Arap Dilinde Harflerin Mahreç Yerlerinin Müfred Lafızdaki Tenâfüre Etkisi

Yıl 2023, Cilt: 12 Sayı: 23, 194 - 220, 15.01.2023

Ahmet Gür

Öz

İnsan, tabiatı gereği güzel olan şeylere meylederken çirkin gördüğü şeylerden de yüz çevirir. Bu bazen göze hitap eden bir şey olarak karşımıza çıkar bazen de kulağa gelen sesler şeklinde kendini gösterir. Mesela bülbül sesini dinleyen kimse ile karga sesini dinleyen kimsenin kulağında yankılanan ses ve bu sesin bıraktığı etki aynı olmayacaktır. Bu bağlamda insanın konuşması esnasında telaffuz ettiği lafzın hem konuşanın dil sürçmesine maruz kalmasına imkân vermeyecek harflerden seçilmesi hem de o lafzı dinleyen kimsenin kulağında çirkin ve hoş olmayan bir tını bırakmaması gerekmektedir. Zira lafızları oluşturan harflerin mahreç yerlerinin aşırı yakınlığı veya uzaklığı o lafzı girift bir hale getirecektir. Bu durumdan kurtulmak harflerin mahreç yerlerinin aşırı uzak veya yakın olmasından arındırılmasıyla mümkündür. Bilindiği üzere Arap dilini oluşturan lafızlardaki harfler, dile kolay gelen ve telaffuzu rahatlıkla söylenme ilkesi üzerine bina edilmiş yapıda olanlardır. Bu sebeple Arap dilinde lafızlarda en çok kullanılan harfler, söyleyişi rahat ve dil ile dudağın uç tarafıyla söylendiği için zelkâ harfler denilen ر- ل- ن- ف - ب - م harf grubudur. Zira konuşmanın akıcı ve pürüzsüz olması dudak ve dil ucu vasıtasıyla gerçekleşmektedir. Bu nedenle özellikle rubâî (dörtlü) ve humâsî (beşli) lafızların telaffuzunun kolay ve hafif olması için içerisinde zelkâ harflerinden bir veya birkaç tanesinin bulunması lüzumu vardır.

Anahtar Kelimeler

Arap dili, Harf, Mahreç, Lafız, Tenâfür

The effect of the origin of the letters in the Arabic language on the mismatch in the singular word

Öz

While man tends to the things that are beautiful by nature, he turns away from the things he sees as ugly. Sometimes this comes across as something pleasing to the eye, and sometimes it manifests itself in the form of sounds that come to the ear. For example, the sound echoing in the ear of the person listening to the sound of the nightingale and the sound of the crow and the effect of this sound will not be the same. In this context, the word that a person pronounces during his speech should be chosen from letters that will not allow the speaker to suffer a slip of the tongue, and it should not leave an ugly and unpleasant tone in the ear of the person listening to that word. Because the extreme proximity or distance of the origins of the letters that make up the words will make that word intricate. It is possible to get rid of this situation by purifying the origin of the letters from being too far or close. As it is known, the letters in the words that make up the Arabic language are those that are easy to pronounce and have a structure built on the principle of being pronounced easily. For this reason, the most commonly used letters in the Arabic language are the letter group ر- ل- ن- ف - ب - م, which is called zelka letters because it is easy to say and is said with the tongue and the tip of the lip. Because the fluency and smoothness of speech is realized through the lip and tongue tip. For this reason, it is necessary to have one or more of the letters zelka in it in order to make the pronunciation of rubâî (quadruplet) and humâsî (five-five) words easy and light.

Anahtar Kelimeler

Arabic language, Letter, Mahrec, Word, Tanafur

Kaynakça

• Alevî, Yahyâ b. Hamza el-. Kitâbü’t-Tırâz. Mısır: Dâru’l-Kütüb, 1914.
• Besyûnî, Abdülfettâh. İlmu’l-Meânî. Kahire: Müessetü’l-Muhtâr, 2015.
• Câhız, Ebȗ ‘Osmȃn el-. el-Beyân ve’t-Tebyîn. Thk. Abdusselam Muhammed Harun. I-IV Cilt. Kahire: Mektebetu’l-Hancȋ, 1998.
• Cuhr, İmruülkays b. Dîvânu İmruülkays. Thk. Muhammed Ebu’l-Fadl İbrâhîm. Kahire: Dâru’l Maârif, t.y.
• Cürcânî, Ebü’l-Hasen Alî b. Muhammed b. Alî es-Seyyid eş-Şerîf el-. et-Ta’rîfât. Thk. Muhammed Sıddîk el-Minşâvî. Kahire: Dâru’l-Fazîle, t.y.
• Çağıl, Necdet. Kur’ân Belâgati ve Fonetiği Yönünden Kıraatler. Yayımlanmış Doktora Tezi, Atatürk Üniversitesi, 2002.
• Çağıl, Necdet. “Kur’an Tüm Fesahat İhlallerine Kapalı Mıdır?” Atatürk Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi. 18 (2002).
• Dânî, Ebû Amr Osmân b. Saîd b. Osmân ed-. et-Tahdîd fi’l-İtkân ve’t-Tecvîd. Thk. Gânim Kaddûrî. Ürdün: Dâru Ammâr, 2000.
• Durmuş, İsmail. “Harf”. İstanbul: TDV İslâm Ansiklopedisi, 1997.
• Durmuş, İsmail. “Tenâfür”. TDV İslâm Ansiklopedisi, 2011.
• Ferâhîdî, el-Halîl b. Ahmed el-. Kitâbü’l-Ayn. Thk. Mehdî el-Mahzûmî - ve İbrâhîm es-Sâmerrâî. Beyrut, 1988.
• Hafâcî, İbn Sinân Ebȗ Muhammed ‘Abdulȃh b. Muhammed el-. Sirru’l-Fasâha. Thk. Ali Fûde. Kahire: Mektebetu’l-Hafâcî, 1984.
• Hasib, Musullu Abdullah. İmruülkays Kasîde-i Mu‘allakası’nın Şerhi. Kahramanmaraş: SAMER Yayınları, 2021.
• İbn Cinnî, Ebü’l-Feth Osmân. Sırru sınâʿati’l-iʿrâb. Thk. Hasan Hindâvi. el-Kassîm, t.y.
• İbn Düreyd, Ebû Bekr Muhammed b. el-Hasen. Cemheratu‟l-Luğa. Thk. Remzî Munîr Ba‟lebekkî. Beyrut: Dâru’l-İlmi li’l-Melâyîn, 1987.
• İbn Manzȗr, Muhammed b. Mukerrem. Lisânu’l-‘Arab. Kahire: Dȃru’l-Ma‘ârif, 1981.
• İbnu’l-Esîr, Ziyâuddîn. el-Meselü’s-Sâir fî Edebi’l-Kâtib ve’ş-Şâir. IV Cilt. Kahire: Dâru nehdati Mısr, 1973.
• İsfahânî, Ebü’l-Kāsım Hüseyn b. Muhammed b. el-Mufaddal er-Râgıb el-. el-Müfredât. Suudi Arabistan: Mektebetü Nezâr Mustafa el-Bâz, t.y.
• Karaçam, İsmail. Kur’an-ı Kerim’in Faziletleri ve Okunma Kaideleri. İstanbul: Marmara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Vakfı Yayınları, t.y.
• Kazvînî, el-Hatîb el-. el-Îzâh fî Ulûmi’l-Belâga. Thk. İbrahim Şemsüddîn. Beyrut: Dâru’l Kütübi’l İlmiyye, 2003.
• Neccâr, Ahmed Şevkî en-. “el-Ebcediyyetü’l-ʿArabiyye lemhatün ve nazratün”. ed-Dâre 2/8 (1976).
• Öznurhan, Halim. “İbn Sinân El-Hafâcî’ye Göre Fesâhat”. Marife. Bahar 2011. 137-152.
• Rummânî, Ebu’l-Hasen Alî b. Îsâ b. Alî er-. en-Nüket fî İʻcâzi’l-Kurân. Thk. Muhammed Halfullah. Mısır: Dâru’l-Meârif, 1976. Sarıkaya, Muammer. “Araplarda Fonetik İlminin Doğuşu”. Bilimname 4/1 (2004).
• Sîbeveyhi, Amr b. Osmân b. Kanber el-Hârisî. el-Kitâb. Thk. Abdusselam Muhammed Harun. Kahire: Mektebetu’l-Hancȋ, 1982.
• Süyûtî, Ebü’l-Fazl Celâlüddîn Abdurrahmân b. Ebî Bekr b. Muhammed el-Hudayrî es-. el-Müzhir. Thk. Muhammed Ahmed Câdu’l-Mevlâ - Ebu’l-Fazl Muhammed İbrâhîm - ve Ali Muhammed el-Becâvî. Beyrut: Menşûratü’l-Mektebeti’l-Asriyye, 1986.
• Tayyân, Muhammed Hassân et-. “Araplarda Sesbilim (Fonetik)”. On Dokuz Mayıs Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi. Trc. Ahmet Yüksel. 17 (2004).
• Tâzî, Abdülhâdî et-. “Tertibu’l-Hurûfi’l-Ebcediyye beyne’l-Meşârika ve’l-Meğaribe”. Mecelletü’l-Mecmai’l-Lüğati’l-Arabiyye. 56 (1985).
• Teftâzânî, Sa‘düddîn et-. el-Mutavvel. Thk. Abdulhamîd Hindâvî. Beyrut: Dâru’l Kütübi’l İlmiyye, 1971.
• Uzun, Mustafa İsmet. “Ebced”. İstanbul: TDV İslâm Ansiklopedisi, 1994.
• Yavuz, Mehmet. “İbn Cinnî”. İstanbul: TDV İslâm Ansiklopedisi, 1999.