Ulûmu’l-Kur’ân Külliyatı Yazımı Konusunda Süyûtî’nin, Bulkîni’nin ve Kafiyeci’nin Birbirlerinden Ne Ölçüde Etkilendiklerinin Tespiti

Yıl 2022, Cilt: 11 Sayı: 21, 208 - 241, 15.01.2022

Fatma Yalnız

Öz

Çalışmamızın konusu Süyûtî’nin (911/1505) el-İtkân fi Ulûmi’l-Kur’ân’ı ve et-Tahbîr fi İlmi’t-Tefsir’i yazarken Celaleddin Abdurrahman b. Ömer el-Bulkınî’nin (824/1421) Mevâki’u’l-Ulûm min Mevakii’n-Nücûm adlı eserinden ve Kâfiyecî’nin (öl. 879/1474) et-Teysir fi İlmi’t-Tefsir adlı eserlerinden ne ölçüde etkilendiğini tespit etmektir. Çünkü bu eserler ulûmu’l-Kur’ân edebiyatında yer alan temel eserlerdendir. Hicri dokuzuncu ve hicri onuncu asırlarda yaşamış olan bu müellifler çeşitli ilim dallarında kendilerini geliştirmişler ve ürünler ortaya koymuşlardır. Ortaya koydukları bu eserlerin muhtevası Kur’ân ve tefsire dair ilimlerin belirlenmesi ile usûle yönelik adımların tespiti amaçlarına matuftur. Bu amaç doğrultusunda hareket etmelerinin arka planını ortaya koyabilmek için eserlerin yazarları Bulkınî, Kâfiyecî ve Süyûtî’nin yaşadığı genel tarihi arka plan ve hususi hayatları ortaya konacaktır. Daha sonra müelliflerin yararlandıkları kaynaklar tespit edilerek eserlerinde geçmiş birikimden ne ölçüde yararlandıkları gösterilecektir. Son olarak Süyûtî’nin Tahbîr’inin ve İtkân’ının, Bulkınî’nin Mevâki’u‘l‘Ulûm min Mevakii’n-Nücum’unun ve Kâfiyecî’nin et-Teysîr fi Kavaidi ‘İlmi’t-Tefsir’inin benzer-farklı yönleri belirlenerek aralarındaki süreklilik ve etkileşim ortaya konulacaktır.

Anahtar Kelimeler

Tefsir, Kur’ân İlimleri, Tefsir Usulü Bulkınî, Kâfiyecî, Süyûtî, Etkileşim-süreklilik.

The Determination of How Suyûtî, Bulkınî and Kafiyaci Influenced Each Other on the Writing of the Ulûmu'l-Qur'an Collection

Öz

The subject of our study is to determine to what extent Suyûtî was influenced by Celaleddin Abdurrahman b. Ömer al-Bulkini's (824/1421) Mevâki'u’l-Ulûm min Mevakii'n-Nücum and Kâfiyacî's (879/1474) et-Teysir fi İlmi't-Tafsir while he writes el-İtkân fi Ulûmil-Qur’ân and et-Tahbîr fi İlmi’t-Tefsir. Because these works are among the basic works in Ulûmu'l-Qur'an literature. These authors, who lived in the ninth and tenth centuries of the Islamic calendar, developed themselves and produced products in various branches of science. The content of these works they have produced is aimed at determining the sciences of the Qur'an and tafsir and determining the steps towards the method. In order to reveal the background of their actions in line with this purpose, the general historical background and private lives of the authors of the works, Bulkınî, Kâfiyacî and Süyûtî, will be revealed. Then, the sources used by the authors will be determined and it will be shown to what extent they have benefited from the past knowledge in their works. Lastly, there are similar versions of Suyûtî's Tahbîr and İtkân, Bulkınî's Mewâki'u'l'Ulûm min Mawakii'n-Nücum and Kâfiyecî's et-Teysîr fi Kavaidi 'İlmi't-Tafsir by determining their different aspects, the continuity and interaction between them will be revealed.

Anahtar Kelimeler

Tafsir, Qur’anic Exegesis, Methodology of Qur’an Exegesis, Bulkınî, Kâfiyacî, Suyûtî, interaction-continiuty.

Kaynakça

• Abdullah Bayram, “Kur’ân İlimlerinin Gelişim ve Etkileşim Süreçlerinin Zaman ve Mekan Faktörleri Bağlamında Değerlendirilmesi”, Süleyman Demirel Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 40/1, (Haziran 2018), 72-110.
• Âsım Efendi, Ebu’l-Kemal Ahmed, el-Ukyanusu’l-Besit fi Tercemeti’l-Kâmusi’l-Muhit, İstanbul: Asitane, tsz.
• Bilal Deliser, “Hicri VIII. Asra Kadar Kur’ân ilimleri, el-Burhan’ın Yazılış Amacı Ve Yöntembilim Oluşturma Çabaları Üzerine”, Gümüşhane Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 5/9, (2016/5), 1-23.
• Bulkınî, Abdurrahman b. Ömer, Mevâki’ul-Ulûm min Mevaki‘i’n-Nücûm min Nefaisi Kütübi Ulûmi’l-Kur’âni’l-Azîm, thk. Enver Mahmud el-Mursi Hattab, Tanta: Daru’s-Sahabe li Türas, 2007.
• el-Cevherî, Ebû Nasr İsma’il b. Hammâd, es-Sıhah Tacü’l-Lüğa ve Sıhahü’l-’Arabiyye, thk. Ahmed Abdülğafur Attar, Kahire: Daru’l-İlmi li’l-Melâyin, 1399/1979.
• Enbiya Yıldırım, Süyûtî’ye Yöneltilen Suçlamalar, (Sehavi-Süyûtî çekişmesi Bağlamında), Cumhuriyet Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, X/2, (2006), 153-179.
• Enver Mahmud el-Mursi Hattab, 177; Suyûtî, et-Tahbîr fi İlmi’t-Tefsir, thk. Doktor Fethi Abdulkadir Ferid, Riyad: Daru’l-Ulûm, 1402/1982.
• Fehd b. Abdurrahman b. Süleyman er-Rumi, Usulü’t-Tefsir Ve Menahicuhû, Riyad: Mektebetu’t-Tevbe, 1412/1992.
• Fatma Yalnız, Tefsir Usulünde Süreklilik ve Etkileşim: Bulkınî, Kâfiyecî ve Suyûtî Örneği. Çorum: Hitit Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2014.
• Fuad Sezgin, Tarihu’t-Turasi’l-Arabi, çev. Mahmud Fehmi Hicazi, Riyad: İdaretu’s-Sekafe ve’n-Neşr bi Cami ‘ati’l-İmam Muhammed b. Süûd el-İslamiyye, 1983.
• el-Halil b. Ahmed, Kitabu’l-Ayn, Beyrut: Mektebetü’l-Lübnan, 2004.
• Halid Abdurrahman Akk, Usulü’t-Tefsir ve Kavaiduhu, Beyrut: Daru’n-Nefais,1406/1986.
• Halid b. Osman Sebt, Kavaidu’t-Tefsir, 2 cilt. yy.: Daru İbn Affan,1412/1997.
• Halid Abdurrahman Akk, Usulü’t-Tefsir ve Kavaiduhu, Beyrut: Daru’n-Nefais,1406/1986.
• Halid b. Osman Sebt, Kavaidu’t-Tefsir, 2 cilt. yy.: Daru İbn Affan,1412/1997.
• Hekim Tay, Tarihî Süreçte Ulûmu’l-Kur’ân Kavramının Teşekkülü, Bülent Ecevit Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 6(1), (2019), s. 123-146.
• Halil Deniz, İmam Süyûtî’nin “et-Tahbîr fi ilmi’t-Tefsir” Adlı Eserinin Ulûmu’l-Kur’ân Açısından İncelenmesi, Diyarbakır: Dicle Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2012.
• H. İbrahim Hasan, Siyasi-Dini-Kültürel-Sosyal İslam Tarihi, çev. İsmail Yiğit, 7 cilt, İstanbul: Kayıhan yayınları, 1986.
• Harun Bekiroğlu, Tefsir Metodolojisi Açısından el-Burhân ve el-İtkân, Ankara: Araştırma yay., 2013.
• Hasan Özer, “Kâfiyecî ve Kitabul-Kur’ân Ferah ve’s-Surür fi Beyani’l-Mezahibi’l-Erbea Adlı Eseri, İslâm Hukuk Araştırmaları Dergisi, 12, (2008), 277-300.
• İbn Hallikan, Vefeyatu’l-A‘yân, Kahire: Mektebetü’n-Nahdati’l-Mısriyye, 1948.
• İbn Kesir, İmaduddin Ebulfida ed-Dımeşki, el-Bidaye ve’n-Nihaye, Beyrut: Daru’l-Ma’rife,1397/1977.
• İbn Düreyd, Cemharatu’l-Lüğa, Beyrut: Daru’l- İlm li’l-Melâyin, 1407/1987.
• İbn Manzûr, Ebu’l-Fazl Cemalüddin Muhammed b. Mükerrem b. Ali b. Ahmed el-Ensarî er-Rüveyfiî, Lisanü’l-’Arab, Beyrut: Daru’s-Sadır, tsz.
• İbn Teymiyye, Takıyyüddin, Mukaddime, Beyrut: Daru’l-Kur’ân’i’l-Kerim, 1971.
• İsmail Cerrahoğlu, “Muhyiddin el-Kâfiyecî ve ‘et-Teysir fi Kava’idi ilmi’t-Tefsir’ Adlı Risalesi”, Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, X/1, (1962), 126-132.
• İsmail Cerrahoğlu, Tefsir Tarihi, Ankara: Fecr yay. 1996.
• Kâfiyecî, et-Teysir fi Kavaidi İlmi’t-Tefsir, thk. İsmail Cerrahoğlu, Ankara: Neşriyyatu Külliyyeti’l-İlahiyyat Camiatu Ankara, 2. Basım, tsz.
• Mehmet Demirci, Tefsir Usulünün Felsefesi: et-Teysir fi Kavaidi ilmi’t-Tefsir Örneği, Osmanlı Toplumunda Kur’ân Kültürü ve Tefsir Çalışmaları, ed. Bilal Gökkır, Necdet Yılmaz, Necmettin Gökkır, Ömer Kara, Muhammed Abay, Mustafa Karagöz, İstanbul: İlim Yayma Vakfı, 2011, I/295-314.
• Râgıb el-Isfahanî, Müfredâtu Elfâzı’l-Kur’ân, Beyrut: Daru’l-Kalem, 3. Basım, 1422/2002.
• Recep Aslan, “İmam Süyûtî’ye Muasırları Tarafından Yöneltilen Eleştiriler”, İslam Düşüncesinde Eleştiri Kültürü ve Tahammül Ahlakı (The Criticism Culture and Morality of Tolerance in Islamic Thought(International Symposium), ed. Mahsun Aytepe-Teceli Karasu, İstanbul: Ensar neşriyat, 2019.
• Salih Gedük, “Ulûmu’l-Kur’ân, Usulu’t-Tefsir Kavramları ve Tefsirde Usulün İmkanı Meselesi”, Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 39/2, (Aralık 2015), 207-221.
• Salih Yusuf, Bedruddin el-Ayni ve Eseruhu fi ilmi’l-Hadis, Beyrut: Daru’l-Besairu’l-İslamiyye, 1407/1987.
• Sayrafî Ali b. Muhammed el-Cevheri, İnbau’l-Hesr bi Ebnai’l-Asr, thk. Hasan Habeşi, Kahire: Daru’l-Fikr, 1389/1970.
• es-Sehavi, Ebulhayr Şemsuddin Muhammed b. Abdirrahman, ed-Dav’u’l-Lami li ehlil Karni’t-Tasi’, Beyrut: Darulcîl, 1412/1992.
• Selim Türcan, “Akademik Tefsir Çalışmalarında Alan ve Yöntem Üzerine”, Ondokuz Mayıs Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 43/0, (Aralık 2017) 75-94.
• Subhi Salih, Mebahis fi Ulûmi’l-Kur’ân, İstanbul: Dersaadet, trs.
• Süleyman Hayri Bolay, Osmanlılarda Düşünce Hayatı ve Felsefe, Ankara: Akçağ yayınları, 1425/2005.
• Süleyman Karacelil, Tefsir Usulünün Yapısı ve işlevi, İstanbul: Marmara Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Doktora Tezi, 2010.
• Sümeyye Sevinç, İbn’l-Cevzi’nin Fünunu’l-Efnan adlı eserinin Tefsir Usulü açısından Değeri, İstanbul: Marmara Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2012.
• Süyûtî, Celaleddin, el-İtkân fi Ulûmi’l-Kur’ân, Kahire: Daru’-Hadis, 1948.
• Süyûtî, el-İtkân fi Ulûmi’l-Kur’ân, thk. Muhammed Ebulfadl İbrahim, yy.: el-Hey’etu’l-Mısriyye 1394/1974.
• Süyûtî, el-İtkân fi Ulûmi’l-Kur’ân, thk. Ahmed b. Ali, Kahire: Darulhadis, 2006.
• es-Süyûtî, Kitabu Bugyetu’l-Vu‘ât fi Tabakati’L-Luğaviyyîn ve’l-Luğât, yy.: Darulfikr, 1399/1979.
• es-Süyûtî, Celaleddin, Te’yîdü’l-Hakikati’l-Âliyye ve Teşhidu’t- Tariki’ş-Şâzeliyye, Beyrut: Daru’lkütübi’l-İlmiye, 1390/1971.
• Süyûtî, Buğyetu’l-Vuat, fi Tabakati’l-Luğaviyyin ve’n-Nuhât, thk. Muhammed Ebulfadl İbrahim, Beyrut: el-Mektebetu’l-Asriyye, 1399/1979.
• eş-Şurbecî, Muhammed Yusuf, el-İmâm es-Suyûtî ve Cuduhû Fî Ulûmi’l-Kur’ân, Dımeşk: Daru’l-Mektebe, 1421/2001.
• Şühbe Ebu’s-Sıdk Takıyyuddin Ebu Bekr b. Ahmed b. Kadı, Tabakatu’ş-Şafiiyye, thk. Hafız Abdulhalim Han, Haydarâbâd: Matbaatu Meclisi Daireti’l-Maarifi’l-Osmaniyye, 1338/1920.
• Tûfî Süleyman b. Abdilkavi b. Abdilkerim(v. 710), el-İksir fi Kavaidi İlmi’t-Tefsir, thk: Muhammed Osman, Lübnan: Daru’l-İlmiyye, 1430/2009.
• Zehebi, Muhammed Hüseyin, et-Tefsir ve’l-Müfessirûn, Kahire: Daru’l-Hadis, 1976
• ez-Zerkani, Muhammed b. Abdulazim, Menahilu’l-İrfan,Kahire: Darulhadis, 2001.