İslam Hukukunda Canlı Kalkanla İlgili Hukukî Düzenlemeler

Year 2024, , 237 - 266, 15.01.2024

Yavuz Gönan

https://doi.org/10.53683/gifad.1372127

Abstract

İnsanlık tarihinde çeşitli gerekçelerle pek çok savaş meydana gelmiş ve bundan en çok etkilenenler de siviller olmuştur. Her ne kadar savaş, olgusal olarak istenilen bir şey değilse de gerçekleşmesi durumunda sivillerin, savaşın olumsuzluklarından asgari düzeyde etkilenmeleri arzu edilir. Bu bağlamda çatışmaların veya saldırıların hangi düzeyde yapılması gerektiği yönünde yasal düzenlemelerin varlığına ihtiyaç duyulmaktadır. Bu yasal düzenlemeleri ihlal edenlerin karşılaşacakları cezai müeyyidenin niteliği ve kapsamının tespiti de önem arz etmektedir. Böylece özellikle sivillerin can ve mal emniyeti mümkün mertebe temin edilebilsin. Tarihsel kayıtların da gösterdiği üzere sivillerin karşılaştığı en büyük problemlerden biri savaşlarda "canlı kalkan" olarak kullanılmalarıdır. İslâm hukuku canlı kalkan yapılan sivillere yönelik gerçekleştirilecek operasyonların niteliği ve düzeyi bakımından diğer hukuklardan farklı yasal düzenlemeler ortaya koymuştur. Bu noktada mezhepler Hz. Muhammed’in (s.a.s.) savaşlardaki uygulamalarını dikkate alarak kendi usulleri çerçevesinde hükümler tespit etmeye çalışmışlardır. Mezhepler veya fakihler arasında konuyla ilgili hüküm ve yaklaşım farklılıkları bulunmaktadır ki, bu da doğaldır. Çünkü fakihlerin yaşadıkları dönem veya coğrafyada, gelişen teknolojiye bağlı olarak savaş veya çatışmalarda da farklılaşmalar olmuştur. Bu çalışmada canlı kalkana yönelik operasyonların meşru sınırlarına dair dört mezhebin görüşleri ele alınacaktır.

Keywords

İslam Hukuku, Mezhepler, Savaş Hukuku, Ceza Hukuku, Canlı Kalkan

Legal Regulations on Human Shields in Islamic Law

Abstract

Throughout human history, numerous wars have taken place for various reasons, with civilians being the group most affected. Despite war being a highly undesirable phenomenon, it is important to ensure minimal impact on civilians in the event of its occurrence. Therefore, legal regulations are necessary to determine the appropriate level of conflict or attack. It is crucial to establish the form and extent of legal penalties for those who breach these regulations. Such measures help guarantee safety and protection of life and property, particularly for civilians. One of the most significant threats to civilians during wars is their use as "human shields," as historical records illustrate. Islamic law has established legal regulations that differ from other laws with regard to the type and extent of operations that can be performed against civilians who are being used as human shields. Sects have attempted to formulate provisions under their own procedures by considering the practices of Prophet Muhammad (PBUH) in wars. It is natural for there to be variations in interpretations and approaches among sects or jurists with regard to this issue. Due to variations in technology and geographical context during the time frame in which jurists lived, differences in conflicts and wars have arisen. This study will examine the viewpoints of the four madhhabs regarding the rightful boundaries for operations against human shields.

Keywords

Islamic Law, Madhabs, Law of War, Criminal Law, Human Shields

References

• Aksar, Yusuf. Teoride ve Uygulamada Uluslararası Hukuk. 2 Cilt. Ankara: Seçkin, 6. Basım, 2021.
• Algül, Hüseyin. “Gazve”. TDV İslâm Ansiklopedisi. Erişim 20 Ekim 2022. https://İslâmansiklopedisi.org.tr/gazve Ali el-Kârî, Ebü’l-Hasen Nûrüddîn Alî b. Sultân Muhammed. Fethu bâbi’l-’İnâye bi şerhi’n-Nukâye. thk.
• Muhammed Nizâr Temîm - Heysem Nizâr Temîm. 3 Cilt. Beyrut: Dârü’l-Erkam b. Ebi’l-Erkam, 1. Basım, 1418/1997. Bakkal, Ali. İslâm’da Savaşın Meşrûiyet Sebepleri. İstanbul: Rağbet, 1. Basım, 2018.
• Bargu, Banu. “Human Shields”. Contemporary Political Theory 12/4 (2013), 1-19. https://www.academia.edu/4777379/Human_Shields
• Cüveynî, İmâmü’l-Haremeyn Ebü’l-Meâlî Rüknüddîn Abdülmelîk b. Abdillâh b. Yûsuf. Nihâyetü’l-matlab fî dirâyeti’l-mezheb. thk. Abdülazîm Mahmûd ed-Dîb. 20 Cilt. Dârü’l-Minhâc, 1. Basım, 1428/2007.
• Dalkıran, Müge. İnsan Hakları Aktivizminde Beden Kullanımı: Gönüllü Canlı Kalkanlar. Sosyal Bilimler Enstitüsü: İstanbul Bilgi Üniversitesi, Yüksek Lisans, 2015.
• Desûkî, Muhammed b. Ahmed b. Arafe ed-. Hâşiyetü’d-Desûkî ’ala’ş-Şerhi’l-Kebîr. 4 Cilt. Dârü’l-Fikr, ts. Douillard, Romain. “Human Shields in Contemporary Conflicts”. IRSEM 112 (2021), 10.
• Ebû Yûsuf, Ya’kûb b. İbrâhîm b. Habîb b. Sa’d. er-Redd ’alâ Siyeri’l-Evzâ’î. thk. Ebü’l-Vefâ el-Afgânî. Haydarabad: Lecnetü İhyâi’l-Ma’ârifi’n-Nu’mâniyye, 1. Basım, ts.
• Ezzo, Matthew V. - Guiora, Amos N. “A Critical Decision Point on the Battlefield - Friend, Foe, or Innocent Bystander”. SSRN Electronic Journal, 1-33. https://doi.org/10.2139/ssrn.1090331
• Fusco, Paolo. “Legal Status of Human Shields”, 1-36. https://files.studiperlapace.it/spp_zfiles/docs/20050125105209.pdf
• Gazzâlî, Ebû Hâmid Muhammed b. Muhammed b. Muhammed b. Ahmed el-. el-Vasît fi’l-mezheb. thk. Ahmed Mahmûd İbrâhîm - Muhammed Muhammed Tâmir. 7 Cilt. Kahire: Dârü’s-Selâm, 1. Basım, 1417.
• Gordon, Neve - Perugini, Nicola. “The Politics of Human Shielding: On the Resignification of Space and the Constitution of Civilians as Shields in Liberal Wars”. Environment and Planning D: Society and Space 34/1 (2016), 168-187. https://doi.org/10.1177/0263775815607478
• Günarslan, Hüseyin. “Güney Afrika’da İngiliz-Boer Savaşı ve St. Helena Adası’ndaki Boer Esir Kampları”. Akademi Sosyal Bilimler Dergisi 7/20 (30 Mayıs 2020), 6-26. https://doi.org/10.34189/asbd.7.20.001
• Hovsepyan, Eduard. “Legality of Attacks Against Human Shields in Armed Conflict”. UCL Journal of Law and Jurisprudence 6/1 (2017), 168-195. https://doi.org/10.14324/111.2052-1871.083
• İbn Haldûn, Veliyyüddin Abdurrahmân Muhammed. Mukaddime. thk. Abdullah Muhammed Derviş. 2 Cilt. Dımaşk: Dâru Ya’rib, 1. Basım, 2004.
• İbn Kudâme, Ebû Muhammed Muvaffakuddîn Abdullah b. Ahmed b. Muhammed el-Makdisî. el-Muğnî. thk. Abdullah b. Abdülmuhsin et-Türkî - Abdülfettâh Muhammed el-Huluvv. 15 Cilt. Riyad: Dâru Alemi’l-Kütüb, 3. Basım, 1417/1997.
• İbn Kudâme, Ebû Muhammed Muvaffakuddîn Abdullah b. Ahmed b. Muhammed el-Makdisî. el-Muğnî. thk. Abdullah b. Abdülmuhsin et-Türkî - Abdülfettâh Muhammed el-Huluvv. 15 Cilt. Riyad: Dâru Alemi’l-Kütüb, 3. Basım, 1417/1997.
• İbn Kudâme, Ebü’l-Ferec Şemsüddîn Abdurrahmân b. Muhammed b. Ahmed el-Makdisî. eş-Şerhu’l-kebîr. thk. Abdullah b. Abdülmuhsin et-Türkî - Abdülfettâh Muhammed el-Huluvv. 30 Cilt. Kahire: Hicr, 1. Basım, 1415/1995.
• İbn Şâs, Ebû Muhammed Celâlüddîn Abdullâh b. Necm. ʿİḳdü’l-cevâhiri’s̱-s̱emîne fî meẕhebi ʿâlimi’l-Medîne. thk. Hamîd b. Muhammed Ahmer. 3 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Garbi’l-İslâmî, 1. Basım, "1423/2003.
• İbnü’n-Neccâr el-Fütûhî, Ebû Bekr Takıyyuddîn Muhammed b. Ahmed b. Abdilazîz. Me’ûne ûli’n-nuhâ şerhu’l-Müntehâ’l-irâdât. thk. Abdülmelik b. Abdilazîz Duheyş. 12 Cilt. Mekke: Mektebetü’l-Esedî, 5. Basım, 1429/2008.
• İbnü’r-Rif’a, Ebü’l-Abbâs Necmüddîn Ahmed b. Muhammed b. Alî el-Ensârî. Kifâyetü’n-nebîh fî şerhi’t-Tenbîh. thk. Mecdî Muhammed Sürûr Bâslûm. 21 Cilt. Beyrut: Dârü’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1. Basım, 2009.
• İyiat, Bora. Türk Savaş Sanatı. Ankara: Kripto, 4. Basım, 2020.
• Karâfî, Ebü’l-Abbâs Şihâbüddîn Ahmed b. İdrîs b. Abdirrahmân. ez-Zahîre (fi’l-fıkh). thk. Muhammed Hacî vd. 14 Cilt. Beyrut: Dârü’l-Garbi’l-İslâmî, 1. Basım, 1994.
• Karâfî, Ebü’l-Abbâs Şihâbüddîn Ahmed b. İdrîs b. Abdirrahmân. ez-Zahîre (fi’l-fıkh). thk. Muhammed Hacî vd. 14 Cilt. Beyrut: Dârü’l-Garbi’l-İslâmî, 1. Basım, 1994.
• Kâsânî, Alâüddîn Ebû Bekr b. Mes’ûd b. Ahmed el-. Bedâi’u’s-sanâi’ fî tertîbi’ş-şerâi’. thk. Ali Muhammed Mu’avvaz - Âdil Ahmed Abdülmevcûd. 7 Cilt. Beyrut: Dârü’l-Kütübi’l-İlmiyye, 2. Basım, 1424/2003.
• Marozzi, Justin. Tamerlane: Sword of İslâm, Conqueror of the World. Cambridge: Da Capo Press, 1. Basım, 2006.
• Mâverdî, Ebü’l-Hasen Alî b. Muhammed b. Habîb el-. el-Hâvi’l-kebîr. thk. Ali Muhammed Mu’avvaz - Âdil Ahmed Abdülmevcûd. 19 Cilt. Beyrut: Dârü’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1. Basım, 1419/1999.
• Melzer, Nils - Durham, Helen. International Humanitarian Law: A Comprehensive Introduction. ed. Etienne Kuster. Geneva: International Committee of the Red Cross, 2016.
• Merdâvî, Alâüddîn Ebü’l-Hasen Alî b. Süleymân b. Ahmed el-. el-İnsâf fî ma’rifeti’r-râcih mine’l-hilâf. thk.
• Abdullah b. Abdülmuhsin et-Türkî - Abdülfettâh Muhammed el-Huluvv. 30 Cilt. Kahire: Hicr, 1. Basım, 1415/1995.
• Müzenî, Ebû İbrâhim İsmâil b. Yahyâ el-. el-Muhtasar min ’ilmi’ş-Şâfiî ve min ma’nâ kavlihi. thk. Ebû Âmir Abdullah Şerefüddîn ed-Dâğıstânî. 2 Cilt. Riyad: Dâru Midrâc, 1. Basım, 1440/2019.
• Otto, Roland. “Neighbours as Human Shields? The Israel Defense Forces’ ‘Early Warning Procedure’ and International Humanitarian Law”. Revue Internationale de La Croix-Rouge/International Review of the Red Cross 86/856 (Aralık 2004), 771-787. https://doi.org/10.1017/S1560775500180459
• Özdemir, Serdar. “Seriyye”. TDV İslâm Ansiklopedisi. Erişim 20 Ekim 2022. https://İslâmansiklopedisi.org.tr/seriyye Râfiî, Ebü’l-Kâsım Abdülkerîm b. Muhammed b. Abdilkerîm el-Kazvînî er-. el-’Azîz Şerhu’l-Vecîz. thk. Alî Muhammed Ivaz - Âdil Ahmed Abdülmevcûd. 13 Cilt. Beyrut: Dârü’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1. Basım, 1417/1997.
• Rûyânî, Ebü’l-Mehâsin Fahrülislâm Abdülvâhid b. İsmâîl b. Ahmed er-. Bahrü’l-mezheb. thk. Târık Fethî es-Seyyid. 14 Cilt. Dârü’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1. Basım, 2009.
• Schoenekase, Daniel P. “Targeting Decisions Regarding Human Shields”. Military Review.
• Serahsî, Muhammed b. Ahmed b. Ebî Sehl es-. el-Mebsût. 31 Cilt. Beyrut: Dârü’l-Ma’rife, 1409/1989.
• Suğdî, Ebü’l-Hasen Ali b. el-Hüseyn b. Muhammed es-. en-Nütef fi’l-fetâvâ. thk. Salahaddin en-Nâhî. 2 Cilt. Beyrut: Müessesetü’r-Risâle, 2. Basım, 1404/1984.
• Sur, Melda. Uluslararası Hukukun Esasları. İstanbul: Beta, 15. Basım, 2021.
• Süneykî, Ebû Yahyâ Zeynüddîn Zekeriyyâ b. Muhammed b. Ahmed es-. Esne’l-metâlib şerhu Ravzi’t-tâlib. 4 Cilt. Dârü’l-Kitâbi’l-İslâmî, ts.
• Şâfii, Muhammed b. İdrîs eş-. el-Ümm. 8 Cilt. Beyrut: Dârü’l-Fikr, 2. Basım, 1983.
• Şâfii, Muhammed b. İdrîs eş-. el-Ümm. 8 Cilt. Beyrut: Dârü’l-Fikr, 2. Basım, 1983.
• Şalaş, Muhammed eş-. “Ahlâkıyyâtü’l-harb fi’l-fıkhi’l-İslâmî”. Câmi’atü’l-Halîl li’l-Buhûs 3/1 (2007), 105-140. Şerîf, Ahmed İbrahim eş-. Mekketu ve’l-Medînetu fi’l-câhiliyyeti ve ’ahdi’s-Resûl. yy: Dârü’l-Fikri’l-Arabî, 1985. Şeybânî, Ebû Abdillâh Muhammed b. el-Hasen b. Ferkad eş-. el-Asl. thk. Mehmet Boynukalın. 455 Cilt. Beyrut: Dâru İbn Hazm, 1. Basım, 1433/2012.
• Şeybânî, Ebû Abdillâh Muhammed b. el-Hasen b. Ferkad eş-. es-Siyerü’s-sağîr. thk. Mecîd Haddûrî. Beyrut: ed-Dârü’l-Müttehide, 1. Basım, 1975.
• Şîrâzî, Ebû İshâk Cemâlüddîn İbrâhim b. Alî b. Yûsuf eş-. el-Mühezzeb fi’l-fıkhi’l-İmâm eş-Şâfiî. 3 Cilt. Dârü’l-Kütübi’l-İlmiyye, ts.
• Şirbînî, Şemsüddîn Muhammed b. Ahmed el-Hatîb eş-. Muğni’l-muhtâc ilâ ma’rifeti me’ânî elfâzi’l-Minhâc. thk. Ali Muhammed Mu’avvaz - Âdil Ahmed Abdülmevcûd. 6 Cilt. Beyrut: Dârü’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1. Basım, 1415/1994. Taberî, Ebû Ca’fer Muhammed b. Cerîr et-. Câmi’ul-beyân ’an te’vîli âyi’l-Kur’ân. thk. Abdullah b. Abdülmuhsin et-Türkî. 26 Cilt. Kahire: Dâru Hicr, 1. Basım, 1422/2001.
• Vâilî, Muhammed b. Hâmid el-. Buğyetu’l-muktesid şerhu Bidâyeti’l-müctehid. 16 Cilt. Beyrut: Dâru İbn Hazm, 1. Basım, 1440/2019.
• Vestner, Tobias. “Addressing the Use of Human Shields”. Strategiv Security Analysis 8 (2019), 1-20.
• Yıldırım, Mustafa. Mecelle’nin Küllî Kâideleri. İzmir: Tibyan, 3. Basım, 2012.
• Zürkânî, Abdülbâkî b. Yûsuf b. Ahmed ez-. Şerhu’z-Zürkânî ’alâ Muhtasar-ı Halîl ve ma’ahu el-Fethu’r-rabbânî fîmâ zehele ’anhu’z-Zürkânî. thk. Abdüsselâm Muhammed Emîn. 8 Cilt. Beyrut: Dârü’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1. Basım, 1422/2002.
• “Fransa-Prusya Savaşı”. Vikipedi, 26 Ekim 2022. https://tr.wikipedia.org/w/index.php?title=Fransa-Prusya_Sava%C5%9F%C4%B1&oldid=28744782
• https://ihl-databases.icrc.org/customary-ihl/eng/docs/v1_rul_rule97, ts. Erişim 09 Kasım 2022