nomisma. La circulation monétaire dans le monde grec antique. Actes du colloque international, Athènes, 14-17 Avril 2010, Paris 2011.
• P. Flensted-Jensen, The Bottiaians and their Poleis, Studies in the Ancient Greek Polis, in: M. H. Hansen – K. Raaflaub (eds.) [Historia Einzelschriften 95], Stuttgart 1995, 103-132.
• R. Lane Fox (ed.), Brill’s Companion to Ancient Macedon. Studies in the Archaeology and History of Macedon (650 BC-300AD), Boston-Leiden 2011.
• H. Gaebler, Die Antiken Münzen Nord Griechenlands III. Makedonia und Paionia, Berlin 1935.
• M. Galani-Krikou, Προσέγγιση στη νομισματοκοπία της Ζώνης. Η μαρτυρία της ανασκαφής στην Αιγαιακή Μεσημβρία-Ζώνη, in: E. Kypraiou (ed.), Χαρακτήρ. Αφιέρωμα στη Μάντω Οικονομίδου, Athens 1996, 63-80.
• M. Galani-Krikou – P. Tselekas, Τα νομίσματα από το ιερό του Απόλλωνα, in: P. Tsatsopoulou-Kaloudi (ed.), Αρχαία Ζώνη Ι. Το ιερό του Απόλλωνα, Komotini 2015, 890-943.
• Ch. Gatzolis, Coinage of the Bottiaeans of Northern Bottike, in: P. Adam-Veleni (ed.), Kalindoia: an Ancient City in Macedonia, Thessaloniki 2008, 112-122.
• Ch. Gatzolis, Η κυκλοφορία του χάλκινου νομίσματος στη Μακεδονία (5ος-1ος αι. π. Χ.), unpublished PhD, Aristotle University of Thessaloniki, Thessaloniki 2010.
• Ch. Gatzolis, Royal and Civic Bronze Coinage: Monetary Circulation between the Macedonian Kingdom and the Chalcidic Peninsula, in: Faucher et al. 2011, 185-198.
• Ch. Gatzolis, New Evidence on the Beginning of Bronze Coinage in Northern Greece, in: C. Grandjean – A. Moustaka (eds.), Aux origins de la monnaie fiduciaire. Traditions métallurgiques et innovations numismatiques [Scripta Antiqua 55], Bordeaux 2013, 117-128.
• Ch. Gatzolis, A Hoard of Silver Tetrobols of Perdikkas II, Akanthos and the Chalcidian League from Ancient Pydna/1995 (CH IX 26), in: M. Giannopoulou – Ch. Kallini (eds.), Ἠχάδιν Ι, Τιμητικός τόμος για τη Στέλλα Δρούγου, Athens 2016, 354-360.
• Ch. Gatzolis – S. E. Psoma, More on the Bottiaeans of Thrace, in: S. Drougou – D. Evgenidou – Ch. Kritzas – Ν. Kaltsas – V. Penna, – I. Tsourti – Μ. Galani-Krikou – Ε. Ralli (eds.), ΚΕΡΜΑΤΙΑ ΦΙΛΙΑΣ. Τιµητικός τόµος για τον Ι. Π. Τουράτσογλου, A, Athens 2009, 135-143.
• Ch. Gatzolis – S. Psoma, Αργυρή έκδοση με κεφαλή ίππου από τη Σερμυλία. Παρατηρήσεις για την απόδοση μικρών υποδιαιρέσεων του αυτού τύπου στον Αλέξανδρο Α΄ της Μακεδονίας, in: P. Adam-Veleni – K. Tzanavari (eds.), Δινήεσσα. Τιμητικός τόμος για την Κατερίνα Ρωμιοπούλου, Thessaloniki 2012, 617-620.
• Ch. A. Gatzolis – S. E. Psoma, Olynthos and Stageira: Bronze Coinage and Political History, in: Duyrat – Grandjean 2016, 83-96.
• E. Gerofoka, Η αγροικία στη θέση Tρία Πλατάνια του νομού Πιερίας. Συμβολή στη μελέτη της αρχαίας αγροικίας, Thessaloniki 2015.
• N. G. L. Hammond, The Chalcidians and 'Apollonia of the Thraceward Ionians', ABSA 90, 1995, 307-315.
• N. G. L. Hammond – G. T. Griffith, A History of Macedonia. Volume II 550–336 B. C., Oxford 1979.
• F. Hampl, Οι Βοττιαίοι, RhM 84, 1935, 120-124.
• N. Hardwick, The Coinage of Terone from the Fifth to the Fourth Centuries BC, in: R. Ashton – S. Hurter (eds.), Studies in Greek Numismatics in Memory of Martin Jessop Price, London 1998, 119-134.
• M. B. Hatzopoulos, Macedonian Institutions Under the Kings, a Historical and Epigraphic Study [Μελετήματα 22], Athens 1996.
• M. B. Hatzopoulos – L. D. Loukopoulou, Recherches sur les marches orientales des Téménides (Anthémonte-Kalindoia) [Μελετήματα 11], Athens 1996.
• O. D. Hoover, Handbook of Coins of Macedon and its Neighbors. Part I: Macedon, Illyria and Epeiros, Sixth to First Centuries B. C., Lancaster-Pennsylvania-London 2016.
• C. Howgego, Ancient History from Coins, London-New York 20012.
• B. Husenovski, Ancient Coins of Vardarski Rid II, Gevgelija 2018.
• M. Thompson – O. Mørkholm – C. M. Kraay, An Inventory of Greek Coin Hoards, New York 1973.
• J. Kagan, Notes on the Coinage of Mende, AJN 26, 2014, 1-32.
• U. Kahrstedt, Städte in Makedonien, Hermes 81, 1953, 85-111.
• Ch. Kallini, Τα νομισματικά δεδομένα, in: S. Drougou (ed.), Καστρί Γρεβενών. Η ακρόπολη μιας αρχαίας πόλης στην Πίνδο. Η γέννηση της ανασκαφής, Thessaloniki 2015, 84-121.
• G. Karadedos, Το ελληνιστικό θέατρο του Δίου, Ancient Macedonia IV. Papers read at the Fourth Interational Symposium held in Thessaloniki, September 21-25, 1983 [Institute for Balkan Studies 204], Thessaloniki 1996, 325-340.
• G. Karamitrou-Mentesidi, Αιανή: ταφές με νομίσματα στο Ανατολικό Νεκροταφείο, in E. Kotsou (ed.), Η΄ Επιστημονική Συνάντηση για την Ελληνιστική κεραμική. Ιωάννινα 5-9 Μαΐου 2009, Athens 2014, 235-243.
• G. Karamitrou-Mentesidi, Εορδαία: Tαφές με νομίσματα, in: E. Kotsou (ed.), Θ΄ Επιστημονική Συνάντηση για την Ελληνιστική κεραμική Ι. Θεσσαλονίκη 5-9 Δεκεμβρίου 2012, Athens 2018, 137-163.
• G. Karamitrou-Mentesidi – G. Boulakakis, Θεσσαλικά νομίσματα στην Αιανή και την Ελιμιώτιδα, in: L. Kypraiou (ed.), Οβολός 7. Το νόμισμα στο Θεσσαλικό χώρο. Πρακτικά συνεδρίου της Γ΄ Επιστημονικής Συνάντησης, Athens 2004, 291-310.
• G. Karamitrou-Mentesidi – G. Boulakakis, Αιανή και Ελιμιώτιδα. Τα νομίσματα του νομού Κοζάνης, Aiane 2009.
• S. Karapanou – E. Melliou – A. Tziafalias, Η νομισματική συλλογή του Μουσείου Λάρισας, in: L. Kypraiou (ed.), Οβολός 7. Το νόμισμα στο Θεσσαλικό χώρο. Πρακτικά συνεδρίου της Γ΄ Επιστημονικής Συνάντησης, Athens 2004, 559-570.
• E. Klinaki, H αγροικία στη θέση «Κομπολόι» στην πεδινή χώρα Λειβήθρων: Νομισματική μαρτυρία, Unpublished MA, Aristotle University of Thessaloniki, Thessaloniki 2015.
• R. C. Knapp – J. D. Mac Isaac, Excavations at Nemea III. The Coins. Los Angeles-London 2005.
• A.-M. Knoblauch, Myth and Message in Northern Greece: Interpreting the Classical Coins of Mende, in: K. J. Hartswick – M. C. Sturgeon (eds.), Στέφανος. Studies in Honor of Brunilde Sismondo Ridgway, Philadephia 1998, 155-162.
• E. Kosmidou, Greek Coins from the Eastern Cemetery of Amphipolis, NC, 166, 2006, 415-431.
• Ch. Koukouli-Chrysanthaki, Αρχαία Γαληψός, AD 27 B2, 1972, 526-527.
• C. M. Kraay, Archaic and Classical Greek Coins, Berkeley-Los Angeles, 1976.
• S. Kremydi, Coinage and Finance, in: Fox 2011, 159-178.
• S. Kremydi, Νομισματικά ευρήματα από τις Αιγές, AEMThrak 28, 2014, 155-162.
• S. Kremydi – K. Chryssanthaki-Nagle, Aigeai and Amphipolis: Numismatic Circulation in two Major Macedonian Cities, in: Duyrat – Grandjean 2016, 157-176.
• J. H. Kroll, The Athenian Agora XXVI. The Greek Coins, Princeton 1993.
• D. Lazaridis – Κ. Romiopoulou – Ι. Touratsoglou, Ο τύμβος της Νικήσιανης [Βιβλιοθήκη της Εν Αθήναις Αρχαιολογικής Εταιρείας αρ. 121], Athens 1992.
• G. Le Rider, Le monnayage d'argent et d'or de Philippe II frappé en Macédoine de 359 à 294, Paris 1977.
• K. Liampi, Κυκλοφορία των όψιμων αρχαϊκών και πρώιμων κλασικών μακεδονικών και «θρακομακεδονικών» νομισμάτων σε «θησαυρούς», Αρχαία Μακεδονία V.2, ανακοινώσεις κατά το πέμπτο Διεθνές Συμπόσιο, Θεσσαλονίκη, 10-15 Οκτωβρίου 1989 [Ίδρυμα Μελετών Χερσονήσου του Αίμου 240], Thessaloniki 1993, 789-808.
• K. Liampi, Argilos. A Historical and Numismatic Study [Kerma 1], Athens 2005.
• M. Lilimpaki-Akamati, Το Θεσμοφόριο της Πέλλας [Δημοσιεύματα του αρχαιολογικού δελτίου αρ. 55], Athens 1996.
• M. Lilimpaki-Akamati, Το ιερό της Μητέρας των Θεών και της Αφροδίτης στην Πέλλα, Thessaloniki 2000.
• M. Lilimpaki-Akamati – N. Akamatis, Ανατολικό νεκροταφείο Πέλλας. Ανασκαφικές περίοδοι 1991-2007, Thessaloniki 2014.
• E. Marathaki, H ιστορία και η νομισματοκοπία της αρχαίας Σκιώνης στη Χαλκιδική, unpublished PhD, National and Kapodistrian University of Athens, Athens 2014.
• M. Mari, Macedonian Poleis and Ethnē in the Greek Sanctuaries before the Age of Philip II, Αρχαία Μακεδονία VΙΙ, Η Μακεδονία από την Εποχή του Σιδήρου έως το θάνατο του Φιλίππου Β΄, Ανακοινώσεις κατά το έβδομο διεθνές συμπόσιο, Θεσσαλονίκη, 14-18 Οκτωβρίου 2002 [Ίδρυμα Μελετών Χερσονήσου του Αίμου 280], Thessaloniki 2007, 31-49.
• M. Mari, Archaic and Early Classical Macedonia, in: Fox 2011, 79-92.
• V. Misailidou-Despotidou, Μετρό Θεσσαλονίκης 2012. Το έργο της ΙΣΤ΄ ΕΠΚΑ, AEMThrak 26, 2012, 291-304.
• S. P. Noe, The Mende (Kaliandra) Hoard, New York 1926.
• M. Oikonomidou – Th. Kourempanas 2007, Ένα νομισματοκοπείο στην αρχαία Πέλλα. Μια δεύτερη προσέγγιση, AE 146, 2007, 221-242.
• Ch. Paliadeli – A. Kyriakou – A. Tourtas – P. Papageorgiou – S. Triantafyllou, Βεργίνα 2010: ανασκαφικές και εργαστηριακές έρευνες, AEMThrak 24, 2010, 97-112.
• J. K. Papadopoulos, Euboians in Macedonia? A closer Look, OJArch 15.2, 1996, 151-181.
• F. Papazoglou, Les villes de Macédoine a l’époque Romaine, BCH Suppl. XVI, 1988.
• E. Pavlovska, A Part of a Hoard of Tetrobols from the Numismatic Collection of the NBRM, Folia Archaeologica Balkanica I, 2006, 277-284.
• O. Picard, Monnaies, in: L’Antre Corycien II, BCH Suppl. 9, 1984, 281-306.
• O. Picard, Le lion et le taureau sur les monnaies d’Acanthe, in: G. Le Rider – K. Jenkins – N. Waggoner – U. Westermark (eds.), Kraay-Mørkholm Essays. Numismatic Studies in Memory of C.M. Kraay and O. Mørkholm, Louvain-La-Neuve 1989, 225-231.
• S. Pingiatoglou, Δίον. Το ιερό της Δήμητρος, Thessaloniki 2015.
• S. Pingiatoglou – K. Vasteli – E. Pavlopoulou – D. Tsiafis, Δίον 2007-2009. Ανασκαφικές έρευνες στο οικοδομικό τετράγωνο της αρχαίας αγοράς, AEMThrak 23, 2009, 141-148.
• E. Poulaki-Pandermali – E. Klinaki, Λείβηθρα, AEMThrak 21, 2007, 161-169.
• V. Poulios, Ταφικός «θησαυρός» χάλκινων νομισμάτων 4ου αι. π. Χ. από τον άγιο Χριστόφορο νομού Σερρών, AD 37 A, 1982, 188-202.
• M. J. Price, The Coinage of Philip II, NC 19, 1979, 230-241.
• M. J. Price, The Coinage in the Name of Alexander the Great and Philip Arrhidaeus. A British Museum Catalogue, Zurich-London 1991.
• M. Price – N. Waggoner, Archaic Greek Coinage. The Asyut Hoard, London 1975.
• S. Psoma, La première série du monnayage bottiéen, BSFN 51/2, 1996, 17-20.
• S. Psoma, Notes sur le début du monnayage fédéral des Chalcidiens de Thrace, RN 152, 1997, 423-428.
• S. Psoma, Les Bottiéens de Thrace aux Ve et IVe siècles avant J.-C., RN 154, 1999, 41-55.
• S. Psoma, Σταθμητικοί κανόνες στη Χαλκιδική κατά τον 5ο και 4ο αι. π. Χ., in. Adam-Veleni P. (ed.), Οβολός 4. Το νόμισμα στο μακεδονικό χώρο. Πρακτικά Β΄ Επιστημονικής Συνάντησης. Νομισματοκοπεία, κυκλοφορία, εικονογραφία, ιστορία. Αρχαίοι, βυζαντινοί και νεότεροι χρόνοι, Thessaloniki 2000, 25-36.
• S. Psoma, Olynthe et les Chalcidiens de Thrace. Études de numismatique et d’histoire, Stuttgart 2001.
• S. Psoma, Το βασίλειο των Μακεδόνων πριν τον Φίλιππο Β΄: νομισματική και ιστορική προσέγγιση, in: E. Grammatikopoulou (ed.), H ιστορική διαδρομή της νομισματικής μονάδας στην Ελλάδα, Athens 2002, 25-45.
• S. Psoma, Notes sur la terminologie monétaire en Grèce du nord, RN 162, 2006, 85-98.
• S. Psoma, Tas Sitarchias kai tous Misthous ([Arist.], Oec. 1351b). Bronze Currencies and Cash-Allowances in Mainland Greece, Thrace and the Kingdom of Macedonia, RBN 155, 2009, 3-38.
• S. Psoma, Un petit trésor de Lynkos et Thucydide 4.124, RN 165, 2009, 107-112.
• S. Psoma, Dikaia, colonie d'Érétrie en Chalcidique. Entre Perdikkas III de Macédoine et la Ligue Chalcidienne, in: N. Badoud (ed.), Philologos Dionysios. Mélanges offerts au professeur Denis Knoepfler, Geneva 2011, 479-489.
• S. Psoma, The Kingdom of Macedonia and the Chalcidic League, in: Fox 2011, 113-135.
• S. Psoma, Choosing and Changing Monetary Standarts in the Greek World During the Archaic and Classical Periods, in: E. M. Harris – D. M. Lewis – Mark Woolmer (eds.), The Ancient Greek Economy. Markets, Households and City-States, Cambridge 2015, 90-115.
• S. Psoma, Did the So-called Thraco-Macedonian Standard Exist?, in: U. Wartenberg – Michel Amandry (eds.), ΚΑΙΡΟΣ. Contributions to Numismatics in Honor of Basil Demetriadi, New York 2015, 167-190.
• S. Psoma, The Bottiaeans Again: An Unknown Mint in Thrace, an Attic Funerary Stele and a Note on Greek Colonisation, in: M. Kalaitzi – P. Paschidis – C. Antonetti – A.-M. Guimier-Sorbets (eds.), Βορειοελλαδικά. Tales from the lands of the ethne. Essays in honour of Miltiades B. Hatzopoulos [Μελετήματα 78], Athens 2018, 215-224.
• S. Psoma – C. Karadima – D. Terzopoulou, The coins from Maroneia and the Classical city at Molyvoti. A Contribution to the History of Aegean Thrace [Mελετήματα 62], Athens 2008.
• K. Regling, Mende, ZFN 34, 1924, 7-35.
• L. Robert, Études de numismatique grecque, Paris 1951.
• D. M. Robinson – P. A. Clement, The Chalcidic Mint and the Excavation Coins found in 1928-1934, Excavations at Olynthus IX, Baltimore, London, Oxford 1938.
• Th. Stefanidou-Tiveriou, Ανασκαφή Δίου 1. Η οχύρωση, Thessaloniki 1998.
• SNG The Royal Collection of Coins and Medals, Danish National Museum, Macedonia, New Jersey 1982.
• N. M. Waggoner, SNG The Collection of the American Numismatic Society, Macedonia I: Cities, Thraco-Macedonian Tribes, Paeonian Kings, New York 1987.
• M. Tiverios, Πρώιμος ευβοϊκός αποικισμός της Χαλκιδικής, Αρχαία Μακεδονία VΙΙ, Η Μακεδονία από την Εποχή του Σιδήρου έως το θάνατο του Φιλίππου Β΄, Ανακοινώσεις κατά το έβδομο διεθνές συμπόσιο, Θεσσαλονίκη, 14-18 Οκτωβρίου 2002 [Ίδρυμα Μελετών Χερσονήσου του Αίμου 280], Thessaloniki 2007, 1-22.
• M. Tiverios, Greek Colonisation of the Northern Aegean, in: G. R. Tsetskhladze (ed.), Greek Colonisation: An Account of Greek Colonies and Other Settlements Overseas, Vol. Two [Mnemosyne, Supplementa 193], Leiden-Boston 2008, 1-154.
• I. Touratsoglou, À la recherche de monnayage de bronze de Philippe II de Macédoine. Note préliminaire, BSFN 58, 2003, 97-101.
• P. Tselekas, The Coinage of Acanthus, Unpublished PhD, University of Oxford, Oxford 1996.
• P. Tselekas, Grave Hoards of Greek Coins from Greece, NC 156, 1996, 249-259.
• P. Tselekas, Observations on the Silver Coin Production and Use in the Chalkidike during the 5th century BC, in: Faucher et al. 2011, 169-184.
• P. Tselekas, From the Aegean to the Mediterranean: Northern Greek Silver in Southern Italy and Sicily in the 5th century BC, in: P. Adam-Veleni – D. Tsangari (eds.), Greek Colonisation. New Data, Current Approaches. Proceedings of the Scientific Meeting held in Thessaloniki (6 February 2015), Athens 2015, 193-206.
• B. Tsigarida, Chalcidice, in: Fox 2011, 137-158.
• M. Tismbidou-Avloniti, Από ένα νεκροταφείο προγενέστερο της Θεσσαλονίκης, in D. Kaplanidou – E. Chioti (eds.), Ancient Macedonia VII, Macedonia from the Iron Age to the Death of Philip II. Papers read at the Seventh International Symposium held in Thessaloniki, October 14-18, 2002 [Institute for Balkan Studies], Thessaloniki 2007, 675-696.
• E. Varoucha-Christodoulopoulou, Εθνικόν Αρχαιολογικόν Μουσείον. Α. Νομισματική Συλλογή, AD 19 B.1, 1964, 8-15.
• M. Vavelidis, Βορειοανατολική Χαλκιδική: ένα σημαντικό μεταλλευτικό και μεταλλουργικό κέντρο κατά την αρχαιότητα, AEMThrak 23, 2009, 399-405.
• G.Vitos – O. Exarchou – A. Tsiaka, Τέμπη. Πέρασμα από τη Θεσσαλία στη Μακεδονία και τη νότια Ελλάδα. Η μαρτυρία μέσα από τα νομίσματα από τη θέση «Χάνι της Κοκκώνας» στην κοιλάδα των Τεμπών, Το Αρχαιολογικό Έργο στη Θεσσαλία και στη Στερεά Ελλάδα 5, 2015, 113-126.
• U. Wartenberg, Thraco-Macedonian Bullion Coinage in the Fifth Century B.C.: the Case of Ichnai, in: U. Wartenberg – Michel Amandry (eds.), ΚΑΙΡΟΣ. Contributions to Numismatics in Honor of Basil Demetriadi, New York 2015, 347-364.
• U. Westermark, The Coinage of the Chalcidian League Reconsidered, in: A. Damsgaard-Madsen – E. Christiansen – E. Hallager (eds.), Studies in Ancient History and Numismatics presented to Rudi Thomsen, Aarhus 1988, 91-103.
• I. K. Xydopoulos, Τα ανατολικά σύνορα της Μακεδονίας επί Αλεξάνδρου Α΄ (2): Άργιλος, in: Z. Bonias – J. Perreault (eds.), 25 années de recherches. Organisation de la ville et de la campagne dans les colonies du Nord de l’Égée, VIIe-IIIe siècles av. n. è., Argilos 3 [Publications of the Canadian Institute in Greece 13], Athens 2021, 63-75.
• M. Zahrnt, Olynth und die Chalkidier. Untersuchungen zur Staatenbildung auf der Chalkidischen Halbinsel im 5. und 4. Jahrhundert v. Chr. [Vestigia. Beiträge zur Alten Geschichte 14], Munich 1971.